Κατήχηση 2: Αγάπη

Ανοίγουμε το κεφάλαιο της χριστιανικής ηθικής με την κορυφαία εντολή, την εντολή της αγάπης. Είναι πολύτιμο να καταλάβουμε τί σημαίνει η λέξη αγάπη, όπως την δίδαξε ο Χριστός, και να μην την μπερδεύουμε με το πώς την αντιλαμβάνεται ο κόσμος. Με βάση την διδασκαλία του Χριστού η αγάπη έχει δύο βασικούς άξονες, την αγάπη προς τον Θεό και την αγάπη προς τον άνθρωπο. Και, ασφαλώς, αυτοί οι δύο άξονες είναι ενωμένοι μεταξύ τους, όπως ενωμένα είναι τα δύο ξύλα του Σταυρού (οριζόντιο και κάθετο).

Η πρώτη και μεγάλη εντολή είναι «ἀγαπήσεις Κύριον τὸν Θεόν σου ἐν ὅλῃ τῇ καρδίᾳ σου καὶ ἐν ὅλῃ τῇ ψυχῇ σου καὶ ἐν ὅλῃ τῇ διανοίᾳ σου.» (Μτ. 22,37). Αμέσως μετά, ο Κύριος προσθέτει ότι δεύτερη αλλά όμοια με την πρώτη εντολή είναι «ἀγαπήσεις τὸν πλησίον σου ὡς σεαυτόν». Και ολοκληρώνεται το νόημα με την φράση «ἐν ταύταις ταῖς δυσὶν ἐντολαῖς ὅλος ὁ νόμος καὶ οἱ προφῆται κρέμανται».

Επομένως τα πάντα κρέμονται από αυτήν την διπλή εντολή, αγάπη προς τον Θεό και αγάπη προς τον συνάνθρωπο. Αν λείπει ένα από τα δύο στοιχεία, γκρεμίζονται τα πάντα, δεν είμαστε Χριστιανοί. Αν ένας Χριστιανός έχει όλες τις αρετές του κόσμου, αλλά δεν έχει αγάπη, δεν είναι Χριστιανός.

Και αυτό είναι το δράμα της χριστιανικής πορείας εδώ και 2000 χρόνια. Είχαμε και έχουμε ένα σωρό ανθρώπους, μέλη της Εκκλησίας, που δεν είχαν αγάπη, δεν εφάρμοσαν στην ζωή τους την εντολή της αγάπης. Έτσι, όμως, δεν βλάπτουν μόνο τον εαυτό τους, αλλά γίνονται και σκάνδαλο για τους ανθρώπους, οι οποίοι είναι μακριά από την Εκκλησία και σκανδαλίζονται, διότι βλέπουν τους Χριστιανούς να μιλούν μέρα νύχτα για την αγάπη, αλλά στην πράξη δεν βλέπουν αγάπη. 

Αυτά τα λάθη είχαν ολέθριες επιπτώσεις σε γεγονότα του παρελθόντος, όπου επιχειρήθηκε βίαιος εκχριστιανισμός αλλοθρήσκων, όπως έκανε ο αιρετικός Καρλομάγνος στους Σάξονες ή οι Ισπανοί στους ιθαγενείς της Αμερικής. Οι λαοί αυτοί από την μία έβλεπαν τους «ιεραποστόλους» να μιλούν για την αγάπη του Χριστού, από την άλλη έβλεπαν την επίγεια κόλαση στα έργα των «Χριστιανών».

Ας εξετάσουμε, τώρα, τις δύο πτυχές της αγάπης, με πρώτη την αγάπη προς τον Θεό. Αυτή η εντολή δίνεται από τον Θεό, μέσω του Μωυσή, στο βιβλίο Δευτερονόμιο (Δευτ. 6,5), δηλαδή στον «Νόμο», όπου Νόμος (στην γλώσσα της Αγίας Γραφής) σημαίνει τα 5 πρώτα βιβλία της Παλαιάς Διαθήκης. Η ίδια φράση (θα αγαπήσεις τον Θεό) επαναλαμβάνεται και στα άλλα Ευαγγέλια (Μρ. 12,30 και Λκ. 10,27).

Τί σημαίνει, ωστόσο, να αγαπάμε τον Θεό; Αυτό μας το εξηγεί ξεκάθαρα ο Ευαγγελιστής Ιωάννης, λέγοντας ότι αγαπάμε τον Θεό, εφόσον τηρούμε τις εντολές Του, «Ἐὰν ἀγαπᾶτέ με, τὰς ἐντολὰς τὰς ἐμὰς τηρήσατε» (Ιω. 14,15) και «Αὕτη γάρ ἐστιν ἡ ἀγάπη τοῦ Θεοῦ, ἵνα τὰς ἐντολὰς αὐτοῦ τηρῶμεν» (Α΄ Ιω. 5,3). Συνεπώς, δεν μιλάμε για συναισθήματα, αλλά για έργα. Δεν μας ζήτησε ο Θεός να νιώθουμε θερμά και ζωηρά συναισθήματα, αλλά να εφαρμόζουμε τις εντολές Του.

