Γκρίζα ζωή, ψεύτικη ζωή;

             

Ἕνα ἀκόμη χαρακτηριστικὸ γνώρισμα τῆς ἐποχῆς μας, καλοί μου φίλοι, εἶναι καὶ αὐτὸ τῆς … μετὰ – ἀλήθειας. Καὶ τοῦτο ἐπειδὴ αὐτὴ ἔχει νὰ κάνει – ὅσο καμμιὰ ἄλλη στὸ παρελθὸν – μὲ τὶς ἀνακρίβειες, τὶς ὑπερβολές, τὴν παραπληροφόρηση, τὰ κατασκευασμένα γεγονότα, τὶς ἀνυπόστατες φῆμες, τὸ καλὰ κρυμμένο ψέμα καὶ τὴν παραποίηση τῆς ἀλήθειας. Πρόκειται, δηλαδή, γιὰ μία «γκρίζα ζώνη», ὅπως θὰ τὴν λέγαμε, ποὺ γιὰ νὰ κατανοήσει κάποιος ὅτι κάτι δὲν πηγαίνει καλά, πρέπει νὰ εἶναι καὶ ὑποψιασμένος καὶ πολὺ καλὰ ἐνημερωμένος. Κι ἐπειδὴ ὅλα αὐτὰ παράγονται καὶ διακινοῦνται ταχύτατα, δημιουργοῦν σαφῶς μία «γκρίζα ζωή», δηλαδὴ μία ψεύτικη ζωή, βασισμένη ἐξ ὁλοκλήρου στὴ διαστρέβλωση τῆς πραγματικότητας. Ἀλλ’ ἂς πάρουμε τὰ πράγματα μὲ τὴ σειρά τους…

* * *
Ὅπως καὶ νὰ τὸ κάνουμε αὐτὴ ἡ «γκρίζα ζώνη» εἶναι τὸ πιὸ χαρακτηριστικὸ γνώρισμα καὶ τὸ ἀποτέλεσμα τῆς λεγόμενης «ὑπερπληροφόρησης». Αὐτῆς στὴν ὁποία μὲ ἄνεση κινοῦνται ἅπαντες οἱ ἔμποροι ψυχῶν καὶ σωμάτων. Οἱ κερδοσκόποι, οἱ ἐκμεταλλευτές, οἱ τσαρλατᾶνοι, οἱ ψευδοεπιστήμονες, οἱ φαντασιόπληκτοι, οἱ προληπτικοὶ καὶ οἱ δεισιδαίμονες, οἱ αἱρετικοὶ καὶ ὅλων τῶν εἰδῶν οἱ διεστραμμένοι καὶ οἱ σκοταδιστές!

Ὡς παράδειγμα καὶ μόνο μποροῦμε νὰ ἀναφέρουμε τὶς ψεύτικες εἰδήσεις (γνωστὲς καὶ ὡς fake news), τὶς κακόβουλες ἱστοσελίδες (γνωστὲς ὡς bad sites), τὶς κακόβουλες διαφημίσεις (γνωστὲς ὡς bad ads) κ.λπ., ἀλλὰ καὶ τὴν ψευδοϊατρικὴ (γνωστὴ ὡς «ἐναλλακτικὴ ἰατρική»), τὶς ἀποκαλούμενες «μεταμοντέρνες θρησκεῖες», τὶς ἀποκρυφιστικὲς μεθόδους καὶ πρακτικὲς κ.λπ.

Κι ἐπειδὴ τὸ θέμα εἶναι ὄντως τεράστιο, θὰ περιοριστοῦμε στὸ διαδίκτυο, ποὺ εἶναι κι ἕνα πολὺ χαρακτηριστικὸ παράδειγμα τῆς «σύγχρονης» ζωῆς μας.

