«Ει μεν βούλονται εν ταυτώ στεφανωθήναι»
1. «Εἰ μέν βούλονται ἐν ταὐτῷ στεφανωθῆναι». Προφανώς πρόκειται για την ίδια μέρα και ώρα που γίνεται η «Ἀκολουθία ἐπὶ μνήστροις», δηλαδή του αρραβώνα, μια Ακολουθία που παλιότερα γινόταν στο Ναό μετά τη θεία Λειτουργία. Το νόημα επομένως των όσων διαλαμβάνει εδώ το εισαγωγικό σημείωμα του Ευχολογίου είναι πως η Ακολουθία του στεφανώματος παλιότερα ήταν δυνατό να γίνει είτε «ἐν ταὐτῷ», δηλαδή αμέσως μετά την Ακολουθία του αρραβώνα, είτε «μεθ᾿ ἡμέρας», ύστερα δηλαδή από την πάροδο ορισμένων ημερών. Σήμερα όμως επικράτησε γενικά η συνήθεια η Ακολουθία του αρραβώνα να μην τελείται πλέον ξεχωριστά αλλά μαζί με την Ακολουθία του στεφανώματος σαν μια ενιαία Ακολουθία. Πρβλ. και σχόλ. αριθ. 1 της Ακολουθίας του αρραβώνα.
1. «Εἰ μέν βούλονται ἐν ταὐτῷ στεφανωθῆναι». Προφανώς πρόκειται για την ίδια μέρα και ώρα που γίνεται η «Ἀκολουθία ἐπὶ μνήστροις», δηλαδή του αρραβώνα, μια Ακολουθία που παλιότερα γινόταν στο Ναό μετά τη θεία Λειτουργία. Το νόημα επομένως των όσων διαλαμβάνει εδώ το εισαγωγικό σημείωμα του Ευχολογίου είναι πως η Ακολουθία του στεφανώματος παλιότερα ήταν δυνατό να γίνει είτε «ἐν ταὐτῷ», δηλαδή αμέσως μετά την Ακολουθία του αρραβώνα, είτε «μεθ᾿ ἡμέρας», ύστερα δηλαδή από την πάροδο ορισμένων ημερών. Σήμερα όμως επικράτησε γενικά η συνήθεια η Ακολουθία του αρραβώνα να μην τελείται πλέον ξεχωριστά αλλά μαζί με την Ακολουθία του στεφανώματος σαν μια ενιαία Ακολουθία. Πρβλ. και σχόλ. αριθ. 1 της Ακολουθίας του αρραβώνα.
Ο νάρθηκας (πρόναος) και η χρήση του
2. «Εἰσέρχονται ἐν τῷ Ναῷ ἐκ τοῦ νάρθηκος». Στη χριστιανική αρχιτεκτονική νάρθηκας λέγεται το προ του κυρίως ναού μέρος. Στην αρχαία Εκκλησία στο νάρθηκα στέκονταν οι ειδωλολάτρες που συμπαθούσαν το χριστιανισμό, οι αιρετικοί, οι κατηχούμενοι και όσοι από τους πιστούς διατελούσαν κάτω από βαριά εκκλησιαστικά επιτίμια. Επίσης οι άποροι και οι επαίτες. Στο νάρθηκα ο βασιλιάς του Βυζαντίου απέθετε το στέμμα και το ξίφος, για να μπει κατόπιν στον κυρίως ναό. Με την πάροδο του χρόνου ο νάρθηκας χάνει μέρος από τη σπουδαιότητά του, για να καταργηθεί σιγά σιγά τελείως. Στα χρόνια της τουρκοκρατίας αποκτά ιδιάζουσα σημασία, γιατί χρησίμευσε σαν σχολείο και στο νάρθηκα των Εκκλησιών λειτουργούσε το «κρυφό σχολειό».
2. «Εἰσέρχονται ἐν τῷ Ναῷ ἐκ τοῦ νάρθηκος». Στη χριστιανική αρχιτεκτονική νάρθηκας λέγεται το προ του κυρίως ναού μέρος. Στην αρχαία Εκκλησία στο νάρθηκα στέκονταν οι ειδωλολάτρες που συμπαθούσαν το χριστιανισμό, οι αιρετικοί, οι κατηχούμενοι και όσοι από τους πιστούς διατελούσαν κάτω από βαριά εκκλησιαστικά επιτίμια. Επίσης οι άποροι και οι επαίτες. Στο νάρθηκα ο βασιλιάς του Βυζαντίου απέθετε το στέμμα και το ξίφος, για να μπει κατόπιν στον κυρίως ναό. Με την πάροδο του χρόνου ο νάρθηκας χάνει μέρος από τη σπουδαιότητά του, για να καταργηθεί σιγά σιγά τελείως. Στα χρόνια της τουρκοκρατίας αποκτά ιδιάζουσα σημασία, γιατί χρησίμευσε σαν σχολείο και στο νάρθηκα των Εκκλησιών λειτουργούσε το «κρυφό σχολειό».
Η σημασία και η θέση του 127 Ψαλμού στην «Ακολουθία του Στεφανώματος»
3. Δεν είναι χωρίς ιδιαίτερη σημασία το γεγονός ότι η κυρίως Ακολουθία του γάμου αρχίζει με τον 127ο ψαλμό, ο οποίος ψάλλεται ανά στίχο από τον Ιερέα χαρμόσυνα, ενώ ο Χορός απαντά σε κάθε στίχο, εξίσου χαρμόσυνα, με το «Δόξα σοι, ὁ Θεὸς ἡμῶν, δόξα σοι». «Οἱ τά πάντα καλῶς διαταξάμενοι θεῖοι Πατέρες» είχαν ασφαλώς το λόγο τους που πρόταξαν τον ψαλμό αυτό στην Ακολουθία του γάμου.
Όπως μπορεί να διαπιστώσει κανείς από το περιεχόμενό του, ο ψαλμός αναφέρεται στην οικογενειακή ευτυχία που απολαμβάνουν όλοι όσοι έχουν φόβο Θεού, όσοι δηλαδή προσπαθούν να τηρούν τις εντολές του, το θείο θέλημα. Στους ανθρώπους αυτούς, λέγει ο ψαλμωδός, όλα έρχονται βολικά με τη χάρη και την ευλογία του Θεού. Τόσο ο άνδρας όσο και η γυναίκα, ο καθένας στο καθήκον του, στα έργα και στη θέση που τους έταξε ο Θεος, όταν έχουν φόβο Θεού, χαίρονται τους καρπούς των κόπων τους, δίνουν χαρά και στηρίζουν ο ένας τον άλλο και δημιουργούν μια ευτυχισμένη οικογένεια, στην οποία βασιλεύει ο σεβασμός, η αγάπη και η ειρήνη ανάμεσα στο αντρόγυνο και τα παιδιά.
Η τήρηση λοιπόν των εντολών του Θεού είναι εκείνη που θα χαρίσει στο νέο ζευγάρι την ευτυχία· αυτή είναι το θεμέλιο· τίποτε άλλο δεν είναι ικανό να φέρει την πραγματική ευτυχία. Όλα τα άλλα, η υγεία, η εργατικότητα και συνεργασία των συζύγων, η δημιουργία απογόνων, η συζυγική πίστη, η οικογενειακή αρμονία, το αίσθημα της ασφάλειας και της χαράς είναι καρπός αυτής της τήρησης των εντολών του Θεού κατά τον ιερό ψαλμωδό.
«Μακάριος εἶ, καί καλῶς σοι ἔσται» λέει ο ψαλμωδός για «πάντα φοβούμενον τόν Κύριον». Και την αναμφισβήτητη αυτή αλήθεια, ότι δηλαδή, όταν ο άνθρωπος βαδίζει σύμφωνα με το νόμο του Θεού, όλα του πάνε καλά, θα επαναλάβει αργότερα με τα ίδια περίπου λόγια ο απόστολος Παύλος, όταν θα πει· «Τοῖς ἀγαπῶσι τόν Θεόν πάντα συνεργεῖ εἰς ἀγαθόν» (Ρωμ. η´, 28). Όλα· ακόμη και τα δυσάρεστα· κι αυτά που εμείς τα θεωρούμε αντίθετα προς το συμφέρον μας.
Ο Ψαλμός κλείνει με την ευχή να χαρίζει ο Θεος πλούσια την ευλογία του και τα αγαθά της οικογενειακής ζωης στούς νεονύμφους, σ᾿ όλη τους τη ζωή, και τέτοια μακροζωΐα, ώστε να δούν «υἱούς υἱῶν», εγγόνια δηλαδή. Την ευτυχία και τη μακαριότητα αυτή που νιώθουν στην οικογενειακή ζωή «πάντες οἱ φοβούμενοι τόν Κύριον», όσοι δηλαδή σ᾿ όλες τους τις ενέργειες προσπαθούν να πορεύονται σύμφωνα με το θέλημα και τις εντολές του Θεού, ο αείμνηστος Π.Ν. Τρεμπέλας (τό Ψαλτήριο μετά συντόμου ερμηνείας, Αθήναι 1955, σελ. 546) τη θεωρεί πρόγευση της πλήρους και τέλειας μακαριότητας που θα απολαύσουν αυτοί στο μέλλοντα βίο. Εδώ, στον παρόντα βίο, θα απολαύσουν με τη χάρη και την ευλογία του Θεού τα αγαθά της επίγειας Ιερουσαλήμ και στο μέλλοντα βίο τα αγαθά της άνω Ιερουσαλήμ, την αιώνια παραδεισιακή μακαριότητα. Αλήθεια πόση ειρήνη θα βασίλευε στο λαό του Ισραήλ, αν όλοι διαπνέονταν από ένα τέτοιο πνεύμα! Και πόση ειρήνη και γαλήνη θα βασίλευε και σήμερα στις σχέσεις των ανθρώπων και των λαών, στο νέο Ισραήλ της Χάριτος του Θεού! Αυτή ακριβώς η ειρήνη εύχεται ο ψαλμωδός να επικρατήσει στη γη.
