Ιππική μάχη από την Φυλλάδα του Μεγάλου Αλεξάνδρου

                         

Μινιατούρα από την Φυλλάδα του Μεγάλου Αλεξάνδρου όπου εικονίζει μια έφιππη σύγκρουση ανάμεσα στους Έλληνες και τους Βάρβαρους εχθρούς τους. Υπάρχουν πολλά αντίγραφα της Φυλλάδας του Μεγάλου Αλεξάνδρου, ωστόσο η συγκεκριμένη είναι από το κώδικα 5 το οποίο έχει στην κατοχή της Ελληνικό Ινστιτούτο των Βυζαντινών και Μεταβυζαντινών μελετών της Βενετίας.

Ο κώδικας αυτός είχε εκδοθεί στην Αυτοκρατορία της Τραπεζούντας συνεπώς έχουμε έχουμε ένα Βυζαντινό αντίγραφο εξαιρετικής τέχνης.
Στα μέσα του 14ου μΧ αιώνα ο Αλέξιος 3ος Μέγας Κομνηνός Αυτοκράτορας της Τραπεζούντας διέταξε να γραφτεί ένα βιβλίο με την ιστορία του Μέγα Αλέξανδρου για την προσωπική του βιβλιοθήκη και έτσι έγινε. Με την πτώση της Αυτοκρατορίας της Τραπεζούντας από τους Οθωμανούς το 1461 μΧ ο Τούρκος κάτοχος έκανε κάποιες προσθήκες σε μορφή σημειώσεων στο βιβλίο . Το σπάνιο αυτό βιβλίο βρέθηκε στα χέρια ενός Βενετούς πολίτη που ασκούσε το εμπόριο και ονομάζονταν Κωνσταντίνος Μαρουτσος και στην συνέχεια παραδόθηκε στην Ελληνική παροικία της Βενετίας.

Η μινιατούρα όπως αναφέραμε άνωθεν παρουσιάζει μια σύγκρουση. Φυσικά υπάρχει ένας τεράστιος αναχρονισμός αφού οι στρατιώτες και των δύο πλευρών παρουσιάζονται με εξοπλισμό που συναντούσε ο ζωγράφος την περίοδο που φτιάχθηκε ο κώδικας.
Συνεπώς μπορούμε να δούμε πως περίπου ήταν το βαρύ Βυζαντινό ιππικό της Αυτοκρατορίας της Τραπεζούντας τον 14ο μΧ αιώνα.


Για παράδειγμα μπορούμε να δούμε Βυζαντινές περικεφαλαίες τύπου kettle στους δύο στρατιώτες οι οποίοι φυσούν τις βυκανες ( κέρας ) , ενώ οι άλλοι στρατιώτες ( και των δύο πλευρών) φαίνεται να φορούν κράνη τύπου bassinet χωρίς επιρρινιο καθώς και πρώιμα κράνη sallet. Σχεδόν όλοι οι στρατιώτες και των δύο παρατάξεων έχουν προστατευτικό του λαιμού και του σβέρκου ( στην δυτική βιβλιογραφία ονομάζονται avantail και camail ) τα οποία συνήθως ήταν κατασκευασμένα από πυκνή αλυσιδωτή θωράκιση η οποία προσαρτουνταν πάνω από υφασμάτινο χοντρό ένδυμα , το οποίο ήταν από μαλλί, βαμβάκι ή άλλο υλικό. Κάποια ήταν κατασκευασμένα από πλακίδια ή είχαν μεγάλες φολίδες.

Όλοι οι στρατιώτες φορούν βαρύ θώρακα που ο τύπος του δεν μπορεί με ευκολία να αποδοθεί , πιθανών να είναι τύπου coat of mail δηλαδή πανοπλίες που εξωτερικά είχαν μεταξύ, δέρμα ή χοντρό ύφασμα και από μέσα είχαν μεταλλικά πλακίδια. Οι πανοπλίες αυτές εξελίχθηκαν στις Brigantine και ήταν Μογγολικής προέλευσης που διαδόθηκε και εξελίχθηκε στην Δύση γοργά.
Όλοι οι στρατιώτες που εικονίζουν τους Έλληνες ( εκτός από έναν ) φέρουν τον παραδοσιακό στηθοδεσμο που στην Δύση έχει επικρατήσει ο όρος Vaangian Bra, ενώ οι βάρβαροι φαίνεται ότι δεν το έχουν.

Όλοι οι στρατιώτες φέρουν προστασία των ώμων , με διαφόρων τύπων θωρακίσεις οι οποίες κάποιες είναι δυτικού τύπου και άλλες ανατολικού και παραδοσιακού Βυζαντινού. Όλοι ανεξαιρέτως δεν φορούν γάντια ενώ οι βραχίονες τους άλλοι προστατεύονται από αλυσιδωτή θωράκιση, ενώ άλλοι από τύπο gambeson. Για τα κάτω άκρα φαίνεται να έχουν κρεμασματα , ενώ φαίνεται όλοι να φορούν περικνημίδες. Ενώ σε έναν από τους νεκρούς στρατιώτες παρατηρείται και θωράκιση στους μηρούς του.
Κανένα από τα άλογα δεν έχει θωράκιση.
Οι ασπίδες που φέρουν έχουν το σχήμα των δακρύων, οι οποίες είχαν επικρατήσει των στρογγυλών αυτή την περίοδο τουλάχιστον για το ιππικό. Αξίζει να σημειωθεί ότι οι ασπίδες των Βυζαντινών ήταν διαφορετικές από τις ασπίδες των δυτικών που είχαν το σχήμα του αμύγδαλου. Να παρατηρήσουμε ότι ένα από τους Έλληνες ιππείς κρατά την ασπίδα με τον τρόπο που κρατά κάποιος ένα σκουταρισκιο ( Buckler ) . Αυτός ο τρόπος χρησιμοποιείται για εκτροπή επιθέσεων και γρήγορη εναλλαγή της ασπίδας από πλευρά σε πλευρά.

Ενδιαφέρον έχει ο τρόπος μάχης γιατί είναι από τις λίγες Βυζαντινές εικονογραφίες όπου απεικονίζονται οι στρατιώτες να μάχονται όλοι με σπαθιά και όχι με κοντάρια ή μίξη αυτών. Είναι εντυπωσιακό ότι οι Έλληνες στρατιώτες που κάνουν επίθεση φαίνεται να κρατούν το σπαθί έχοντας τον αντίχειρα και τον δείκτη στο recaso (περιοχή του σπαθιού που χωρίζει την λάμα από τον χειροπροφυλακτηρα, η Ελληνική γλώσσα δεν έχει αυτή την ονομασία) όπου δίνει καλύτερο έλεγχο στις επιθέσεις με αιχμή στα ίσια σπαθιά που έχουν δύο κόψεις. Αυτό τον τρόπο τον συναντούμε κυρίως στην Δύση και στο Βυζάντιο, όταν η μορφή της λαβής και του χειροπροφυλακτηρα των σπαθιών είχε αλλάξει .
Ένας από τους Έλληνες ιππείς δεν το κρατά με τον τρόπο αυτόν αλλά με τον τρόπο λαβής του σφυριού όπως ονομάζεται, ωστόσο δεν φαίνεται να κάνει επίθεση αφού βρίσκεται πίσω από τους στρατιώτες που εμπλέκονται.

Οι Βάρβαροι οι οποίοι φέρουν σπάθη, δηλαδή κυρτό σπαθί , έχουν το χαρακτηριστικό κράτημα αυτού του όπλου.

Σε μερικές σκηνές μάχης μπορούμε να δούμε κάποιες τεχνικές.

Στην άνω πλευρά της εικόνας στην μέση περίπου, ο Έλληνας ιππέας εκτρέπει με την άκρη της ασπίδας την σπάθη του Βαρβάρου προς τα αριστερά ενώ χτυπά ταυτόχρονα με την αιχμή τον αντίπαλο του στο απροστάτευτο πρόσωπο του.

Πίσω του ο έτερος Έλληνας ιππέας τρυπάει στο λαιμό τον Βάρβαρο αντίπαλο του (ο οποίος έχει στρογγυλή ασπίδα κάτι που παρατηρείται να έχουν οι ανατολικοί λαοί της ίδιας εποχής όπως πχ οι Οθωμανοί) , ενώ προστατεύεται με την ασπίδα του με το τρόπο κρατήματος που ανέφερα άνωθεν.

Τέλος εντυπωσιακή είναι η άμυνα επιθετικού χαρακτήρα του Βαρβάρου στρατιώτη ο οποίος ενώ υποχωρεί έχοντας στρέψει τον κορμό προς τα πίσω και πληγώνει την κεφαλή του αλόγου ενός Έλληνα ιππέα με την σπάθη του. Ο τρόπος αυτός αναφέρεται σε μεταγενέστερα μεσαιωνικά εγχειρίδια Οπλομαχίας ιππικής τέχνης.

Από αυτά τα έργα τέχνης μπορούμε να βγάλουμε συμπεράσματα για τον εξοπλισμό και τον τρόπο μάχης των Βυζαντινών και άλλων σε συνάρτηση με τα εγχειρίδια Οπλομαχίας και τα ιστορικά κείμενα των περιόδων που μελετούμε.

Κείμενο του Γεώργιου Ε. Γεωργά, προπονητή Ξιφασκίας εκπαιδευτή ενόπλου Παμμαχου και Οπλομαχίας

Δείτε τεχνικές ξιφομαχίας με σπάθη:

Πώς χρησιμοποιούμε την τριγωνική ασπίδα:

ΠΗΓΗ