* * *

Λοιπόν, εἶναι πολὺ χαρακτηριστικὸ αὐτὸ ποὺ ὑπογραμμίζει ἡ Google: «Γίνεται ὅλο καὶ πιὸ δύσ­κολο νὰ ξεχωρίσουμε τί εἶναι αὐθεντικὸ καὶ τί ὄχι στὸ διαδίκτυο». Ἐπιπλέον τονίζει ὅτι ἡ ἴδια ἔχει ἐπικεντρωθεῖ στὴν καταπολέμηση τῆς παραπληροφόρησης, ἰδίως κατὰ τὴ διάρκεια ἔκτακτων γεγονότων, δεδομένου ὅτι «ἀναξιόπιστες πηγὲς συχνὰ ἐκμεταλλεύονται τὰ ἔκτακτα γεγονότα τῆς ἐπικαιρότητας καὶ ἀναρτοῦν στὶς πλατφόρμες της ἀνακριβὲς περιεχόμενο αὐξάνοντας τὴν πιθανότητα νὰ ἐκτεθοῦν οἱ χρῆστες σ’ αὐτό».

Τὸ Facebook γιὰ πρώτη φορὰ δημοσιοποίησε τὸ 2018 στοιχεῖα, μὲ βάση τὰ ὁποῖα διέγραψε 583 ἑκατ. ψεύτικους λογαριασμοὺς (fake) ἀπ’ τοὺς ὁποίους προῆλθαν 837 ἑκατ. «σπάμ»!!! Μάλιστα σύμφωνα μὲ τὸν Ἀντιπρόεδρό του Ἄλεξ Σούλτς, τὸ 3 – 4 % τῶν ἐνεργῶν λογαριασμῶν ποὺ βρίσκονται σ’ αὐτὸ εἶναι ψεύτικοι (fake)!!!

Ὅλοι, εἰδήμονες καὶ μή, ἀναρωτιοῦνται γιὰ τὸ ἑξῆς: «Πόσο ἀξιόπιστα εἶναι τὰ τιτιβίσματα στὸ Twitter ποὺ στέλνονται μὲ ρυθμὸ πολυβόλου, οἱ ἀπανωτὲς ἐνημερώσεις κατάστασης στὸ Facebook ποὺ ἀποζητοῦν ἐναγωνίως τὰ likes μας καὶ οἱ ἀναρτήσεις σὲ διάφορα μπλὸγκ πού, μὲ τὴ σειρά τους, ἀναπαράγουν ἐν ριπῇ ὀφθαλμοῦ στὰ social media; Θεωρίες συνωμοσίας καὶ ἀσυνήθιστες εἰδήσεις εἶναι μεταξὺ τῶν πιὸ διαδεδομένων ἄρθρων στὰ κοινωνικὰ δίκτυα» !!!

Ἔτσι οἱ ἀνεπιβεβαίωτες πληροφορίες, ἐπιδέξια ἀναμεμειγμένες μὲ τὶς ὀρθές, κατακλύζουν τὸ διαδίκτυο καὶ ἀναπαράγονται ποικιλοτρόπως ταχύτατα παντοῦ.

Ὁ Καθηγητὴς Φιλίππο Μέντσερ τῆς Σχολῆς Πληροφορικῆς τοῦ Πανεπιστημίου τῆς Ἰντιάνα (ΗΠΑ), τόνισε: «Θέλουμε νὰ μεταφέρουμε τὸ μήνυμα ὅτι οἱ ψευδεῖς εἰδήσεις εἶναι ἕνα πραγματικὸ πρόβλημα, ἕνα δύσκολο πρόβλημα κι ἕνα πρόβλημα ποὺ ἀπαιτεῖ σοβαρὴ ἔρευνα γιὰ νὰ λυθεῖ».

Τόσο μεγάλο εἶναι τὸ πρόβλημα αὐτό, ποὺ ἀπασχολεῖ τὶς κυβερνήσεις, τὴν ἴδια τὴν Ε.Ε., τὰ μεγάλα εἰδησεογραφικὰ πρακτορεῖα, τὰ μέσα κοινωνικῆς δικτύωσης καὶ τοὺς εἰδικοὺς μεγάλους ὀργανισμούς.

Ὅπως ἀνακοίνωσε ἡ Google θὰ διαθέσει τὸ ποσὸ τῶν 300 ἑκατ. δολλαρίων γιὰ τὴν καταπολέμηση τῶν ψευδῶν εἰδήσεων, τὸ δὲ Facebook ἀπασχολεῖ 7.500 ἄτομα ἀπ’ τὸ προσωπικό της γιὰ τὴν ἐπιτήρηση τῶν λογαριασμῶν καὶ τῶν ἀναρτήσεων τῶν χρηστῶν.

