«ΠΙΕΤΕ ΕΞ ΑΥΤΟΥ ΠΑΝΤΕΣ» Τὸ κρασὶ στὴ χριστιανικὴ παράδοση

Ἡ παρουσία τοῦ οἴνου στὴν Ἁγία Γραφὴ καὶ τὴν ἐκκλησιαστικὴ παράδοση εἶναι ἕνα ἀπὸ τὰ πιὸ χαρακτηριστικὰ παραδείγματα γιὰ τὸν χαρακτήρα καὶ τὸν τρόπο ζωῆς τῆς ἐκκλησίας. Τὰ ἐνδιαφέροντα τῆς ἐκκλησίας δὲν εἶναι ἡ ἀόριστη μεταφυσικὴ οὔτε μοναχὰ ἡ ψυχὴ ἢ τὸ πνευματικὸ μέρος τοῦ ἀνθρώπου. Μέσα στὸ γενικότερο σκοπὸ τῆς σωτηρίας καὶ τῆς μεταμόρφωσης τοῦ κόσμου ἀγκαλιάζει ὅλα τὰ δημιουργήματα τοῦ Θεοῦ, πνευματικὰ καὶ ὑλικά, χωρὶς νὰ παραγκωνίζει καὶ νὰ ὑποτιμᾶ κανένα καὶ ἐπιπλέον γιὰ τὴν ἐπίτευξη αὐτοῦ του σκοποῦ χρησιμοποιεῖ τὰ ὑλικὰ στοιχεῖα τὰ ὁποῖα ἁγιάζει καὶ μεταβάλει σὲ φορεῖς τῆς χάρης τοῦ Θεοῦ.

Μία σύντομη ἀναδρομὴ στὶς ἀναφορὲς τῆς Βίβλου γιὰ τὸ κρασὶ καθὼς καὶ γιὰ τὸ φυτὸ τοῦ ὁποίου εἶναι προϊόν, τὸ ἀμπέλι, εἶναι ἀρκετὴ γιὰ νὰ μᾶς δείξει τὴ σημασία τοῦ οἴνου καὶ τὴ συχνὴ προτίμηση στὴ χρήση τοῦ θέματος γιὰ τὴ διδασκαλία καὶ τὸν καταρτισμὸ τῶν πιστῶν.

Ἀπὸ τὶς πιὸ γνωστὲς φράσεις τῆς Παλαιᾶς Διαθήκης ποὺ εἶναι πάντα σὲ χρήση ἀπὸ τὴν ἐκκλησία καὶ τὸν λαὸ εἶναι τὸ χωρίο ἀπὸ τὸν προοιμιακὸ Ψαλμὸ τοῦ Δαβίδ, «οἶνος εὐφραίνει καρδίαν ἀνθρώπου», στὴν ὁποία δείχνει ξεκάθαρα τὴ χρησιμότητα τοῦ κρασιοῦ γιὰ τὸν ἄνθρωπο.

Ἐπίσης εἶναι συχνὴ ἡ χρησιμοποίηση τοῦ οἴνου καὶ τῆς ἀμπέλου σὰν παραδείγματα. Ὁ Σολομώντας στὸ διδακτικὸ βιβλίο τῆς «Σοφίας» τὸ φέρνει σὰν παράδειγμα γιὰ νὰ τονίσει τὴν ἀξία τῆς φιλίας: «οἶνος νέος φίλος νέος, ἐὰν παλαιωθεῖ μετ᾿ εὐφροσύνης πίεσαι αὐτόν» (οἱ νέες φιλίες δὲν εἶναι σίγουρα καλές, αὐτὲς ποὺ παλαιώνουν καὶ δοκιμάζονται ἀπὸ τὸν χρόνο εἶναι πιὸ εὐχάριστες σὰν τὸ παλιὸ κρασί).

Καὶ ὁ προφήτης Ἡσαΐας θέλοντας νὰ δείξει τὴν ἀπιστία καὶ τὴν ἀνυπακοὴ τοῦ λαοῦ πρὸς τὸν Θεὸ προτιμᾶ τὸ παράδειγμα τοῦ ἀμπελιοῦ τὸ ὁποῖο φύτεψε καὶ περιποιήθηκε μὲ ἰδιαίτερη φροντίδα ὁ Θεὸς ἀλλὰ αὐτὸ ἀντὶ νὰ βγάλει ὡραίους καρποὺς γέμισε ζιζάνια καὶ τελικὰ ἔμεινε ἄκαρπο.