Και ειδικότερα τώρα για την περίπτωση των νεονύμφων· Πόση ειρήνη και γαλήνη θα επικρατούσε στις μεταξύ τους σχέσεις, εαν και αυτοί προσπαθούσαν να εφαρμόζουν τις εντολές του Θεού! Ο ίδιος ο ψαλμωδός είναι απόλυτα βέβαιος για την πληρότητα της γαλήνης και το μέγεθος της ευτυχίας που μπορεί να νιώσουν οι άνθρωποι, όταν με συνέπεια τηρούν το νόμο του Θεού και γίνονται άξιοι μιας τέτοιας δωρεάς. Λέει χαρακτηριστικά σε κάποιο άλλο σημείο των ψαλμών του· «Εἰρήνη πολλή τοῖς ἀγαπῶσιν τόν νόμον σου, Κύριε» (Ψαλμ. 118, 165)!
3. Δεν είναι χωρίς ιδιαίτερη σημασία το γεγονός ότι η κυρίως Ακολουθία του γάμου αρχίζει με τον 127ο ψαλμό, ο οποίος ψάλλεται ανά στίχο από τον Ιερέα χαρμόσυνα, ενώ ο Χορός απαντά σε κάθε στίχο, εξίσου χαρμόσυνα, με το «Δόξα σοι, ὁ Θεὸς ἡμῶν, δόξα σοι». «Οἱ τά πάντα καλῶς διαταξάμενοι θεῖοι Πατέρες» είχαν ασφαλώς το λόγο τους που πρόταξαν τον ψαλμό αυτό στην Ακολουθία του γάμου.
Όπως μπορεί να διαπιστώσει κανείς από το περιεχόμενό του, ο ψαλμός αναφέρεται στην οικογενειακή ευτυχία που απολαμβάνουν όλοι όσοι έχουν φόβο Θεού, όσοι δηλαδή προσπαθούν να τηρούν τις εντολές του, το θείο θέλημα. Στους ανθρώπους αυτούς, λέγει ο ψαλμωδός, όλα έρχονται βολικά με τη χάρη και την ευλογία του Θεού. Τόσο ο άνδρας όσο και η γυναίκα, ο καθένας στο καθήκον του, στα έργα και στη θέση που τους έταξε ο Θεος, όταν έχουν φόβο Θεού, χαίρονται τους καρπούς των κόπων τους, δίνουν χαρά και στηρίζουν ο ένας τον άλλο και δημιουργούν μια ευτυχισμένη οικογένεια, στην οποία βασιλεύει ο σεβασμός, η αγάπη και η ειρήνη ανάμεσα στο αντρόγυνο και τα παιδιά.
Η τήρηση λοιπόν των εντολών του Θεού είναι εκείνη που θα χαρίσει στο νέο ζευγάρι την ευτυχία· αυτή είναι το θεμέλιο· τίποτε άλλο δεν είναι ικανό να φέρει την πραγματική ευτυχία. Όλα τα άλλα, η υγεία, η εργατικότητα και συνεργασία των συζύγων, η δημιουργία απογόνων, η συζυγική πίστη, η οικογενειακή αρμονία, το αίσθημα της ασφάλειας και της χαράς είναι καρπός αυτής της τήρησης των εντολών του Θεού κατά τον ιερό ψαλμωδό.
«Μακάριος εἶ, καί καλῶς σοι ἔσται» λέει ο ψαλμωδός για «πάντα φοβούμενον τόν Κύριον». Και την αναμφισβήτητη αυτή αλήθεια, ότι δηλαδή, όταν ο άνθρωπος βαδίζει σύμφωνα με το νόμο του Θεού, όλα του πάνε καλά, θα επαναλάβει αργότερα με τα ίδια περίπου λόγια ο απόστολος Παύλος, όταν θα πει· «Τοῖς ἀγαπῶσι τόν Θεόν πάντα συνεργεῖ εἰς ἀγαθόν» (Ρωμ. η´, 28). Όλα· ακόμη και τα δυσάρεστα· κι αυτά που εμείς τα θεωρούμε αντίθετα προς το συμφέρον μας.
Ο Ψαλμός κλείνει με την ευχή να χαρίζει ο Θεος πλούσια την ευλογία του και τα αγαθά της οικογενειακής ζωης στούς νεονύμφους, σ᾿ όλη τους τη ζωή, και τέτοια μακροζωΐα, ώστε να δούν «υἱούς υἱῶν», εγγόνια δηλαδή. Την ευτυχία και τη μακαριότητα αυτή που νιώθουν στην οικογενειακή ζωή «πάντες οἱ φοβούμενοι τόν Κύριον», όσοι δηλαδή σ᾿ όλες τους τις ενέργειες προσπαθούν να πορεύονται σύμφωνα με το θέλημα και τις εντολές του Θεού, ο αείμνηστος Π.Ν. Τρεμπέλας (τό Ψαλτήριο μετά συντόμου ερμηνείας, Αθήναι 1955, σελ. 546) τη θεωρεί πρόγευση της πλήρους και τέλειας μακαριότητας που θα απολαύσουν αυτοί στο μέλλοντα βίο. Εδώ, στον παρόντα βίο, θα απολαύσουν με τη χάρη και την ευλογία του Θεού τα αγαθά της επίγειας Ιερουσαλήμ και στο μέλλοντα βίο τα αγαθά της άνω Ιερουσαλήμ, την αιώνια παραδεισιακή μακαριότητα. Αλήθεια πόση ειρήνη θα βασίλευε στο λαό του Ισραήλ, αν όλοι διαπνέονταν από ένα τέτοιο πνεύμα! Και πόση ειρήνη και γαλήνη θα βασίλευε και σήμερα στις σχέσεις των ανθρώπων και των λαών, στο νέο Ισραήλ της Χάριτος του Θεού! Αυτή ακριβώς η ειρήνη εύχεται ο ψαλμωδός να επικρατήσει στη γη.
Και ειδικότερα τώρα για την περίπτωση των νεονύμφων· Πόση ειρήνη και γαλήνη θα επικρατούσε στις μεταξύ τους σχέσεις, εαν και αυτοί προσπαθούσαν να εφαρμόζουν τις εντολές του Θεού! Ο ίδιος ο ψαλμωδός είναι απόλυτα βέβαιος για την πληρότητα της γαλήνης και το μέγεθος της ευτυχίας που μπορεί να νιώσουν οι άνθρωποι, όταν με συνέπεια τηρούν το νόμο του Θεού και γίνονται άξιοι μιας τέτοιας δωρεάς. Λέει χαρακτηριστικά σε κάποιο άλλο σημείο των ψαλμών του· «Εἰρήνη πολλή τοῖς ἀγαπῶσιν τόν νόμον σου, Κύριε» (Ψαλμ. 118, 165)!
Ο του Θεού φόβος
4. «Μακάριοι πάντες οἱ φοβούμενοι τόν Κύριον… Μακάριος εἶ, καί καλῶς ἔσται… Ἰδού οὕτως εὐλογηθήσεται ἄνθρωπος ὁ φοβούμενος τόν Κύριον». Οι στίχοι προέρχονται από τον 127 Ψαλμό, με τον οποίο, όπως είπαμε και στο προηγούμενο σχόλιο, αρχίζει η κυρίως Ακολουθία του γάμου. Θα μπορούσε κανείς να πεί ότι όλος τούτος ο Ψαλμός αναφέρεται στην ευεργετική επίδραση που ασκεί στον άνθρωπο ο φόβος του Θεού. Και η αποτελεσματικότητα αυτή τονίζεται σε πάμπολλα σημεία της Αγίας Γραφής, όπως· «Ἀρχή σοφίας φόβος Κυρίου» (Παροιμ. 1, 7, Ψαλμ. 110, 10), «Φόβος Κυρίου προστίθησιν ἡμέρας» (Παροιμ. 10, 27), «Τόν Θεόν φοβοῦ καί τάς ἐντολάς αὐτοῦ φύλασσε, ὅτι τοῦτο πᾶς ἄνθρωπος» (Ἐκκλησ. 12, 13), «Οὐδέν κρεῖσσον φόβου Κυρίου καί οὐδέν γλυκύτερον τοῦ προσέχειν ἐντολαῖς Κυρίου» (Σοφία Σιράχ 23, 27), «Φόβος Κυρίου ὡς παράδεισος εὐλογίας» (Σοφία Σιράχ 40, 27), «Ὁ φοβούμενος τόν Κύριον μέγας διά παντός» (Ἰουδίθ, 16, 16).
Ο απόστολος των Εθνών συμβουλεύει τους χριστιανούς να υποτάσσονται ο ένας στον άλλο με φόβο Θεού, «ὑποτασσόμενοι ἀλλήλοις ἐν φόβῳ Χριστοῦ» (Εφεσ. ε´, 21)· σε άλλο σημείο τους τονίζει την υποχρέωση που έχουν να τελειοποιούνται συνεχώς στην αγιοσύνη πάλι με φόβο Θεού, «ἐπιτελοῦντες ἁγιωσύνην ἐν φόβῳ Θεοῦ» (Β´ Κορ. ζ´, 1). Η Εκκλησία μας σε κάθε Ακολουθία της παρακαλεί το Θεό για όλους εκείνους που εισέρχονται στον ιερό ναό «μετά πίστεως, εὐλαβείας καί φόβου Θεοῦ». Και ο Λειτουργός καλεί κάθε φορά τους πιστούς να προσέλθουν στη θεία Κοινωνία πάλι με φόβο Θεού, «μετά φόβου Θεοῦ, πίστεως καί ἀγάπης προσέλθετε» (θ. Λειτουργία).
Ο του Θεού φόβος, κατά τη διδασκαλία των Πατέρων, δε μας αποτρέπει απλώς από κάθε είδους αδικία και αμαρτία, αλλά μας διευκολύνει να προσεγγίσουμε το Θεό και να φτάσουμε στην τελείωση, να κατακτήσουμε δηλ. την τέλεια αγάπη, προς τον πλησίον μας και το Θεο, που καθιστά περιττό πια το φόβο· γιατί πράγματι «ἡ τελεία ἀγάπη ἔξω βάλλει τόν φόβον» (Α´ Ιω. δ´, 18). Επομένως, ο φόβος ως τρόπος σχέσεως του ανθρώπου προς το Θεό δεν είναι εξευτελισμός της ανθρώπινης προσωπικότητας, όπως κακώς και αντορθόδοξα ερμηνεύεται από πολλούς. Ο Θεός δε μας συμπεριφέρεται σαν δυνάστης που έχει πάνω μας δικαιώματα, αλλά ως Πατέρας που μας παρέχει το ύψιστο δικαίωμα της υιοθεσίας, το δικαίωμα δηλ. να γίνουμε παιδιά του.
Γι᾿ αυτό ο του Θεού φόβος, που ταυτίζεται με την τήρηση των εντολών του, ερμηνεύεται ως έκφραση ευχαριστίας, που οφείλει ο άνθρωπος προς το Θεο, ως ανταπόκριση του ανθρώπου προς την άπειρη αγάπη του Θεού, ενώ αντίθετα η έλλειψη φόβου ερμηνεύεται ως αγνωμοσύνη και αχαριστία, γεγονός που όχι μόνο οι άνθρωποι καταδικάζουν στις μεταξύ τους σχέσεις, αλλά και ο ίδιος ο Θεός αρκετές φορές στην Αγία Γραφή παρουσιάζεται να εκφράζεται με βαθύ παράπονο για την αχαριστία του ανθρώπου και τη μη ανταπόδοση ευγνωμοσύνης στις μεγάλες και πολλαπλές ευεργεσίες. Θυμίζουμε μόνο εδώ τα λόγια του Κυρίου προς το λεπρό εκείνο Σαμαρείτη που θεώρησε χρέος του, μόνος αυτός από τους δέκα, να γυρίσει και να ευχαριστήσει τον Ιησού μετά τη θεραπεία τους από τη λέπρα· «οὐχί οἱ δέκα ἐκαθαρίσθησαν; οἱ δέ ἐννέα ποῦ; οὐχ εὑρέθησαν ὑποστρέψαντες δοῦνται δόξαν τῷ Θεῷ εἰ μή ὁ ἀλλογενής οὗτος;» (Λουκ. ιζ´, 17-18).
Το ίδιο φαινόμενο μπορεί να παρατηρήσει κανείς και στην υμνολογία της Εκκλησίας μας. Έτσι π.χ. στο ιβ´ Αντίφωνο της Ακολουθίας των Παθών του Κυρίου ο εμπνευσμένος υμνογράφος παρουσιάζει τον ίδιο τον πάσχοντα Κύριο να απευθύνεται με βαθύ παράπονο προς τούς Ιουδαίους και να εκφράζεται ως εξής για τη μεγάλη αχαριστία τους· Λαός μου, τί ἐποίησά σοι, ἤ τί σοι παρηνώχλησα; τούς τυφλούς σου ἐφώτισα, τούς λεπρούς σου ἐκαθάρισα, ἄνδρα ὄντα ἐπὶ κλίνης ἠνωρθωσάμην. Λαός μου, τί ἐποίησά σοι, καί τί μοι ἀνταπέδωκας; ἀντί τοῦ μάννα χολήν· ἀντί τοῦ ὕδατος ὄξος· ἀντί τοῦ ἀγαπᾶν με σταυρῷ με προσηλώσατε…
Ο Μ. Αθανάσιος λέει τα εξής χαρακτηριστικά για το θεϊκό φόβο· «Νά μη φοβούμαστε το Θεό σαν τύραννο, αλλά να τον φοβούμαστε για την αγάπη Του· έτσι θα έχουμε φόβο όχι μόνο επειδή αμαρτάνουμε, αλλά επειδή ο Θεός μας αγαπά, χωρίς να τον αγαπούμε, και επειδή ο Θεός μας ευεργετεί, χωρίς να το αξίζουμε». Ύστερα απ᾿ όλ᾿ αυτά μπορούμε να κατανοήσουμε γιατί μακαρίζονται από τη Γραφή «πάντες οἱ φοβούμενοι τόν Κύριον» και γιατί ο του Θεού φόβος θεωρείται θεία ευλογία. Μπορούμε ακόμη να καταλάβουμε γιατί ο ιερός ψαλμωδός τον θεωρεί θεμέλιο της οικογενειακής ευτυχίας και απαραίτητο στοιχείο για τη σωστική προκοπή των νεονύμφων.
4. «Μακάριοι πάντες οἱ φοβούμενοι τόν Κύριον… Μακάριος εἶ, καί καλῶς ἔσται… Ἰδού οὕτως εὐλογηθήσεται ἄνθρωπος ὁ φοβούμενος τόν Κύριον». Οι στίχοι προέρχονται από τον 127 Ψαλμό, με τον οποίο, όπως είπαμε και στο προηγούμενο σχόλιο, αρχίζει η κυρίως Ακολουθία του γάμου. Θα μπορούσε κανείς να πεί ότι όλος τούτος ο Ψαλμός αναφέρεται στην ευεργετική επίδραση που ασκεί στον άνθρωπο ο φόβος του Θεού. Και η αποτελεσματικότητα αυτή τονίζεται σε πάμπολλα σημεία της Αγίας Γραφής, όπως· «Ἀρχή σοφίας φόβος Κυρίου» (Παροιμ. 1, 7, Ψαλμ. 110, 10), «Φόβος Κυρίου προστίθησιν ἡμέρας» (Παροιμ. 10, 27), «Τόν Θεόν φοβοῦ καί τάς ἐντολάς αὐτοῦ φύλασσε, ὅτι τοῦτο πᾶς ἄνθρωπος» (Ἐκκλησ. 12, 13), «Οὐδέν κρεῖσσον φόβου Κυρίου καί οὐδέν γλυκύτερον τοῦ προσέχειν ἐντολαῖς Κυρίου» (Σοφία Σιράχ 23, 27), «Φόβος Κυρίου ὡς παράδεισος εὐλογίας» (Σοφία Σιράχ 40, 27), «Ὁ φοβούμενος τόν Κύριον μέγας διά παντός» (Ἰουδίθ, 16, 16).
Ο απόστολος των Εθνών συμβουλεύει τους χριστιανούς να υποτάσσονται ο ένας στον άλλο με φόβο Θεού, «ὑποτασσόμενοι ἀλλήλοις ἐν φόβῳ Χριστοῦ» (Εφεσ. ε´, 21)· σε άλλο σημείο τους τονίζει την υποχρέωση που έχουν να τελειοποιούνται συνεχώς στην αγιοσύνη πάλι με φόβο Θεού, «ἐπιτελοῦντες ἁγιωσύνην ἐν φόβῳ Θεοῦ» (Β´ Κορ. ζ´, 1). Η Εκκλησία μας σε κάθε Ακολουθία της παρακαλεί το Θεό για όλους εκείνους που εισέρχονται στον ιερό ναό «μετά πίστεως, εὐλαβείας καί φόβου Θεοῦ». Και ο Λειτουργός καλεί κάθε φορά τους πιστούς να προσέλθουν στη θεία Κοινωνία πάλι με φόβο Θεού, «μετά φόβου Θεοῦ, πίστεως καί ἀγάπης προσέλθετε» (θ. Λειτουργία).
Ο του Θεού φόβος, κατά τη διδασκαλία των Πατέρων, δε μας αποτρέπει απλώς από κάθε είδους αδικία και αμαρτία, αλλά μας διευκολύνει να προσεγγίσουμε το Θεό και να φτάσουμε στην τελείωση, να κατακτήσουμε δηλ. την τέλεια αγάπη, προς τον πλησίον μας και το Θεο, που καθιστά περιττό πια το φόβο· γιατί πράγματι «ἡ τελεία ἀγάπη ἔξω βάλλει τόν φόβον» (Α´ Ιω. δ´, 18). Επομένως, ο φόβος ως τρόπος σχέσεως του ανθρώπου προς το Θεό δεν είναι εξευτελισμός της ανθρώπινης προσωπικότητας, όπως κακώς και αντορθόδοξα ερμηνεύεται από πολλούς. Ο Θεός δε μας συμπεριφέρεται σαν δυνάστης που έχει πάνω μας δικαιώματα, αλλά ως Πατέρας που μας παρέχει το ύψιστο δικαίωμα της υιοθεσίας, το δικαίωμα δηλ. να γίνουμε παιδιά του.
Γι᾿ αυτό ο του Θεού φόβος, που ταυτίζεται με την τήρηση των εντολών του, ερμηνεύεται ως έκφραση ευχαριστίας, που οφείλει ο άνθρωπος προς το Θεο, ως ανταπόκριση του ανθρώπου προς την άπειρη αγάπη του Θεού, ενώ αντίθετα η έλλειψη φόβου ερμηνεύεται ως αγνωμοσύνη και αχαριστία, γεγονός που όχι μόνο οι άνθρωποι καταδικάζουν στις μεταξύ τους σχέσεις, αλλά και ο ίδιος ο Θεός αρκετές φορές στην Αγία Γραφή παρουσιάζεται να εκφράζεται με βαθύ παράπονο για την αχαριστία του ανθρώπου και τη μη ανταπόδοση ευγνωμοσύνης στις μεγάλες και πολλαπλές ευεργεσίες. Θυμίζουμε μόνο εδώ τα λόγια του Κυρίου προς το λεπρό εκείνο Σαμαρείτη που θεώρησε χρέος του, μόνος αυτός από τους δέκα, να γυρίσει και να ευχαριστήσει τον Ιησού μετά τη θεραπεία τους από τη λέπρα· «οὐχί οἱ δέκα ἐκαθαρίσθησαν; οἱ δέ ἐννέα ποῦ; οὐχ εὑρέθησαν ὑποστρέψαντες δοῦνται δόξαν τῷ Θεῷ εἰ μή ὁ ἀλλογενής οὗτος;» (Λουκ. ιζ´, 17-18).
Το ίδιο φαινόμενο μπορεί να παρατηρήσει κανείς και στην υμνολογία της Εκκλησίας μας. Έτσι π.χ. στο ιβ´ Αντίφωνο της Ακολουθίας των Παθών του Κυρίου ο εμπνευσμένος υμνογράφος παρουσιάζει τον ίδιο τον πάσχοντα Κύριο να απευθύνεται με βαθύ παράπονο προς τούς Ιουδαίους και να εκφράζεται ως εξής για τη μεγάλη αχαριστία τους· Λαός μου, τί ἐποίησά σοι, ἤ τί σοι παρηνώχλησα; τούς τυφλούς σου ἐφώτισα, τούς λεπρούς σου ἐκαθάρισα, ἄνδρα ὄντα ἐπὶ κλίνης ἠνωρθωσάμην. Λαός μου, τί ἐποίησά σοι, καί τί μοι ἀνταπέδωκας; ἀντί τοῦ μάννα χολήν· ἀντί τοῦ ὕδατος ὄξος· ἀντί τοῦ ἀγαπᾶν με σταυρῷ με προσηλώσατε…
Ο Μ. Αθανάσιος λέει τα εξής χαρακτηριστικά για το θεϊκό φόβο· «Νά μη φοβούμαστε το Θεό σαν τύραννο, αλλά να τον φοβούμαστε για την αγάπη Του· έτσι θα έχουμε φόβο όχι μόνο επειδή αμαρτάνουμε, αλλά επειδή ο Θεός μας αγαπά, χωρίς να τον αγαπούμε, και επειδή ο Θεός μας ευεργετεί, χωρίς να το αξίζουμε». Ύστερα απ᾿ όλ᾿ αυτά μπορούμε να κατανοήσουμε γιατί μακαρίζονται από τη Γραφή «πάντες οἱ φοβούμενοι τόν Κύριον» και γιατί ο του Θεού φόβος θεωρείται θεία ευλογία. Μπορούμε ακόμη να καταλάβουμε γιατί ο ιερός ψαλμωδός τον θεωρεί θεμέλιο της οικογενειακής ευτυχίας και απαραίτητο στοιχείο για τη σωστική προκοπή των νεονύμφων.
«Ἄμπελος εὐθηνοῦσα»
5. «Ἡ γυνή σου ὡς ἄμπελος εὐθηνοῦσα ἐν τοῖς κλίτεσι τῆς οἰκίας σου». Εδώ η γυναίκα παρομοιάζεται με αμπέλι θαλερό, ανθηρό, γεμάτο με άφθονους και γλυκούς καρπούς. Είναι η γυναίκα η δραστήρια, η ενεργητική, η παραγωγική, αλλά και η γυναίκα η συνετή, η ευγενική, η καλόβολη, η καλοσυνάτη, αυτή που καταφέρνει να βασιλεύει στο σπίτι η χαρά, η γαλήνη· αυτή που κάνει το σπίτι να είναι πόλος έλξης και όχι απωθητικό. Σε ένα τέτοιο σπίτι βρίσκει κανείς δροσιά και ζεστασιά· ένα τέτοιο σπίτι μοιάζει στην πραγματικότητα με επίγειο παράδεισο.
Ωραιότατο εγκώμιο της συνετής και σοφής συζύγου, της εργατικής και καλής νοικοκυράς, της «χρυσοχέρας» όπως συνηθίζεται να λέγεται χαρακτηριστικά, πλέκει ο σοφός συγγραφέας του βιβλίου των Παροιμιών της Π.Δ. (βλ. κεφ. 31 κυρίως). Εκεί μακαρίζεται ο άντρας που νυμφεύτηκε γυναίκα «αγαθή», «σοφή» και «ανδρεία» (= συνετή)· «ὅς εὗρεν γυναῖκα ἀγαθήν, εὗρεν χάριτας, ἔλαβεν δέ παρά Θεοῦ ἱλαρότητα» (Παροιμ. 18, 22). Μια τέτοια γυναίκα βέβαια είναι θησαυρός σπάνιος. Διότι «γυναῖκα ἀνδρείαν τίς εὑρήσει; τιμιωτέρα δέ ἐστιν λίθων πολυτελῶν ἡ τοιαύτη» (Παροιμ. 31, 10). Οπωσδήποτε όμως είναι μεγάλη τιμή για τον άντρα μια τέτοια γυναίκα· «γυνή ἀνδρεία στέφανος τῷ ἀνδρί αὐτῆς» (Παροιμ. 12, 4), «θαρσεῖ ἐπ᾿ αὐτῇ ἡ καρδία τοῦ ἀνδρός αὐτῆς» (Παροιμ. 31 11), «περίβλεπτος δέ γίνεται… ὁ ἀνήρ αὐτῆς» (Παροιμ. 31, 23).
Όταν, λοιπόν, τέτοια είναι η σύζυγος, «ἄμπελος εὐθηνοῦσα» δηλαδή, σωστή «μέλισσα», σώφρων και αγαθή, σοφή και συνετή, δεν μπορεί παρά να πάει μπροστά το σπιτικό. Γι᾿ αυτό δικαιολογημένα και ο θυμόσοφος λαός μας λέει πως «η γυναίκα το φκιάνει το σπίτι και η γυναίκα το χαλάει». Τονίζεται έτσι ο σπουδαιότατος ρόλος της στην όλη ευτυχία της οικογένειας. «Σοφαί γυναῖκες ᾠκοδόμησαν οἴκους, ἡ δέ ἄφρων κατέσκαψεν ταῖς χερσίν αὐτῆς» ηχεί από το μακρινό παρελθόν ο σοφός λόγος του Σολομώντα (Παροιμ. 14, 1).
5. «Ἡ γυνή σου ὡς ἄμπελος εὐθηνοῦσα ἐν τοῖς κλίτεσι τῆς οἰκίας σου». Εδώ η γυναίκα παρομοιάζεται με αμπέλι θαλερό, ανθηρό, γεμάτο με άφθονους και γλυκούς καρπούς. Είναι η γυναίκα η δραστήρια, η ενεργητική, η παραγωγική, αλλά και η γυναίκα η συνετή, η ευγενική, η καλόβολη, η καλοσυνάτη, αυτή που καταφέρνει να βασιλεύει στο σπίτι η χαρά, η γαλήνη· αυτή που κάνει το σπίτι να είναι πόλος έλξης και όχι απωθητικό. Σε ένα τέτοιο σπίτι βρίσκει κανείς δροσιά και ζεστασιά· ένα τέτοιο σπίτι μοιάζει στην πραγματικότητα με επίγειο παράδεισο.
Ωραιότατο εγκώμιο της συνετής και σοφής συζύγου, της εργατικής και καλής νοικοκυράς, της «χρυσοχέρας» όπως συνηθίζεται να λέγεται χαρακτηριστικά, πλέκει ο σοφός συγγραφέας του βιβλίου των Παροιμιών της Π.Δ. (βλ. κεφ. 31 κυρίως). Εκεί μακαρίζεται ο άντρας που νυμφεύτηκε γυναίκα «αγαθή», «σοφή» και «ανδρεία» (= συνετή)· «ὅς εὗρεν γυναῖκα ἀγαθήν, εὗρεν χάριτας, ἔλαβεν δέ παρά Θεοῦ ἱλαρότητα» (Παροιμ. 18, 22). Μια τέτοια γυναίκα βέβαια είναι θησαυρός σπάνιος. Διότι «γυναῖκα ἀνδρείαν τίς εὑρήσει; τιμιωτέρα δέ ἐστιν λίθων πολυτελῶν ἡ τοιαύτη» (Παροιμ. 31, 10). Οπωσδήποτε όμως είναι μεγάλη τιμή για τον άντρα μια τέτοια γυναίκα· «γυνή ἀνδρεία στέφανος τῷ ἀνδρί αὐτῆς» (Παροιμ. 12, 4), «θαρσεῖ ἐπ᾿ αὐτῇ ἡ καρδία τοῦ ἀνδρός αὐτῆς» (Παροιμ. 31 11), «περίβλεπτος δέ γίνεται… ὁ ἀνήρ αὐτῆς» (Παροιμ. 31, 23).
Όταν, λοιπόν, τέτοια είναι η σύζυγος, «ἄμπελος εὐθηνοῦσα» δηλαδή, σωστή «μέλισσα», σώφρων και αγαθή, σοφή και συνετή, δεν μπορεί παρά να πάει μπροστά το σπιτικό. Γι᾿ αυτό δικαιολογημένα και ο θυμόσοφος λαός μας λέει πως «η γυναίκα το φκιάνει το σπίτι και η γυναίκα το χαλάει». Τονίζεται έτσι ο σπουδαιότατος ρόλος της στην όλη ευτυχία της οικογένειας. «Σοφαί γυναῖκες ᾠκοδόμησαν οἴκους, ἡ δέ ἄφρων κατέσκαψεν ταῖς χερσίν αὐτῆς» ηχεί από το μακρινό παρελθόν ο σοφός λόγος του Σολομώντα (Παροιμ. 14, 1).
«Νεόφυτα ελαιών»
6. «Οἱ υἱοί σου ὡς νεόφυτα ἐλαιῶν κύκλῳ τῆς τραπέζης σου». Πρόκειται για τα παιδιά της οικογένειας που παρομοιάζονται εδώ με νιόφυτα λιόδεντρα. Η ελιά, όπως είναι ίσως γνωστό σ᾿ όλους μας, θεωρείται σύμβολο της μακροβιότητας και τής πολύχρονης καρποφορίας. Ο καρπός της ελιάς και το παράγωγο του καρπού της, το λάδι, μαζί με «τόν σῖτον καί τόν οἶνον», είναι από τα παμπάλαια χρόνια από τις βασικότερες και τις πιο απαραίτητες τροφές του ανθρώπου που συχνά ευλογεί η Εκκλησία (πρβλ. τη φράση· «εὐλόγησον τόν σῖτον, τόν οἶνον καί τό ἔλαιον»). «Νεόφυτα ἐλαιῶν», λοιπόν, τα τέκνα της οικογένειας· νεαρά τώρα στην ηλικία, αλλά αργότερα θα αποδώσουν κι αυτά καρπούς, όπως τα ελαιόδεντρα. Θα αναπτυχθούν τώρα στο οικογενειακό περιβάλλον, σαν μέσα σε φυτώριο, με πολλή φροντίδα από τους γονείς και αργότερα θα συνεχίσουν κι αυτά το παραγωγικό έργο. Θα ασκήσουν την αρετή, θα βαδίσουν το δρόμο του Θεού και θα έρθει η ώρα που θα δημιουργήσουν κι αυτά τη δική τους οικογένεια. Έτσι τουλάχιστον οραματίζεται ο ιερός ψαλμωδός την ευλογημένη οικογένεια που τα μέλη της είναι δεμένα μεταξύ τους· κοντά στους γονείς δηλ. τα τέκνα, καύχημα και καμάρι τους· «οἱ υἱοί σου ὡς νεόφυτα ἐλαιῶν κύκλῳ τῆς τραπέζης σου».
Στη σημερινή ταραγμένη εποχή όμως, εποχή κρίσης πανάρχαιων θεσμών και καθιερωμένων αξιών, όπως είναι η οικογένεια, αυτό το πρωτοκύτταρο της ανθρώπινης κοινωνίας, ο ανωτέρω εκφραστικότατος στίχος του Ψαλμού ηχεί ίσως κάπως παράξενα. Γιατί πόσα, αλήθεια, από τα σημερινά «νεόφυτα ἐλαιῶν», πόσα δηλ. από τα σημερινά παιδιά, κάθονται «κύκλῳ τῆς τραπέζης», γύρω από το οικογενειακό τραπέζι, για να χαρούν όλα μαζί τα μέλη της οικογένειας τη ζεστή ατμόσφαιρα και το φαγητό; Αλίμονο! Όχι πολλά. Και οι λόγοι πολλοί. Από τη μια η πολύωρη και σε διαφορετικά ωράρια πολλές φορές εργασία του πατέρα και της μητέρας, καθώς και οι σχολικές και εξωσχολικές απασχολήσεις ή και η εργασία των παιδιών, και από την άλλη η τάση για πρόωρη απελευθέρωση και αποδέσμευση των παιδιών, αγοριών και κοριτσιών, από το οικογενειακό περιβάλλον έχουν καταστήσει, δυστυχώς, την οικογενειακή εστία «εστιατόριο» και «ξενοδοχείο», απ᾿ όπου απουσιάζει η ζεστασιά της επικοινωνίας. Ακόμη και οι Κυριακές, οι αργίες και οι γιορτές, κατά τις οποίες θα μπορούσαν να συγκεντρωθούν όλα τα μέλη της οικογένειας στο κοινό τραπέζι, αφιερώνονται κι αυτές στο μεγαλύτερο μέρος τους στις εξόδους και τις εκδρομές.
Είναι αλήθεια πως οι νέοι μας σήμερα, ιδίως στις μεγαλουπόλεις, όπου η ζωη κινείται με γοργούς ρυθμούς και συνοδεύεται από πολύ άγχος, βομβαρδίζονται κυριολεκτικά από πληθώρα και ποικιλία ιδεών. Οι νέοι της σημερινής αντιφατικής μας κοινωνίας, κοινωνίας της αφθονίας και της υπέρμετρης κατανάλωσης από τη μια, και της ανεργίας και της αγωνίας για τη μελλοντική τους αποκατάσταση από την άλλη, αντιμετωπίζουν αναρίθμητους και μεγάλους και διαρκείς κινδύνους για τη σωματική και ψυχοπνευματική τους υγεία, καθώς επίσης και εντονότατους πειρασμούς. Η θέση τους μέσα στη σημερινή κοινωνία είναι πράγματι τραγική. Ζώντας μέσα σ᾿ έναν κόσμο συνεχών προκλήσεων και παγίδων καλούνται να μήν υποκύψουν και να μην παρασυρθούν αλλά παλεύοντας με ηρωϊσμό να μείνουν άτρωτοι και να αναδειχθούν νικητές.
Δεν έχουν επομένως να παλέψουν μόνο με τον ίδιο τους τον εαυτό που από τη φύση του ρέπει περισσότερο προς το κακό παρά προς το καλό. Ροπή που την παραδέχεται η ίδια η Γραφή. «Ἔγκειται ἡ διάνοια τοῦ ἀνθρώπου ἐπιμελῶς ἐπὶ τά πονηρά ἐκ νεότητος» (Γεν. 8, 21) ηχεί από την αρχή της δημιουργίας του ανθρώπινου γένους ο θεϊκός λόγος. «Οὐ γάρ ὅ θέλω ποιῶ ἀγαθόν, ἀλλ᾿ ὅ οὐ θέλω κακόν τοῦτο πράσσω» θα πει αιώνες αργότερα ο Παύλος σχετικά με την πάλη του ανθρώπου προς την έμφυτη ροπή του προς το κακό (βλ. τη σχετική διδασκαλία του αποστόλου στην επιστολή του Προς Ρωμαίους, κεφ. ζ´, στιχ. 14-25 κυρίως, αλλά και σ᾿ άλλα σημεία των επιστολών του). Διμέτωπος, λοιπόν, και σκληρός είναι ο αγώνας των σημερινών νέων. Δεν είναι δηλαδή μόνο η φυσική τους ροπή προς το κακό που πρέπει να εξουδετερωθεί· είναι και η περιρρέουσα ατμόσφαιρα με τις πάμπολλες αρνητικές της επιδράσεις που τους δυσκολεύει αφάνταστα σ᾿ αυτό.
Για να μπορέσουν να αντέξουν και να βαδίσουν το δρόμο της αρετής, θα πρέπει να κάνουν καθημερινά τιτάνιο αγώνα και να καταβάλλουν υπεράνθρωπες προσπάθειες. Γι᾿ αυτό και χρειάζονται έμπρακτη τη βοήθεια και τη συμπαράσταση όλων των παραγόντων της κοινωνίας· και της Εκκλησίας και της Πολιτείας. Για να μπορέσει έτσι η κάθε οικογένεια να χαρεί τα παιδιά της «κύκλῳ τῆς τραπέζης»· να τα φροντίσει και να τα καμαρώσει «ὡς νεόφυτα ἐλαιῶν» και για να καρποφορήσουν με τη σειρά τους και στην ώρα τους και τα ίδια για το δικό τους το καλό και «ἐπ᾿ ἀγαθῷ» του ευρύτερου κοινωνικού συνόλου.