Καὶ αὐτὰ δὲν τὰ κάνουν τόσο ἀπὸ φιλανθρωπία, ὅσο γιὰ τὸν ἴδιο τους τὸν ἑαυτό. Ἡ ἴδια ἡ Google τόνισε ὅτι ἂν οἱ ἐκδότες δὲν παράγουν σπουδαῖο ψηφιακὸ περιεχόμενο καὶ δὲν ἀναπτύσσονται, τότε δὲν ἀναπτύσσεται καὶ ἡ ἴδια!

Πόσο θαυμαστὸ δὲν εἶναι κι αὐτό, ὅτι δηλαδὴ στὸ τέλος, ἅπαντα λειτουργοῦν γιὰ τὴν ἐπικράτηση τῆς ἀλήθειας!

* * *

Τί νὰ πρωτοαναφέρει κανεὶς γιὰ τοὺς λόγους ποὺ συμβαίνουν ὅλα αὐτά; Ἐπιγραμματικὰ ὅσο γίνεται θὰ ἀναφέρουμε μερικοὺς ἀπ’ αὐτούς, ὅπως:

1. Ὅλα ὅσα εἶναι ψεύτικα προβάλλονται μὲ πολὺ δελεαστικό, ἑλκυστικό, γοητευτικὸ καὶ ἐντυπωσιακὸ τρόπο, μὲ ἀποτέλεσμα τὸ κοινὸ νὰ τὰ ἀγκαλιάζει πρόθυμα, ἀλλὰ καὶ ἀπροβλημάτιστα.

2. Ὅλα αὐτὰ ἔχουν νὰ κάνουν μὲ τὸ κέρδος, ποὺ πάντοτε βρίσκει τρόπους νὰ πωλήσει τὰ φύκια ὡς μεταξωτὲς κορδέλλες! Πολλοὶ ὑποστηρίζουν βάσιμα πὼς τὸ πρόβλημα αὐτὸ ὀφείλεται καὶ στὴν ἴδια τὴ φύση τῶν κοινωνικῶν δικτύων, τὰ ὁποῖα, ἂν καὶ φαινομενικὰ παρέχουν δωρεὰν τὶς ὑπηρεσίες τους, δὲν παύουν νὰ ἀποβλέπουν στὸ κέρδος ὡς ἐπιχειρήσεις ποὺ εἶναι. Τὸ κέρδος προέρχεται ἀπὸ τοὺς διαφημιζόμενους, τοὺς ὁποίους καὶ στηρίζουν προκειμένου οἱ διαφημίσεις τους νὰ εἶναι ἀποτελεσματικὲς γι’ αὐτούς. Στὴ λογικὴ αὐτὴ εἶναι ἐνταγμένα πολλὰ πράγματα καὶ διαδικασίες ὅπως τὰ κλίκ, τὰ share, τὰ like κ.λπ. Ἑπομένως μία ψεύτικη εἴδηση ὅταν βρεῖ μὲ τὶς διαδικασίες αὐτὲς μεγάλη ἀπήχηση, ἀναπαραχθεῖ κ.λπ. θὰ φέρει καὶ τὰ ἀναμενόμενα κέρδη!

3. Ὅλα ἔχουν νὰ κάνουν καὶ μὲ τὸ ἦθος καὶ τὶς ἀξίες μας. Κι ὅταν στὸ διαδίκτυο «κυκλοφοροῦν» οἱ πάντες καὶ μάλιστα χωρὶς ὅρια, νόμους καὶ κανόνες, εἶναι ἑπόμενο νὰ συμβαίνουν ὅλα αὐτά. Ὁ καθένας μας δὲν δίνει τίποτε ἄλλο, παρὰ ἀπ’ αὐτὸ ποὺ ὁ ἴδιος ἔχει!

4. Εἰδικὰ οἱ ψευδεῖς εἰδήσεις ἔχουν μία «πρωτοτυπία» καὶ σὲ πολλοὺς ἀρέσει νὰ τὶς μοιράζονται μὲ ἄλλους, ὡς ἀσυνήθιστες ἢ καὶ ἐντυπωσιακὲς ποὺ (τάχα) εἶναι, χωρὶς νὰ τοὺς ἀπασχολεῖ ἂν εἶναι ὀρθὲς ἢ ὄχι. Ἐπιπλέον, σύμφωνα μὲ τοὺς εἰδικούς, ἔχουν μεγαλύτερη συναισθηματικὴ φόρτιση, ἀφοῦ προκαλοῦν φόβο, ἔκπληξη κ.λπ.