Στὴν Καινὴ διαθήκη οἱ ἀναφορὲς εἶναι περισσότερες καὶ πιὸ σημαντικές.

Ὅταν ὁ Χριστὸς βρέθηκε μὲ τοὺς μαθητές του σὲ ἕναν γάμο στὴν Κανὰ «ἐποίησεν τὴν ἀρχὴ τῶν σημείων». Ἔκανε τὸ γνωστὸ πρῶτο του θαῦμα καὶ μετέτρεψε τὸ νερὸ σὲ κρασὶ γιὰ νὰ μπορέσουν οἱ συνδαιτυμόνες νὰ συνεχίσουν τὴν χαρὰ καὶ τὸ γλέντι τους. Ἐπίσης, ὅπως εἴδαμε καὶ στὸν Ἡσαΐα, χρησιμοποιεῖ συχνὰ τὴν ἄμπελο στὶς παραβολές. στὴν παραβολὴ τοῦ ἀμπελώνα παρουσιάζει τὸν κόσμο καὶ τοὺς ἀνθρώπους σὰν ἀμπελώνα τὸν ὁποῖο φύτεψε ὁ Θεὸς καὶ τὸν παρέδωσε σὲ ἐργάτες νὰ τὸν φροντίζουν. Ὅμως αὐτοὶ ὅταν ἦρθε ὁ καιρὸς τῶν καρπῶν ἀντὶ νὰ ἀποδώσουν αὐτὸ ποὺ ἔπρεπε στὸ ἀφεντικό τους, κυνήγησαν τοὺς ἀπεσταλμένους του καὶ στὸ τέλος ἔφτασαν στὸ σημεῖο νὰ θανατώσουν τὸν γιό του.

Στὴ συνέχεια διδάσκοντας τοὺς μαθητές του γιὰ νὰ καταλάβουν καλύτερα τὴν μεταξύ τους σχέση παρομοιάζει τὸν ἑαυτό του μὲ ἄμπελο: «Ἐγὼ εἰμὶ ἡ ἄμπελος, ὑμεῖς τὰ κλήματα ...» ὁ Χριστὸς εἶναι τὸ ἀμπέλι καὶ οἱ μαθητὲς καθὼς καὶ ὅλοι οἱ πιστοὶ ἀποτελοῦν τὰ κλήματα τὰ ὁποῖα μποροῦν νὰ παράγουν καρποὺς μόνο ἂν μείνουν συνδεμένοι μαζί του καὶ δέχονται τὴ βοήθεια τὴν ἐνέργεια καὶ τὴν χάρη του.

Ἀποκορύφωμα τῆς χρήσης τοῦ κρασιοῦ εἶναι ὁ μυστικὸς δεῖπνος καὶ ἡ σύσταση καὶ παράδοση στοὺς μαθητὲς ἀπὸ τὸν Χριστὸ τοῦ μυστηρίου τῆς Θείας Εὐχαριστίας. Παίρνοντας δύο φυσικὰ ὑλικά, τὸν ἄρτο καὶ τὸν οἶνο, τὰ ἁγιάζει καὶ προσκαλεῖ τοὺς μαθητὲς νὰ γίνουν κοινωνοὶ τοῦ σώματος καὶ τοῦ αἵματός του: πίετε ἐξ αὐτοῦ πάντες· τοῦτο γὰρ ἐστὶ τὸ αἷμά μου, τὸ τῆς καινῆς διαθήκης, τὸ περὶ πολλῶν ἐκχυνόμενον εἰς ἄφεσιν ἁμαρτιῶν.

Τὴν παράδοση αὐτὴ δέχονται οἱ μαθητὲς καὶ στὴ συνέχεια τὴν μεταδίδουν σὲ ὅλους ὅσους ἀσπάζονται τὴν πίστη στὸν Χριστὸ καὶ γίνονται μέλη τῆς ἐκκλησίας του. Ἰδιαίτερα ὁ Ἀπ. Παῦλος ἐπαναλαμβάνει τὰ λόγια τοῦ Χριστοῦ στὶς ἐπιστολές του γιὰ νὰ τονίσει τὴν κεφαλαιώδη σημασία τῆς κοινωνίας καὶ νὰ δείξει στοὺς πιστοὺς πῶς πρέπει νὰ τελοῦν σωστὰ καὶ νὰ συμμετέχουν στὸ μυστήριο.

Ὅμως καὶ πέρα ἀπὸ τὴν ἱερότητα τοῦ μυστηρίου τῆς θείας Εὐχαριστίας, ὁ ἀπόστολος Παῦλος ἐπισημαίνει καὶ τὴν ἀξία τοῦ κρασιοῦ σὰν ἁπλὸ ποτὸ καὶ τὴ σημασία του γιὰ τὴ σωστὴ διατροφὴ τοῦ ἀνθρώπου. Γράφοντας στὸν Τιμόθεο τὸν προτρέπει νὰ μὴν εἶναι πολὺ αὐστηρὸς στὴ νηστεία, ἀλλὰ νὰ πίνει λίγο κρασί, γιατὶ εἶναι καλὸ στὸν ὀργανισμὸ καὶ εἰδικὰ στὶς ἀσθένειες ποὺ εἶχε ὁ Τιμόθεος.

Ἡ χρήση τοῦ κρασιοῦ λοιπὸν εἶναι θεμιτὴ καὶ προτείνεται, ὅμως ἡ ὑπερβολικὴ κατανάλωση ὁδηγεῖ στὴ μέθη γι᾿ αὐτὸ καὶ συνίσταται νὰ ἀποφεύγεται: «καὶ μὴ μεθύσκεσθε οἴνῳ ἐν ᾧ ἐστὶ ἀσωτία, ἀλλὰ πληροῦσθε ἐν Πνεύματι». Οἱ χριστιανοὶ δὲν πρέπει νὰ προσπαθοῦν νὰ γεμίσουν τὴν κοιλιά τους μὲ κρασὶ καὶ νὰ μεθοῦν ἀλλὰ νὰ ἀγωνίζονται νὰ γεμίσουν μὲ τὴ χάρη τοῦ Ἁγίου Πνεύματος.

Στοὺς ἑπόμενους αἰῶνες οἱ συνεχιστὲς τοῦ ἔργου τῶν ἀποστόλων, οἱ πατέρες καὶ οἱ δάσκαλοι τῆς ἐκκλησίας τονίζουν ἐπίσης τὰ ἴδια πράγματα. Δὲν ἀποτρέπουν τοὺς πιστοὺς ἀπὸ τὴν λογικὴ χρήση τοῦ κρασιοῦ, ἀγωνίζονται ὅμως μὲ ὁλόκληρες ὁμιλίες (Κατὰ μεθυόντων) νὰ τοὺς προφυλάξουν ἀπὸ τὶς βλαβερὲς συνέπειες τῆς ὑπερβολικῆς κατανάλωσης, τῆς μέθης καὶ τῶν γεγονότων ποὺ ὀφείλονται σ᾿ αὐτή.

Ὅσον ἀφορᾶ τὴν σύγχρονη πρακτικὴ ἡ ἐκκλησία χρησιμοποιεῖ τὸ κρασὶ σὲ πολλὲς περιπτώσεις. Πρώτη καὶ αὐτονόητη μὲ βάση τὰ ὅσα εἴπαμε ἡ χρήση του στὴ θεία Εὐχαριστία. Τὸ κρασὶ ἀποτελεῖ μαζὶ μὲ τὸ ψωμὶ (οἶνος καὶ ἄρτος) τὰ δύο βασικὰ δῶρα τὰ ὁποῖα προσφέρουμε στὸ Θεὸ γιὰ νὰ τὰ ἁγιάσει καὶ νὰ τὰ μεταβάλει σὲ Σῶμα καὶ Αἷμα ἀπὸ τὰ ὁποῖα θὰ κοινωνήσουμε. Εἶναι γνωστὴ ἐπίσης ἡ κοινωνία ἀπὸ κοινὸ ποτήριο τῶν νεόνυμφων στὸ μυστήριο τοῦ γάμου. Πράξη ποὺ μαρτυρεῖ τὴ παλαιότερη σύνδεση τοῦ γάμου μὲ τὴ Θεία λειτουργία καὶ συνεχίζεται καὶ μετὰ τὸ διαχωρισμό τους.

Χρησιμοποιεῖται ἐπίσης στὴν ἀρτοκλασία ὅπου ἁγιάζεται μαζὶ μὲ τοὺς ἄρτους, τὸν σίτον καὶ τὸ ἔλαιον μὲ τὴν προσευχὴ νὰ πληθαίνει ὁ Θεὸς τὶς τροφὲς αὐτὲς στὰ σπίτια αὐτῶν ποὺ γιορτάζουν καὶ τελοῦν τὴν ἀρτοκλασία καθὼς καὶ σὲ ὁλόκληρο τὸν κόσμο.