Εδώ βλέπουμε την μεγάλη διαφορά, ανάμεσα στην έννοια της αγάπης με βάση τον κόσμο και με βάση τον Θεό. Για τον κόσμο αγάπη σημαίνει ωραία συναισθήματα, για τον Θεό σημαίνει έργα, πράξεις. Επομένως, άλλο αγάπη, με βάση τον λόγο του Θεού, και άλλο αγάπη, με βάση τις αντιλήψεις των ανθρώπων.

Το μόνιμο «παράπονο» του Θεού στην Αγία Γραφή είναι ότι οι άνθρωποι περιφρονούν τις εντολές Του, είναι μόνο λόγια και όχι πράξεις. «Τί δέ με καλεῖτε Κύριε, Κύριε, καὶ οὐ ποιεῖτε ἅ λέγω;» (Λκ. 6,46). Αλίμονο στους Χριστιανούς, των οποίων η καρδιά είναι μακριά από τον Θεό (Ησ. 29,13, Μτ. 15,8 και Μρ. 7,6) και υποκρίνονται ότι αγαπούν.

Αναμφίβολα, υπάρχει και στην σχέση του ανθρώπου με τον Θεό το συναίσθημα. Υπάρχει στην Εκκλησία η έννοια του θεϊκού έρωτα, ο «θεῖος ἔρως». Το βλέπουμε και στην Παλαιά Διαθήκη, στο Άσμα Ασμάτων ή στον προφήτη Δανιήλ (ἀνὴρ ἐπιθυμιῶν, Δαν. 10,11), το βλέπουμε και στην Καινή Διαθήκη, όπου ο Χριστός ονομάζεται Νυμφίος (Μτ. 25,1), γαμπρός, σύζυγος της Εκκλησίας.

Και στην μετά Χριστόν εποχή το βλέπουμε σε Αγίους, όπως στον Άγιο Ιγνάτιο τον Θεοφόρο, ο οποίος αποκαλούσε τον Χριστό «έρωτα»! Ο θείος έρωτας οδηγεί πολλούς Αγίους σε ενέργειες φαινομενικά παράλογες, όπως οι ασκητές που ζούσαν πάνω σε κολόνες (στυλίτες, κιονίτες) ή παρίσταναν τους τρελούς (διὰ Χριστὸν σαλοί).

Ασφαλώς οι Άγιοι δεν είχαν τρελαθεί στο μυαλό, αλλά στην καρδιά, φλεγόταν η καρδιά τους από θείο έρωτα, κάτι που βίωναν και άλλοι Όσιοι (Συμεών ο Νέος Θεολόγος, Παΐσιος, Πορφύριος). Ωστόσο, ο θείος έρωτας είναι κατάσταση των μεγάλων Αγίων, ελάχιστοι φτάνουν σε τέτοια επίπεδα! Γι’ αυτό ο Χριστός δεν ζητάει από τον μέσο άνθρωπο, τον απλό Χριστιανό, φλογερά συναισθήματα, αλλά πράξεις, ενέργειες κατά Θεόν.

Παράλληλα με αυτά τα δεδομένα, πρέπει να θυμόμαστε ότι ο Θεός μάς καλεί να Τον αγαπήσουμε, αλλά πρώτα Εκείνος μάς έχει αγαπήσει. Ο Θεός δημιούργησε τα πάντα, το σύμπαν, τα ζώα, τον άνθρωπο, από αγάπη. Το Ευαγγέλιο μάς βεβαιώνει ότι «οὕτω γὰρ ἠγάπησεν ὁ Θεὸς τὸν κόσμον, ὥστε τὸν υἱὸν αὐτοῦ τὸν μονογενῆ ἔδωκεν» (Ιω. 3,16), δηλαδή ο Θεός αγάπησε τόσο πολύ τον κόσμο, ώστε έστειλε τον ίδιο Του τον Υιό να θυσιαστεί για χάρη των ανθρώπων.

Και δεν θυσιάστηκε μόνο για τους λίγους δίκαιους ανθρώπους, αλλά κυρίως για τους αμαρτωλούς ανθρώπους, «Συνίστησι δὲ τὴν ἑαυτοῦ ἀγάπην εἰς ἡμᾶς ὁ Θεός, ὅτι ἔτι ἁμαρτωλῶν ὄντων ἡμῶν Χριστὸς ὑπὲρ ἡμῶν ἀπέθανε» (Ρωμ. 5,8). Τελικά συμπεραίνουμε ότι αγάπη σημαίνει θυσία, δεν υπάρχει μεγαλύτερη απόδειξη αγάπης, από το να θυσιαστείς για κάποιον, «Μείζονα ταύτης ἀγάπην οὐδεὶς ἔχει, ἵνα τις τὴν ψυχὴν αὐτοῦ θῇ ὑπὲρ τῶν φίλων αὐτοῦ» (Ιω. 15,13).

Συνεχίζουμε με τον δεύτερο κλάδο της αγάπης, της αγάπης προς τον πλησίον, τον συνάνθρωπο (Λευιτ. 19,18). Οι αναφορές της Καινής Διαθήκης στο τί σημαίνει αγάπη για τον συνάνθρωπο είναι τόσο πολλές, που θα χρειαζόταν να γράψουμε ένα ξεχωριστό βιβλίο μόνο για αυτό το θέμα!

Ωστόσο, ο λόγος του Θεού είναι και πάλι σαφής και ξεκάθαρος, η αγάπη είναι πράξη, όχι θεωρία! Είναι ενεργητική και όχι παθητική κατάσταση. Και με μία φράση αποκαλύπτεται η ουσία: « Πάντα οὖν ὅσα ἂν θέλητε ἵνα ποιῶσιν ὑμῖν οἱ ἄνθρωποι, οὕτω καὶ ὑμεῖς ποιεῖτε αὐτοῖς· οὗτος γάρ ἐστιν ὁ νόμος καὶ οἱ προφῆται» (Μτ. 7,12).

Όλα αυτά που θα θέλατε να σας κάνουν οι άνθρωποι, αυτά να κάνετε εσείς στους άλλους. Αυτή ακριβώς είναι η ενεργητική αγάπη, να φέρεσαι στους άλλους όπως θα ήθελες να σου φέρονται (Παραβολή Καλού Σαμαρείτη, Λκ. 10,30). Όχι να περιμένεις να δεις ποιος θα σου φερθεί καλά, για να του φερθείς και εσύ καλά.

Επομένως, ο Χριστός δεν διδάσκει την παθητική αγάπη, δηλαδή να μην κάνεις στους άλλους αυτά που δεν θα ήθελες να σου κάνουν. Άλλο δεν κάνω κακό και άλλο κάνω καλό. Εδώ βλέπουμε ξανά την διαφορά ανάμεσα στην χριστιανική αγάπη και την κοσμική αγάπη. Ο Χριστιανός καλείται να αγαπήσει κάθε άνθρωπο, διότι όλοι οι άνθρωποι είναι πλάσματα του Θεού και ο Θεός αγαπά τα πλάσματά Του.

Και αυτό έχει ως αποτέλεσμα να αγαπάμε και τους εχθρούς μας, να ευλογούμε αυτούς που μας καταριούνται, να κάνουμε καλό σε όσους μας μισούν και να προσευχόμαστε για όσους μας πολεμούν, «ἀγαπᾶτε τοὺς ἐχθροὺς ὑμῶν, εὐλογεῖτε τοὺς καταρωμένους ὑμᾶς, καλῶς ποιεῖτε τοῖς μισοῦσιν ὑμᾶς καὶ προσεύχεσθε ὑπὲρ τῶν ἐπηρεαζόντων ὑμᾶς καὶ διωκόντων ὑμᾶς» (Μτ. 5,44). Αυτή είναι η γνήσια χριστιανική αγάπη, να αγαπάμε ακόμη και τους εχθρούς μας. Όχι να αγαπάμε τους φίλους μας μόνο ή ανθρώπους, από τους οποίους περιμένουμε κάτι να κερδίσουμε.

Αυτά τα λόγια του Χριστού είναι αδιανόητα για πολλούς ανθρώπους! Πώς είναι δυνατόν να αγαπήσουμε τους εχθρούς μας; Είναι λογικό αυτό; Για να ξεφύγουμε από τα αδιέξοδα της λογικής, πρέπει να κάνουμε μια αναγκαία διευκρίνιση. Αγαπώ τον εχθρό μου δεν σημαίνει αγαπώ τις αμαρτίες του εχθρού μου, τα αμαρτωλά έργα του.

Το αντίθετο ισχύει, δηλαδή αγαπώ τον άνθρωπο, αλλά ταυτόχρονα μισώ τις αμαρτίες των ανθρώπων (Λκ. 14,26). Η αμαρτία είναι οτιδήποτε εναντιώνεται στο θέλημα του Θεού. Η αμαρτία είναι το θέλημα του Διαβόλου, τα έργα, οι πράξεις του Πονηρού. Επομένως, πρέπει να διαχωρίζουμε τον άνθρωπο (το πλάσμα του Θεού) από τις αμαρτίες του (τα έργα του Πονηρού).

Αυτό ακριβώς κάνει ο γιατρός, προσπαθεί να ξεχωρίσει τον ασθενή από την αρρώστια του. Όταν, λόγου χάρη, ο χειρούργος κάνει εγχείρηση σε έναν καρκινοπαθή, αγωνίζεται με λεπτό τρόπο να αφαιρέσει τον καρκίνο, όχι να καταστρέψει τον άνθρωπο και τον οργανισμό του. Μάχεται ενάντια στον καρκίνο του ανθρώπου, όχι ενάντια στον ασθενή.

Με τον ίδιο τρόπο εργάστηκε ο Χριστός, σαν γιατρός, να θεραπεύσει την ανθρωπότητα από τα διαβολικά έργα. Γιατρός για τον άνθρωπο, αλλά μαχητής ενάντια στην αμαρτία. Αυτό, αντίστοιχα, δηλώνει ο Ευαγγελιστής Ιωάννης ο Θεολόγος, ότι ο Χριστός ήρθε να διαλύσει τα έργα του Διαβόλου (Α΄ Ιω. 3,8).

Σε άλλο σημείο βλέπουμε ότι ο Ιησούς ένιωθε οργή για την αμαρτία, για την αμετανοησία των Εβραίων, για την σκληρότητα της καρδιάς τους, «καὶ περιβλεψάμενος αὐτοὺς μετ᾿ ὀργῆς, συλλυπούμενος ἐπὶ τῇ πωρώσει τῆς καρδίας αὐτῶν» (Μρ. 3,5). Ταυτόχρονα, όμως, ένιωθε θλίψη για τον ξεπεσμό τους, διότι ο Θεός δεν σταματά να αγαπά τον αμαρτωλό άνθρωπο, ακόμα και στην κόλαση!

Στην παραβολή του φτωχού Λαζάρου, ο κακός πλούσιος είναι στην κόλαση και μιλά με τον Αβραάμ, ο οποίος είναι στον Παράδεισο (Λκ. 16,25). Ο Αβραάμ μιλάει στον κολασμένο με την φράση «τέκνον», παιδί μου. Δεν τον βρίζει, δεν τον καταριέται, δεν πανηγυρίζει με το γεγονός ότι ο πλούσιος καίγεται στην αιώνια κόλαση.

Απέναντι, λοιπόν, στους κακούς ανθρώπους πρέπει να αισθανόμαστε πόνο και θλίψη, γιατί όσο κακός και να είναι ο άνθρωπος, δεν παύει να είναι πλάσμα του Θεού. Απέναντι, όμως, στα έργα των κακών ανθρώπων πρέπει να νιώθουμε οργή και να δίνουμε μάχες, ώστε να σταματήσει η αμαρτία και να επικρατήσει το θέλημα του Θεού.

Θα ήταν μεγάλη παράλειψη να τελειώναμε αυτό το κεφάλαιο, χωρίς να εξετάσουμε και τον λεγόμενο ύμνο της αγάπης, συνθέτης του οποίου είναι ο Απόστολος Παύλος (Α΄ Κορ. 13,1-13). Σε αυτό το απόσπασμα ο Απόστολος μάς φανερώνει συγκλονιστικές αλήθειες, μας λέει ότι ο άνθρωπος, ο οποίος δεν έχει αγάπη, είναι ένα τίποτα (οὐδέν εἰμι)!

Η αγάπη είναι ανώτερη από όλη την γνώση του κόσμου, ανώτερη και από την πίστη. Πίστη στον Θεό είχαν και οι Φαρισαίοι, αλλά δεν είχαν ούτε μια σταγόνα αγάπης στην καρδιά τους. Έπειτα, αναφέρονται ένα σωρό γνωρίσματα που έχει ή δεν έχει στην ζωή του ο άνθρωπος που αγαπά.

Μέσα από την αγάπη πηγάζουν η μακροθυμία (συνδυασμός υπομονής και μεγαλοψυχίας) και η χρηστότητα (συνδυασμός καλοσύνης και ευγένειας). Αντιθέτως, η αγάπη δεν συμβιβάζεται με την ζήλεια (δεν μπορείς να αγαπάς και να ζηλεύεις), με την αλαζονική και επιδεικτική συμπεριφορά, με την υπερηφάνεια.

Ο άνθρωπος που αγαπά δεν φέρεται προσβλητικά, δεν ζητά να ικανοποιεί τον εγωισμό του, δεν παρασύρεται από τον θυμό και την οργή του, δεν κρατάει κακία, δεν χαίρεται όταν κάποιος αδικείται, αλλά χαίρεται όταν επικρατεί η αλήθεια. Και ο λόγος ολοκληρώνεται με την φράση: «ἡ ἀγάπη οὐδέποτε ἐκπίπτει», η αγάπη δεν θα πέσει, αλλά θα θριαμβεύσει, θα νικήσει για πάντα την κακία του κόσμου.

https://www.youtube.com/watch?v=XQONoYp5DP8