5. Εἰδικὰ στὰ κοινωνικὰ δίκτυα οἱ χρῆστες προκαλοῦν περισσότερο τὴν προσοχὴ τῶν ἄλλων, ὅταν εἶναι οἱ πρῶτοι ποὺ προβάλλουν «πρωτότυπες» ἢ καὶ «πρωτοφανεῖς» εἰδήσεις!

* * *

Τί φοβερὸ νὰ ζοῦμε μὲ τὸ ψέμα ἢ καὶ τὸ ἀκόμη χειρότερο νὰ ἐργαζόμαστε γιὰ τὸ ψέμα! Ἀρκεῖ νὰ ἀναφερθεῖ αὐτὸ …

Σύμφωνα μὲ μεγάλη ἀμερικανικὴ ἔρευνα (τοῦ Πανεπιστημίου τοῦ ΜΙΤ) ποὺ δημοσιεύτηκε στὸ ἐπιστημονικὴ περιοδικὸ «Science» καὶ ἀφοροῦσε τὰ μηνύματα στὸ Twitter κατὰ τὸ διάστημα 2006 – 2017:

• Οἱ ψευδεῖς πληροφορίες ταξιδεύουν 6 φορὲς γρηγορότερα ἀπὸ τὶς ἀληθινές!

• Βρίσκουν εὔκολα μεγαλύτερο ἀκροατήριο, δεδομένου ὅτι μία ἀλήθεια σπάνια διαχέεται σὲ περισσότερους ἀπὸ 1.000 χρῆστες, ἐνῷ ἕνα ψέμα ἐξαπλώνεται ταχύτατα σὲ 1.000 ἕως 100.000 ἀνθρώπους!

• Μία ἀληθινὴ εἴδηση χρειάζεται περίπου ἑξαπλάσιο χρόνο, γιὰ νὰ φθάσει σὲ 1.500 ἀνθρώπους, σὲ σχέση μὲ μία ψευδῆ εἴδηση!

Τὸ συμπέρασμα τῶν ἐπιστημόνων εἶναι ὅτι οἱ ψευδεῖς πληροφορίες ὄχι μόνο ἐμφανίζουν συνεχῆ αὔξηση στὸ Twitter, ἀλλὰ διασπείρονται πολὺ πιὸ μακριά, πιὸ γρήγορα, πιὸ βαθιὰ καὶ πιὸ πλατιὰ ἀπ’ ὅ,τι ἡ ἀλήθεια καὶ αὐτὸ ἀφορᾶ ὅλες τὶς κατηγορίες πληροφόρησης (πολιτική, οἰκονομία, χρηματιστήριο, μετεωρολογία, ἐπιστήμη, τεχνολογία, καλλιτεχνικὸ κόσμο, φυσικὲς καταστροφὲς κ.λπ.).

Ἀκόμη καὶ τότε ποὺ κάτι ἔχει διαψευσθεῖ, τὸ ψέμα παραμένει, γιατί θέλουμε νὰ θυμόμαστε περισσότερο αὐτό! Πέραν τοῦ ὅτι ἡ διάψευση διαδίδεται πολὺ λιγότερο καὶ ἄρα τὴν μαθαίνουν λίγοι! Ὅπως εἶπαν «οἱ ψευδεῖς πληροφορίες διαδίδονται ταχύτερα καὶ εὐρύτερα ἀπὸ τὶς “βαρετές” διαψεύσεις τους».

Μὴ ξεχνᾶμε καὶ τοῦτο ποὺ ἔγραψε ὁ Ἄλντους Χάξλεϊ: «Ἑξῆντα χιλιάδες ἐπαναλήψεις κάνουν τὴν ἀλήθεια». Νὰ τὸ ἀποτέλεσμα!

* * *

Ἂς μᾶς προβληματίσουν ὅλα αὐτά, ὄχι μόνο γιὰ τὸ τί βλέπουμε καὶ τὸ τί διαβάζουμε, ἀλλὰ καὶ γιