Κατήχηση 3: Ταπείνωση

 

https://www.youtube.com/@dionysioskatsoulis9689/streams

ΒΙΝΤΕΟ

LIVE στις 20:30

 

Η ταπείνωση είναι η κορυφαία και απαραίτητη αρετή των Χριστιανών, μαζί με την αγάπη. Ταπείνωση και αγάπη είναι δύο δίδυμα αδελφάκια, σφιχτά αγκαλιασμένα, όπως έλεγε χαρακτηριστικά ο Άγιος Παΐσιος! Ωστόσο, η ταπείνωση είναι παρεξηγημένη έννοια, όπως και η αγάπη, γι’ αυτό πρέπει να αντλήσουμε από τον πλούτο της Αγίας Γραφής φράσεις, οι οποίες φανερώνουν τί σημαίνει ταπείνωση για τον Θεό, ανεξάρτητα από την γνώμη των ανθρώπων. 

Ταπεινός κατά λέξη σημαίνει χαμηλός, το αντίθετο του υψηλού. Συνεπώς ταπείνωση είναι το χαμήλωμα, το κατέβασμα, η μείωση. Και, πιο συγκεκριμένα, το κατέβασμα της ιδέας που έχουμε για τον εαυτό μας. Εκεί βρίσκεται η ουσία, στην ιδέα, στο τί νομίζει ο καθένας για το άτομό του.

Όπως η αγάπη είναι το αντίθετο της κακίας, έτσι και η ταπείνωση είναι το αντίθετο της υπερηφάνειας. Συχνά συγχέουμε την υπερηφάνεια με τον εγωισμό, αλλά δεν είναι το ίδιο. Η υπερηφάνεια είναι βαθύτερη, εσωτερική κατάσταση στον άνθρωπο, ενώ ο εγωισμός είναι η εξωτερική εκδήλωση του υπερήφανου ανθρώπου, η αντιδραστική και αλαζονική συμπεριφορά.

Ο πιο ύπουλος εχθρός για ένα Χριστιανό είναι αυτή η εσωτερική και, πολύ συχνά, κρυφή υπερηφάνεια. Μπορεί κάποιος άνθρωπος της Εκκλησίας εξωτερικά να μην έχει εγωισμό, να νομίζει ότι είναι ταπεινός, αλλά να έχει μέσα του μεγάλη ιδέα για τον εαυτό του, να είναι δηλητηριασμένος από υπερηφάνεια.

Η αντίθεση υπερηφάνειας και ταπείνωσης φαίνεται με την περίφημη παραβολή του Τελώνη και του Φαρισαίου (Λκ. 18,9), την οποία ανέφερε ο Κύριος «πρός τινας τοὺς πεποιθότας ἐφ᾿ ἑαυτοῖς ὅτι εἰσὶ δίκαιοι, καὶ ἐξουθενοῦντας τοὺς λοιπούς», για αυτούς που είναι σίγουροι (μέσα τους) ότι είναι δίκαιοι και περιφρονούν τους υπόλοιπους.

Αυτήν την περικοπή έθεσαν οι Πατέρες της Εκκλησίας ως πρώτο θέμα και ανάγνωσμα στην αρχή του Τριωδίου (Κυριακή Τελώνη και Φαρισαίου), για να μας δώσουν το μήνυμα ότι αν δεν έχουμε διάθεση να ταπεινωθούμε, αν δεν αγωνιζόμαστε ενάντια στην υπερηφάνειά μας, δεν έχει νόημα η νηστεία και ο υπόλοιπος πνευματικός αγώνας.

Ο Χριστός κλείνει την παραβολή με την φράση: «πᾶς ὁ ὑψῶν ἑαυτὸν ταπεινωθήσεται, ὁ δὲ ταπεινῶν ἑαυτὸν ὑψωθήσεται», κάθε άνθρωπος που υψώνει τον εαυτό του (φουσκώνει από υπερηφάνεια) θα ταπεινωθεί, ενώ όποιος ταπεινώνεται, θα υψωθεί (θα τιμηθεί από τον Θεό). Ο υπερήφανος θυμίζει μια τεράστια φούσκα, η οποία μπορεί ανά πάσα στιγμή να σκάσει, με το άγγιγμα μιας μικρής βελόνας.

Το ίδιο μήνυμα δίνει ο Θεός στο ξεκίνημα της λεγόμενης «Ἐπὶ τοῦ ὄρους ὁμιλίας», όπου είναι συγκεντρωμένη όλη η χριστιανική ηθική (Κατά Ματθαῖον, κεφάλαια 5-6-7). Ο πρώτος από τους «Μακαρισμούς» αναφέρεται στους ανθρώπους, οι οποίοι αισθάνονται μέσα τους φτωχοί, «μακάριοι οἱ πτωχοὶ τῷ πνεύματι, ὅτι αὐτῶν ἐστιν ἡ βασιλεία τῶν οὐρανῶν» (Μτ. 5,3).

Οι φτωχοί ως προς την υπερηφάνεια (όχι ως προς την νοημοσύνη!) θα μπουν στον Παράδεισο. Όσο για τους πλούσιους σε υπερηφάνεια, η Αγία Γραφή είναι πάλι σαφής: «ὁ Θεὸς ὑπερηφάνοις ἀντιτάσσεται, ταπεινοῖς δὲ δίδωσι χάριν» (Παρ. 3,34, Ιακ. 4,6 και Α΄ Πέτρ. 5,5). Ο Θεός είναι αντίθετος, συγκρούεται με τους υπερήφανους, αλλά στέλνει την χάρη Του στους ταπεινούς.

Και προχωρώντας στην Γραφή, βρίσκουμε ακόμη πιο «σκληρές» φράσεις, «τὸ ἐν ἀνθρώποις ὑψηλὸν βδέλυγμα ἐνώπιον τοῦ Θεοῦ» (Λκ. 16,15) και «ἀκάθαρτος παρὰ Θεῷ πᾶς ὑψηλοκάρδιος» (Παρ. 16,5). Δηλαδή, ο Θεός σιχαίνεται (βδέλυγμα) και θεωρεί βρώμικη (ακάθαρτη) την υπερηφάνεια των ανθρώπων.

Εδώ χρειάζεται να τονίσουμε ότι με βάση την Αγία Γραφή και την παράδοση της Εκκλησίας, αυτό που μετέτρεψε τον Εωσφόρο από άγγελο του Θεού σε δαίμονα ήταν η υπερηφάνεια. Ο Διάβολος ήταν ο πρώτος που υπερηφανεύτηκε, θέλησε να πάρει την θέση του Θεού και να κυριαρχήσει στο σύμπαν (Ησ. 14,12). Και αμέσως μετατράπηκε σε πνευματικό τέρας, σε νοητό θηρίο, και δεν μετανόησε ποτέ για την αλαζονεία του απέναντι στον Δημιουργό του.

Ωστόσο, ο ίδιος ο Θεός είναι το αντίθετο της υπερηφάνειας, ο ίδιος ο Χριστός είπε ότι είναι ταπεινός (Μτ. 11,29)! Ο ίδιος ο Θεός, ο Υιός και Λόγος, «ἐταπείνωσεν ἑαυτόν» (Φιλιπ. 2,8) και ήρθε στην Γη για να υπηρετήσει, όχι να βάλει τους ανθρώπους να Τον υπηρετήσουν (Μρ. 10,45).

Αφού, λοιπόν, ο ίδιος ο Θεός είναι ταπεινός, εμείς τί είμαστε, για να υπερηφανευόμαστε; Ανώτεροι του Θεού; Έτσι εξηγείται γιατί ο Θεός θεωρεί σίχαμα και ακαθαρσία την υπερηφάνεια, είναι μια κατάσταση εντελώς αντίθετη από την φύση του Θεού. Όπως είναι και η κακία, αφού ο Θεός είναι αγάπη.

Ασφαλώς, με την ανθρώπινη λογική, θα μπορούσε να εγερθεί το εξής ερώτημα, γιατί να μην υπερηφανευόμαστε για τις ικανότητες που έχουμε, για τα χαρίσματά μας, για κάτι που ίσως πετύχαμε μόνο εμείς και όχι οι άλλοι; Διότι «χωρὶς ἐμοῦ οὐ δύνασθε ποιεῖν οὐδέν» (Ιω. 15,5). Τί μπορεί να κάνει ένα κλαδί μόνο του, αν κοπεί από το δέντρο; Τίποτα, απλά θα ξεραθεί, θα νεκρωθεί. Το ίδιο είναι ο άνθρωπος χωρίς τον Θεό.

Όσον αφορά τα χαρίσματα και τις ικανότητες, πρέπει να θυμόμαστε ότι όλοι οι άνθρωποι έχουν χαρίσματα, απλά δεν έχουν όλοι τα ίδια, ο καθένας έχει ιδιαίτερο χάρισμα (Ρωμ. 12,6). Και κάποια χαρίσματα πολλές φορές φέρνουν χρήμα και δόξα, όπως συμβαίνει σε κορυφαίους, χαρισματικούς αθλητές. Άλλοι άνθρωποι έχουν χάρισμα, ταλέντο να γίνουν σπουδαίοι καλλιτέχνες, άλλοι να σπουδάζουν και να γίνονται καθηγητές.

Όμως αυτά τα ταλέντα, τις ικανότητες, τις έδωσε ο Θεός στον καθένα για να τα αξιοποιήσει, ώστε να βοηθήσει τους συνανθρώπους του, να προσφέρει αγάπη, όχι για να καυχιέται ο ίδιος ή να κερδίζει, βλάπτοντας ή αδιαφορώντας για τον συνάνθρωπο (Α΄ Κορ. 4,7). Επομένως, το χάρισμα είναι τελικά ευθύνη προς τον άλλο, όχι αφορμή για υπερηφάνεια (Ρωμ. 12,3).

Πόσο ωραία τα εξηγεί όλα αυτά ο απόστολος Παύλος! Μας λέει να κινούμαστε με ταπεινοφροσύνη, να μη σκεφτόμαστε ότι είμαστε ανώτεροι από τους άλλους (Φιλιπ. 2,3). Να μη σκεφτόμαστε το δικό μας συμφέρον, αλλά πώς θα ωφελήσουμε τους άλλους. Και ο απόστολος Ιάκωβος τονίζει ότι αντί να νιώθουν οι άνθρωποι την εξάρτησή τους από τον Θεό, καυχώνται βυθισμένοι στην αλαζονεία τους (Ιακ. 4,16).

Εξίσου ωραία μας διδάσκει ο προφήτης Ιερεμίας: «Μὴ καυχάσθω ὁ σοφὸς ἐν τῇ σοφίᾳ αὐτοῦ, καὶ μὴ καυχάσθω ὁ ἰσχυρὸς ἐν τῇ ἰσχύι αὐτοῦ, καὶ μὴ καυχάσθω ὁ πλούσιος ἐν τῷ πλούτῳ αὐτοῦ» (Ιερ. 9,23). Να μην καυχόμαστε για τον εαυτό μας, αλλά για τον Θεό. Να καυχόμαστε και να υπερηφανευόμαστε για το γεγονός ότι ο Κύριος μάς αποκαλύφθηκε, γνωρίζουμε την αλήθεια Του, αξιωθήκαμε να είμαστε μέλη της Εκκλησίας Του. «Ὁ καυχώμενος ἐν Κυρίῳ καυχάσθω» (Α΄ Κορ. 1,31).

Καταλήγουμε στο συμπέρασμα ότι ο Χριστιανός πρέπει να μάχεται αδιάκοπα την αρρώστια της υπερηφάνειας, να μην ανέχεται μέσα στο μυαλό του υπερήφανους λογισμούς. Ακόμη και μια σκέψη υπερηφάνειας μπορεί να μας καταστρέψει την πνευματική μας ζωή και να μας οδηγήσει στην κόλαση.

Επειδή, όμως, όσο ζούμε, θα φυτρώνουν στο μυαλό μας υπερήφανοι λογισμοί, είτε από δική μας ευθύνη, είτε από κολακείες και επαίνους των άλλων, είτε από πόλεμο του Διαβόλου, θα πρέπει εμείς να τους ξεριζώνουμε. Και στην θέση της υπερηφάνειας να βάζουμε τα λόγια του Κυρίου μας, να λέμε στον εαυτό μας ότι είμαστε άχρηστοι δούλοι, «ὅταν ποιήσητε πάντα τὰ διαταχθέντα ὑμῖν, λέγετε ὅτι δοῦλοι ἀχρεῖοί ἐσμεν, ὅτι ὃ ὠφείλομεν ποιῆσαι πεποιήκαμεν» (Λκ. 17,10).

Ίσως κάποιοι να ενοχλούνται από την φράση «άχρηστοι δούλοι», δηλαδή ασήμαντοι υπηρέτες. Και, όμως, ο ίδιος ο Χριστός πήρε την θέση του ασήμαντου, του τελευταίου υπηρέτη, όταν στον Μυστικό Δείπνο έπλυνε τα πόδια των μαθητών Του (Ιω. 13,5). Όλη η επίγεια ζωή του Κυρίου μας ήταν υπόδειγμα ταπείνωσης, από την γέννησή Του σε στάβλο και φάτνη ζώων μέχρι τον ατιμωτικό θάνατο στον Σταυρό. Ας μιμηθούμε και εμείς την ταπείνωση του Κυρίου και Διδασκάλου μας.

Πατήρ Διονύσιος Κατσούλης

Εφημέριος Ι.Ν. Αγίας Παρασκευής Ν.Σμύρνης