6. «Οἱ υἱοί σου ὡς νεόφυτα ἐλαιῶν κύκλῳ τῆς τραπέζης σου». Πρόκειται για τα παιδιά της οικογένειας που παρομοιάζονται εδώ με νιόφυτα λιόδεντρα. Η ελιά, όπως είναι ίσως γνωστό σ᾿ όλους μας, θεωρείται σύμβολο της μακροβιότητας και τής πολύχρονης καρποφορίας. Ο καρπός της ελιάς και το παράγωγο του καρπού της, το λάδι, μαζί με «τόν σῖτον καί τόν οἶνον», είναι από τα παμπάλαια χρόνια από τις βασικότερες και τις πιο απαραίτητες τροφές του ανθρώπου που συχνά ευλογεί η Εκκλησία (πρβλ. τη φράση· «εὐλόγησον τόν σῖτον, τόν οἶνον καί τό ἔλαιον»). «Νεόφυτα ἐλαιῶν», λοιπόν, τα τέκνα της οικογένειας· νεαρά τώρα στην ηλικία, αλλά αργότερα θα αποδώσουν κι αυτά καρπούς, όπως τα ελαιόδεντρα. Θα αναπτυχθούν τώρα στο οικογενειακό περιβάλλον, σαν μέσα σε φυτώριο, με πολλή φροντίδα από τους γονείς και αργότερα θα συνεχίσουν κι αυτά το παραγωγικό έργο. Θα ασκήσουν την αρετή, θα βαδίσουν το δρόμο του Θεού και θα έρθει η ώρα που θα δημιουργήσουν κι αυτά τη δική τους οικογένεια. Έτσι τουλάχιστον οραματίζεται ο ιερός ψαλμωδός την ευλογημένη οικογένεια που τα μέλη της είναι δεμένα μεταξύ τους· κοντά στους γονείς δηλ. τα τέκνα, καύχημα και καμάρι τους· «οἱ υἱοί σου ὡς νεόφυτα ἐλαιῶν κύκλῳ τῆς τραπέζης σου».
Στη σημερινή ταραγμένη εποχή όμως, εποχή κρίσης πανάρχαιων θεσμών και καθιερωμένων αξιών, όπως είναι η οικογένεια, αυτό το πρωτοκύτταρο της ανθρώπινης κοινωνίας, ο ανωτέρω εκφραστικότατος στίχος του Ψαλμού ηχεί ίσως κάπως παράξενα. Γιατί πόσα, αλήθεια, από τα σημερινά «νεόφυτα ἐλαιῶν», πόσα δηλ. από τα σημερινά παιδιά, κάθονται «κύκλῳ τῆς τραπέζης», γύρω από το οικογενειακό τραπέζι, για να χαρούν όλα μαζί τα μέλη της οικογένειας τη ζεστή ατμόσφαιρα και το φαγητό; Αλίμονο! Όχι πολλά. Και οι λόγοι πολλοί. Από τη μια η πολύωρη και σε διαφορετικά ωράρια πολλές φορές εργασία του πατέρα και της μητέρας, καθώς και οι σχολικές και εξωσχολικές απασχολήσεις ή και η εργασία των παιδιών, και από την άλλη η τάση για πρόωρη απελευθέρωση και αποδέσμευση των παιδιών, αγοριών και κοριτσιών, από το οικογενειακό περιβάλλον έχουν καταστήσει, δυστυχώς, την οικογενειακή εστία «εστιατόριο» και «ξενοδοχείο», απ᾿ όπου απουσιάζει η ζεστασιά της επικοινωνίας. Ακόμη και οι Κυριακές, οι αργίες και οι γιορτές, κατά τις οποίες θα μπορούσαν να συγκεντρωθούν όλα τα μέλη της οικογένειας στο κοινό τραπέζι, αφιερώνονται κι αυτές στο μεγαλύτερο μέρος τους στις εξόδους και τις εκδρομές.
Είναι αλήθεια πως οι νέοι μας σήμερα, ιδίως στις μεγαλουπόλεις, όπου η ζωη κινείται με γοργούς ρυθμούς και συνοδεύεται από πολύ άγχος, βομβαρδίζονται κυριολεκτικά από πληθώρα και ποικιλία ιδεών. Οι νέοι της σημερινής αντιφατικής μας κοινωνίας, κοινωνίας της αφθονίας και της υπέρμετρης κατανάλωσης από τη μια, και της ανεργίας και της αγωνίας για τη μελλοντική τους αποκατάσταση από την άλλη, αντιμετωπίζουν αναρίθμητους και μεγάλους και διαρκείς κινδύνους για τη σωματική και ψυχοπνευματική τους υγεία, καθώς επίσης και εντονότατους πειρασμούς. Η θέση τους μέσα στη σημερινή κοινωνία είναι πράγματι τραγική. Ζώντας μέσα σ᾿ έναν κόσμο συνεχών προκλήσεων και παγίδων καλούνται να μήν υποκύψουν και να μην παρασυρθούν αλλά παλεύοντας με ηρωϊσμό να μείνουν άτρωτοι και να αναδειχθούν νικητές.
Δεν έχουν επομένως να παλέψουν μόνο με τον ίδιο τους τον εαυτό που από τη φύση του ρέπει περισσότερο προς το κακό παρά προς το καλό. Ροπή που την παραδέχεται η ίδια η Γραφή. «Ἔγκειται ἡ διάνοια τοῦ ἀνθρώπου ἐπιμελῶς ἐπὶ τά πονηρά ἐκ νεότητος» (Γεν. 8, 21) ηχεί από την αρχή της δημιουργίας του ανθρώπινου γένους ο θεϊκός λόγος. «Οὐ γάρ ὅ θέλω ποιῶ ἀγαθόν, ἀλλ᾿ ὅ οὐ θέλω κακόν τοῦτο πράσσω» θα πει αιώνες αργότερα ο Παύλος σχετικά με την πάλη του ανθρώπου προς την έμφυτη ροπή του προς το κακό (βλ. τη σχετική διδασκαλία του αποστόλου στην επιστολή του Προς Ρωμαίους, κεφ. ζ´, στιχ. 14-25 κυρίως, αλλά και σ᾿ άλλα σημεία των επιστολών του). Διμέτωπος, λοιπόν, και σκληρός είναι ο αγώνας των σημερινών νέων. Δεν είναι δηλαδή μόνο η φυσική τους ροπή προς το κακό που πρέπει να εξουδετερωθεί· είναι και η περιρρέουσα ατμόσφαιρα με τις πάμπολλες αρνητικές της επιδράσεις που τους δυσκολεύει αφάνταστα σ᾿ αυτό.
Για να μπορέσουν να αντέξουν και να βαδίσουν το δρόμο της αρετής, θα πρέπει να κάνουν καθημερινά τιτάνιο αγώνα και να καταβάλλουν υπεράνθρωπες προσπάθειες. Γι᾿ αυτό και χρειάζονται έμπρακτη τη βοήθεια και τη συμπαράσταση όλων των παραγόντων της κοινωνίας· και της Εκκλησίας και της Πολιτείας. Για να μπορέσει έτσι η κάθε οικογένεια να χαρεί τα παιδιά της «κύκλῳ τῆς τραπέζης»· να τα φροντίσει και να τα καμαρώσει «ὡς νεόφυτα ἐλαιῶν» και για να καρποφορήσουν με τη σειρά τους και στην ώρα τους και τα ίδια για το δικό τους το καλό και «ἐπ᾿ ἀγαθῷ» του ευρύτερου κοινωνικού συνόλου.
Σιών. Η κυριολεκτική και μεταφορική της σημασία
7. «Εὐλογήσαι σε Κύριος ἐκ Σιών». Όνομα ενός από τους λόφους πάνω στον οποίο είχε οικοδομηθεί το μεγαλύτερο μέρος των Ιεροσολύμων. Οχυρωμένη ακρόπολη των Ιεβουσαίων αρχικά η Σιών, όταν κυριεύτηκε από το Δαβίδ ονομάστηκε «πόλις Δαβίδ». Πάνω στο «όρος Σιών» είχαν οικοδομηθεί τα ανάκτορα του Σολομώντα και αργότερα του Ηρώδη, ενώ ο περίφημος ναός του Σολομώντα ήταν κτισμένος στην κορυφή άλλου λόφου της ιερής πόλης. Το όνομα Σιών αναφέρεται πάρα πολύ συχνά στις άγιες Γραφές και γενικά θεωρούνταν από τους Ιουδαίους κατοικητήριο του Θεού. «Σιών» και «θυγάτηρ Σιών» σε πολλά σημεία της Γραφής λέγεται και όλη η πόλη των Ιεροσολύμων. Θυμίζουμε μόνο εδώ τα εξής χαρακτηριστικά χωρία· «Χαῖρε σφόδρα, θύγατερ Σιών· κήρυσσε, θύγατερ Ἱερουσαλήμ· ἰδού ὁ βασιλεύς σου ἔρχεταί σοι… ἐπιβεβηκώς ἐπὶ ὑποζύγιον καί πῶλον νέον» (Ζαχ. θ´, 9) και «μή φοβοῦ, θύγατερ Σιών· ἰδού ὁ βασιλεύς σου ἔρχεται καθήμενος ἐπὶ πῶλον ὄνου» (Ιωαν. ιβ´, 15). Μεταφορικώς με τον όρο «Σιών» ή αλλιώς «νέα Σιών» εννοούμε την ίδια την Εκκλησία του Χριστού (Εβρ. ιβ´, 22 – Αποκ. ιδ´, 1). Πρβλ. και επόμενο σχόλιο.