Ἀκολουθώντας παλαιὰ συνήθεια ἀλλὰ καὶ τὸ γεγονὸς τοῦ θαύματος στὴν Κανὰ εἶναι εὔλογη ἡ χρήση οἴνου στὸ τραπέζι καὶ τὸ γλέντι ποὺ ἀκολουθεῖ τὸ μυστήριο τοῦ γάμου. Ἐπίσης ὅμως καὶ στὸ τραπέζι ποὺ παρατίθεται μετὰ ἀπὸ κηδεία προτείνεται ἡ χρήση του γιὰ νὰ ἐνισχύσει τοὺς πενθοῦντες συγγενεῖς καὶ νὰ ἁπαλύνει τὸν πόνο τους.

Συχνὴ ἐπίσης εἶναι ἡ ἀναφορὰ τοῦ παραδείγματος τῆς ἀμπέλου σύμφωνα μὲ τὶς παραβολὲς ποὺ ἀναφέραμε καὶ στὴν ὑμνογραφία τῆς Ἐκκλησίας. Σὲ κάθε λειτουργία τὴν ὁποία τελεῖ ἐπίσκοπος, τὸν βλέπουμε λίγο μετὰ τὴν Μικρὴ Εἴσοδο νὰ ἀπευθύνει ἀπὸ τὴν Ὡραία Πύλη τὴν παρακάτω προσευχή: Κύριε Κύριε ἐπιβλεψον ἐξ οὐρανοῦ καὶ ἴδε καὶ ἐπισκεψαι τὴν ἄμπελον ταύτην καὶ κατάρτισαι αὐτὴν ἣν ἐφύτευσεν ἡ δεξιά σου. Ἐνδεικτικὰ ἀπὸ τοὺς ἄλλους ὕμνους ἀναφέρουμε τὸ Θεοτοκίο «Θεοτόκε σὺ εἶ ἡ ἄμπελος ἡ ἀληθινὴ» ποὺ ψάλλεται πρὸς τὴν Παναγία καθὼς καὶ ἀπὸ τὴν μεγάλη Σαρακοστὴ τὸ προτρεπτικὸ δοξαστικὸ τῆς Δ´ Κυριακῆς «Δεῦτε ἐργασώμεθα ἐν τῷ μυστικῷ ἀμπελῶνι» καὶ τὸ ἰδιόμελο τοῦ κατανυκτικοῦ ἑσπερινοῦ της ἴδιας ἡμέρας «Ὁ τὸν ἀμπελῶνα φυτεύσας καὶ τοὺς ἐργάτας καλέσας».

Τέλος ὅπως ὅλες οἱ πτυχὲς τῆς ζωῆς καὶ τῶν δραστηριοτήτων τοῦ ἀνθρώπου ἔχουν κάποιον ἅγιο ὡς προστάτη ἔτσι καὶ γιὰ τὰ ἀμπέλια καὶ τὴν παραγωγή τους ἡ ἐκκλησία τιμᾶ ὡς προστάτη τὸν ἅγιο Τρύφωνα τὸν ὁποῖο εἰκονίζει νὰ κρατάει στὸ ἕνα χέρι τὸν σταυρὸ καὶ στὸ ἄλλο τὸ κλαδευτήρι. Τὴν ἡμέρα τῆς γιορτῆς του (1η Φεβρουαρίου) διαβάζεται ἀπὸ τὸ εὐχολόγιο ἡ εἰδικὴ εὐχὴ τοῦ ἁγίου γιὰ τὰ ἀμπέλια καὶ ὁ ἑορτασμὸς συνδέεται μὲ πολλὲς τοπικὲς παραδόσεις σὲ ὅλη τὴν Ἑλλάδα καὶ εἰδικὰ ὅπου ἀπαντᾶται πολὺ ἡ ἀμπελοκαλλιέργεια.

http://users.uoa.gr/~nektar

προέλευση μονοτονικοῦ κειμένου:
http://www.epyna.eu/modules.php?name=News&file=article&sid=951
σχολικὴ ἐργασία στὸ Γυμνάσιο Ἀντιπάρου,
ἐπιμελείᾳ τοῦ θεολόγου Σωκράτους Βασιοπούλου
15-10-2004