Ο ψάλτης ως λειτουργός

Συντάκτης Παντελεήμων Ζαφείρης

Στην εκκλησία όταν εισέρχεται ο πιστός σε ένα ναό, παρατηρεί εκτός των άλλων προς το εσωτερικό του ναού δύο αναλόγια, τα ψαλτήρια. Γιατί υπάρχουν εκεί; Είναι διακοσμητικός ο ρόλος τους και γιατί είναι δύο; Αυτές είναι οι πρώτες σκέψεις που με αυθόρμητο χαρακτήρα σκέφτεται κάποιος ή πολύ απλά αγνοεί το λόγο ύπαρξη τους. Δεν είναι όμως τυχαία η ύπαρξη τους όπου πολλές φορές διακοσμούνται με περίτεχνα σκαλίσματα.

Σε μια ιστορική αναδρομή και σύμφωνα με κάποιες εικονογραφίες σε μουσικά χειρόγραφα, οι ψάλτες καθόντουσαν στο κέντρο του ναού χωρισμένοι σε δύο ομάδες με ένα μαέστρο ή αλλιώς Μαΐστωρ. Δεν είναι τυχαίο που ακόμα και σήμερα βρίσκεται στον εξωτερικό περίβολο της Aγιάς-Σοφιάς στην Κωνσταντινούπολη το απομεινάρι του ψαλτηριού της φτιαγμένο από μάρμαρο καθώς είναι πανομοιότυπο με αυτά των χειρογράφων. Φαίνεται όμως ότι με τη πάροδο του χρόνου οι χοροί χωρίστηκαν παίρνοντας την θέση τους στα αριστερά και τα δεξιά του ναού καθώς τα αίτια αυτής της αλλαγής χάνονται στα βάθη της εκκλησιαστικής παράδοσης. Θα ήθελα να επικεντρωθώ όμως στη θέση και στη λειτουργικότητα του ψάλτη μέσα στον λατρευτικό χώρο του ναού. Ο ψάλτης είναι ο εκπρόσωπος του λαού μέσα στις ακολουθίες καθώς στις εκφωνήσεις του ιερέα συμπληρώνει ως μια φωνή των προσευχόμενων πιστών.

Αν αναρωτιέστε γιατί δύο χοροί, δηλαδή δύο ψάλτες αριστερός και δεξής, αυτό συμβαίνει γιατί προκαλούν μεταξύ τους αυτό που ονομάζουμε αντιφωνία. Στην αντιφωνία, συμβαίνει με στίχους των ψαλμών του Δαυίδ, ο ένας χορός ψέλνει κι ο άλλος εξ ίσου συμπληρώνει. Δεν είναι κανένας κατώτερος αφού μέσα στην εκκλησία όλοι είναι ίσοι. Δεν θα πρέπει να λησμονούμε ότι στους κανόνες των οικουμενικών συνόδων των πατέρων της εκκλησίας μας, τονίζεται χαρακτηριστικά ότι είτε πλούσιος είτε φτωχός βρίσκεται στην εκκλησία, είτε νέος είτε γέρος, όλοι αντιμετωπίζονται ως ίσοι. Σίγουρα όμως ο δεξιός ψάλτης απαιτείται να είναι πιο έμπειρος και καλός γνώστης της ψαλτικής τέχνης κι αυτό γιατί τα μουσικά κείμενα του δεξιού χορού είναι πιο δύσκολα. Σε πολλά σημεία φαίνεται ότι ο ιερέας ψέλνει και αυτός καθώς η αντιφωνία χωρίζεται σε τρία μέρη.

Σε καμιά περίπτωση όμως οι πιστοί δεν πηγαίνουν στο ναό για να θαυμάσουν την ερμηνεία στη ψαλτική του ψάλτη καθώς δεν πηγαίνουν σε συναυλία αλλά σε λατρευτική σύναξη. Το ίδιο δεν θα πρέπει να προσπαθεί να κάνει ο ίδιος ο ψάλτης δείχνοντας το πόσο καλλίφωνος είναι και τι φωνητικές δυνατότητες έχει. Δυστυχώς αυτό σήμερα ισχύει καθώς ο άνθρωπος έχει δυσνοήσει τον λειτουργικό ρόλο του ψάλτη μέσα στην εκκλησία. Έτσι ο ναός μετατρέπεται από μέρος προσευχής και χώρος λατρευτικών συνάξεων, σε συναυλιακό χώρο και μέρος για κοινωνικές σχέσεις. Ο ψάλτης είναι απλά ένας βοηθός τόσο για τον ιερέα όσο και για τους πιστούς καθώς παίζει ενεργό ρόλο στην λατρευτική και συμμετοχική σειρά των ακολουθιών. Τονίζεται ιδιαίτερα ότι ο ρόλος του ψάλτη είναι ενεργός στην πνευματική κατάσταση που δημιουργείται την ώρα των ακολουθιών μέσα στο ναό καθώς η μουσική δημιουργική διαδικασία συμβάλει εκείνη την ώρα τα μέγιστα στη λατρεία.

http://euxh.gr/theologia