7. «Εὐλογήσαι σε Κύριος ἐκ Σιών». Όνομα ενός από τους λόφους πάνω στον οποίο είχε οικοδομηθεί το μεγαλύτερο μέρος των Ιεροσολύμων. Οχυρωμένη ακρόπολη των Ιεβουσαίων αρχικά η Σιών, όταν κυριεύτηκε από το Δαβίδ ονομάστηκε «πόλις Δαβίδ». Πάνω στο «όρος Σιών» είχαν οικοδομηθεί τα ανάκτορα του Σολομώντα και αργότερα του Ηρώδη, ενώ ο περίφημος ναός του Σολομώντα ήταν κτισμένος στην κορυφή άλλου λόφου της ιερής πόλης. Το όνομα Σιών αναφέρεται πάρα πολύ συχνά στις άγιες Γραφές και γενικά θεωρούνταν από τους Ιουδαίους κατοικητήριο του Θεού. «Σιών» και «θυγάτηρ Σιών» σε πολλά σημεία της Γραφής λέγεται και όλη η πόλη των Ιεροσολύμων. Θυμίζουμε μόνο εδώ τα εξής χαρακτηριστικά χωρία· «Χαῖρε σφόδρα, θύγατερ Σιών· κήρυσσε, θύγατερ Ἱερουσαλήμ· ἰδού ὁ βασιλεύς σου ἔρχεταί σοι… ἐπιβεβηκώς ἐπὶ ὑποζύγιον καί πῶλον νέον» (Ζαχ. θ´, 9) και «μή φοβοῦ, θύγατερ Σιών· ἰδού ὁ βασιλεύς σου ἔρχεται καθήμενος ἐπὶ πῶλον ὄνου» (Ιωαν. ιβ´, 15). Μεταφορικώς με τον όρο «Σιών» ή αλλιώς «νέα Σιών» εννοούμε την ίδια την Εκκλησία του Χριστού (Εβρ. ιβ´, 22 – Αποκ. ιδ´, 1). Πρβλ. και επόμενο σχόλιο.
Ιερουσαλήμ. Η κυριολεκτική και μεταφορική της σημασία
8. «Καί ἴδοις τά ἀγαθά Ἱερουσαλήμ πάσας τὰς ἡμέρας τῆς ζωῆς σου». Η Ιερουσαλήμ είναι η ιερή και πλούσια πόλη των Εβραίων, πρωτεύουσα της Ιουδαίας και αργότερα της Παλαιστίνης· λέγεται και Ιεροσόλυμα. Είναι η πόλη στην οποία έπαθε και αναστήθηκε ο Κύριος και θεωρείται η κοιτίδα της χριστιανικής Εκκλησίας. Η Ιερουσαλήμ μετά την κατάληψή της από το Δαβίδ ονομάζεται, όπως και η Σιών, και «πόλις Δαβίδ». Στη γλώσσα της χριστιανικής διδασκαλίας, σε αντίθεση προς την «ἐπίγειον Ἱερουσαλήμ», έχουμε και τον όρο «ἄνω Ἱερουσαλήμ», επουράνιος βασιλεία. Στο πρώτο π.χ. στιχηρό ιδιόμελο των Αίνων του Όρθρου της Μ. Δευτέρας ο ιερός υμνογράφος παρουσιάζει τον Κύριο να «βοά» προς τους μαθητές του και να τους διαβεβαιώνει· «Οὐκέτι εἰς τήν ἐπίγειον Ἱερουσαλήμ διά τό παθεῖν, ἀλλά ἀναβαίνω πρός τόν Πατέρα μου καί Πατέρα ὑμῶν… καί συνανυψῶ ὑμᾶς εἰς τήν ἄνω Ἱερουσαλήμ, ἐν τῇ βασιλείᾳ τῶν οὐρανῶν».
Μεταφορικώς τώρα ο όρος «καινή» ή αλλιώς «νέα Ιερουσαλήμ» είναι μια προσωνυμία που δόθηκε στην Εκκλησία του Χριστού γενικά. Η χριστιανική Εκκλησία, η οποία παρουσιάζεται ως «στρατευομένη» στη γη και ως «θριαμβεύουσα» στον ουρανό, έχει, σύμφωνα με τή διδασκαλία των Πατέρων, μεταφορικά όλα τα χαρακτηριστικά γνωρίσματα της πραγματικής Ιερουσαλήμ. Είναι δηλαδή αγία, οχυρή και ασάλευτη, ένδοξη και λαμπρή, με παγκόσμια ακτινοβολία, με θεμελιωτή της και «κεφαλή», αρχηγό, τον ίδιο το Χριστό και στηρίζεται στην άπειρη αγάπη και τήν αδιάψευστη επαγγελία του Θεού. Ενδεικτικά μόνο για τη μεταφορική σημασία του όρου θυμίζουμε εδώ το χαρμόσυνο πασχαλινό ύμνο από τη θ´ ωδή του αναστάσιμου Κανόνα «Φωτίζου, φωτίζου, ἡ νέα Ἱερουσαλήμ, ἡ γάρ δόξα Κυρίου ἐπὶ σέ ἀνέτειλε. Χόρευε νῦν καί ἀγάλλου, Σιών» (πρβλ. και Ησ. 60, 1) και παραπέμπουμε τον αναγνώστη στα χωρία· Γαλ. δ´, 26 και Αποκ. γ´, 12 και κα´. Πρβλ. και προηγούμενο σχόλιο αριθ. 7.
Από όσα ειπώθηκαν στο παρόν σχόλιο και στο προηγούμενο μπορεί να καταλήξει κανείς στο συμπέρασμα ότι οι όροι «Σιών» και «Ιερουσαλήμ» παρά την κάποια διαφορά στην κυριολεκτική τους σημασία σχεδόν ταυτίζονται, πολύ δε περισσότερο τούτο σημβαίνει στη μεταφορική τους σημασία, αυτή δηλαδή της ταύτισης των δύο όρων με την ίδια την Εκκλησία του Χριστού. Ερευνώντας περισσότερο το θέμα θα μπορούσαμε συμπληρωματικά να προσθέσουμε και τα εξής· Η λέξη «Σιών» σημαίνει το ύψωμα που δεσπόζει σε μια περιοχή, ενώ «Ιερουσαλήμ» τον τόπο της ειρήνης, την οποία παρέχει στους κατοίκους του λόγω της φυσικής οχύρωσης της θέσης. «Άνω Ιερουσαλήμ» επίσης αρχικά λεγόταν το τμήμα της ιερής πόλης που ήταν κτισμένο στο λόφο Σιών. Σύμφωνα εξάλλου με την πατερική διδασκαλία οι προφητικές εκφράσεις «θύγατερ Σιών» και «θύγατερ Ιερουσαλήμ» (Ζαχ. θ´, 9) ισχύουν κατά περίπτωση εξίσου τόσο για τη Θεοτόκο όσο και για την Εκκλησία του Χριστού.
Σταδιακά λοιπόν και με την πάροδο του χρόνου από την κυριολεκτική σημασία των όρων περάσαμε στη μεταφορική και χριστιανική. Έτσι οι όροι «Σιών», «Νέα Σιών», «Αγία Σιών», «Ένδοξος Σιών» και «Ιερουσαλήμ», «Άνω Ιερουσαλήμ», «Καινή Ιερουσαλήμ», «Νέα Ιερουσαλήμ» διευρύνθηκαν ως προς τη σημασία τους, απέκτησαν καθαρά χριστιανικό νόημα και κατέληξαν να ταυτίζονται πια με τη μία Αγία καθολική και αποστολική Εκκλησία του Χριστού τόσο τη «στρατευομένη» όσο και τη «θριαμβεύουσα» (Πρβλ. και Μάρκου Α. Σιώτου» Η Γεθσημανή ιδιοκτησία του ευαγγελιστού Ιωάννου», Αθήναι 1989, σελ. 44 κ.ε.).
8. «Καί ἴδοις τά ἀγαθά Ἱερουσαλήμ πάσας τὰς ἡμέρας τῆς ζωῆς σου». Η Ιερουσαλήμ είναι η ιερή και πλούσια πόλη των Εβραίων, πρωτεύουσα της Ιουδαίας και αργότερα της Παλαιστίνης· λέγεται και Ιεροσόλυμα. Είναι η πόλη στην οποία έπαθε και αναστήθηκε ο Κύριος και θεωρείται η κοιτίδα της χριστιανικής Εκκλησίας. Η Ιερουσαλήμ μετά την κατάληψή της από το Δαβίδ ονομάζεται, όπως και η Σιών, και «πόλις Δαβίδ». Στη γλώσσα της χριστιανικής διδασκαλίας, σε αντίθεση προς την «ἐπίγειον Ἱερουσαλήμ», έχουμε και τον όρο «ἄνω Ἱερουσαλήμ», επουράνιος βασιλεία. Στο πρώτο π.χ. στιχηρό ιδιόμελο των Αίνων του Όρθρου της Μ. Δευτέρας ο ιερός υμνογράφος παρουσιάζει τον Κύριο να «βοά» προς τους μαθητές του και να τους διαβεβαιώνει· «Οὐκέτι εἰς τήν ἐπίγειον Ἱερουσαλήμ διά τό παθεῖν, ἀλλά ἀναβαίνω πρός τόν Πατέρα μου καί Πατέρα ὑμῶν… καί συνανυψῶ ὑμᾶς εἰς τήν ἄνω Ἱερουσαλήμ, ἐν τῇ βασιλείᾳ τῶν οὐρανῶν».
Μεταφορικώς τώρα ο όρος «καινή» ή αλλιώς «νέα Ιερουσαλήμ» είναι μια προσωνυμία που δόθηκε στην Εκκλησία του Χριστού γενικά. Η χριστιανική Εκκλησία, η οποία παρουσιάζεται ως «στρατευομένη» στη γη και ως «θριαμβεύουσα» στον ουρανό, έχει, σύμφωνα με τή διδασκαλία των Πατέρων, μεταφορικά όλα τα χαρακτηριστικά γνωρίσματα της πραγματικής Ιερουσαλήμ. Είναι δηλαδή αγία, οχυρή και ασάλευτη, ένδοξη και λαμπρή, με παγκόσμια ακτινοβολία, με θεμελιωτή της και «κεφαλή», αρχηγό, τον ίδιο το Χριστό και στηρίζεται στην άπειρη αγάπη και τήν αδιάψευστη επαγγελία του Θεού. Ενδεικτικά μόνο για τη μεταφορική σημασία του όρου θυμίζουμε εδώ το χαρμόσυνο πασχαλινό ύμνο από τη θ´ ωδή του αναστάσιμου Κανόνα «Φωτίζου, φωτίζου, ἡ νέα Ἱερουσαλήμ, ἡ γάρ δόξα Κυρίου ἐπὶ σέ ἀνέτειλε. Χόρευε νῦν καί ἀγάλλου, Σιών» (πρβλ. και Ησ. 60, 1) και παραπέμπουμε τον αναγνώστη στα χωρία· Γαλ. δ´, 26 και Αποκ. γ´, 12 και κα´. Πρβλ. και προηγούμενο σχόλιο αριθ. 7.
Από όσα ειπώθηκαν στο παρόν σχόλιο και στο προηγούμενο μπορεί να καταλήξει κανείς στο συμπέρασμα ότι οι όροι «Σιών» και «Ιερουσαλήμ» παρά την κάποια διαφορά στην κυριολεκτική τους σημασία σχεδόν ταυτίζονται, πολύ δε περισσότερο τούτο σημβαίνει στη μεταφορική τους σημασία, αυτή δηλαδή της ταύτισης των δύο όρων με την ίδια την Εκκλησία του Χριστού. Ερευνώντας περισσότερο το θέμα θα μπορούσαμε συμπληρωματικά να προσθέσουμε και τα εξής· Η λέξη «Σιών» σημαίνει το ύψωμα που δεσπόζει σε μια περιοχή, ενώ «Ιερουσαλήμ» τον τόπο της ειρήνης, την οποία παρέχει στους κατοίκους του λόγω της φυσικής οχύρωσης της θέσης. «Άνω Ιερουσαλήμ» επίσης αρχικά λεγόταν το τμήμα της ιερής πόλης που ήταν κτισμένο στο λόφο Σιών. Σύμφωνα εξάλλου με την πατερική διδασκαλία οι προφητικές εκφράσεις «θύγατερ Σιών» και «θύγατερ Ιερουσαλήμ» (Ζαχ. θ´, 9) ισχύουν κατά περίπτωση εξίσου τόσο για τη Θεοτόκο όσο και για την Εκκλησία του Χριστού.
Σταδιακά λοιπόν και με την πάροδο του χρόνου από την κυριολεκτική σημασία των όρων περάσαμε στη μεταφορική και χριστιανική. Έτσι οι όροι «Σιών», «Νέα Σιών», «Αγία Σιών», «Ένδοξος Σιών» και «Ιερουσαλήμ», «Άνω Ιερουσαλήμ», «Καινή Ιερουσαλήμ», «Νέα Ιερουσαλήμ» διευρύνθηκαν ως προς τη σημασία τους, απέκτησαν καθαρά χριστιανικό νόημα και κατέληξαν να ταυτίζονται πια με τη μία Αγία καθολική και αποστολική Εκκλησία του Χριστού τόσο τη «στρατευομένη» όσο και τη «θριαμβεύουσα» (Πρβλ. και Μάρκου Α. Σιώτου» Η Γεθσημανή ιδιοκτησία του ευαγγελιστού Ιωάννου», Αθήναι 1989, σελ. 44 κ.ε.).
Ισραήλ. Η κυριολεκτική και μεταφορική σημασία του όρου
9. «Εἰρήνη ἐπὶ τόν Ἰσραήλ». Η αρχική σημασία του ονόματος Ισραήλ είναι ισχυρός. Είναι το όνομα που αποδόθηκε στον Ιακώβ από τον ίδιο το Θεό, με τον οποίο πάλεψε ολόκληρη νύχτα και αποδείχθηκε ισχυρός και δυνατός και κέρδισε με την επιμονή του την ευλογία του Θεού. Η αφήγηση του σχετικού περιστατικού γίνεται στην Π.Δ. (Γεν. 32, 23-33), όπου σημειώνεται το εξής για το όνομα Ισραήλ· «… Οὐ κληθήσεται ἔτι τό ὄνομά σου Ἰακώβ, ἀλλά Ἰσραήλ ἔσται τό ὄνομά σου, ὅτι ἐνίσχυσας μετά Θεοῦ καί μετά ἀνθρώπων δυνατός» (Γεν. 32, 29). Ισραήλ στη συνέχεια ονομάστηκαν οι απόγονοι του Ιακώβ και ολόκληρος ο εβραϊκός λαός πού λάτρευε το μόνο αληθινό Θεό· είναι ο «Ἰσραήλ κατά σάρκα», όπως αποκαλεί ο Παύλος (Α´ Κορινθ. ι´, 18) το γένος των Εβραίων, του οποίου πατριάρχης και γενάρχης υπήρξε ο Ιακώβ. Μεταφορικά με τον όρο Ισραήλ ή αλλιώς νέος Ισραήλ στη χριστιανική διδασκαλία εννοούνται όλοι οι αληθινοί πιστοί, το πνευματικό δηλ. σπέρμα του Ισραήλ, «τά τέκνα τῆς ἐπαγγελίας» του Θεού (Ρωμ. θ´, 6-8), τα πνευματικά δηλ. τέκνα του Αβραάμ, το σύνολο των πιστών και αληθινών χριστιανών, «ὁ λαός τῆς Χάριτος τοῦ Θεοῦ».
9. «Εἰρήνη ἐπὶ τόν Ἰσραήλ». Η αρχική σημασία του ονόματος Ισραήλ είναι ισχυρός. Είναι το όνομα που αποδόθηκε στον Ιακώβ από τον ίδιο το Θεό, με τον οποίο πάλεψε ολόκληρη νύχτα και αποδείχθηκε ισχυρός και δυνατός και κέρδισε με την επιμονή του την ευλογία του Θεού. Η αφήγηση του σχετικού περιστατικού γίνεται στην Π.Δ. (Γεν. 32, 23-33), όπου σημειώνεται το εξής για το όνομα Ισραήλ· «… Οὐ κληθήσεται ἔτι τό ὄνομά σου Ἰακώβ, ἀλλά Ἰσραήλ ἔσται τό ὄνομά σου, ὅτι ἐνίσχυσας μετά Θεοῦ καί μετά ἀνθρώπων δυνατός» (Γεν. 32, 29). Ισραήλ στη συνέχεια ονομάστηκαν οι απόγονοι του Ιακώβ και ολόκληρος ο εβραϊκός λαός πού λάτρευε το μόνο αληθινό Θεό· είναι ο «Ἰσραήλ κατά σάρκα», όπως αποκαλεί ο Παύλος (Α´ Κορινθ. ι´, 18) το γένος των Εβραίων, του οποίου πατριάρχης και γενάρχης υπήρξε ο Ιακώβ. Μεταφορικά με τον όρο Ισραήλ ή αλλιώς νέος Ισραήλ στη χριστιανική διδασκαλία εννοούνται όλοι οι αληθινοί πιστοί, το πνευματικό δηλ. σπέρμα του Ισραήλ, «τά τέκνα τῆς ἐπαγγελίας» του Θεού (Ρωμ. θ´, 6-8), τα πνευματικά δηλ. τέκνα του Αβραάμ, το σύνολο των πιστών και αληθινών χριστιανών, «ὁ λαός τῆς Χάριτος τοῦ Θεοῦ».
Τι είναι η Συναπτή
10. Συναπτή· Σειρά από σύντομες, αλλά περιεκτικότατες, δεήσεις της Ορθόδοξης Εκκλησίας, η καθεμιά από τις οποίες καταλήγει στην προτροπή «τοῦ Κυρίου δεηθῶμεν» (= ας παρακαλέσουμε τον Κύριο). Έχουμε δύο ειδών συναπτές· τη μεγάλη, που περιέχει πολλές τέτοιες δεήσεις (= παρακλήσεις, αιτήματα) και καταλήγει στην εκφώνηση· «ὅτι πρέπει Σοι πᾶσα δόξα, τιμή καί προσκύνησις κ.λπ.» και τή μικρή που είναι συντομότατη σε αιτήματα. Οι συναπτές εκφωνούνται συνήθως από το Διάκονο.
10. Συναπτή· Σειρά από σύντομες, αλλά περιεκτικότατες, δεήσεις της Ορθόδοξης Εκκλησίας, η καθεμιά από τις οποίες καταλήγει στην προτροπή «τοῦ Κυρίου δεηθῶμεν» (= ας παρακαλέσουμε τον Κύριο). Έχουμε δύο ειδών συναπτές· τη μεγάλη, που περιέχει πολλές τέτοιες δεήσεις (= παρακλήσεις, αιτήματα) και καταλήγει στην εκφώνηση· «ὅτι πρέπει Σοι πᾶσα δόξα, τιμή καί προσκύνησις κ.λπ.» και τή μικρή που είναι συντομότατη σε αιτήματα. Οι συναπτές εκφωνούνται συνήθως από το Διάκονο.
http://www.sarkamia.gr
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου
Τα σχόλια σας θα πρέπει να αναφέρονται στη συγκεκριμένη ανάρτηση και να διατυπώνονται κόσμια ακόμα και αν διαφωνείτε.
Παρακαλούμε να χρησιμοποιείτε ελληνικούς χαρακτήρες.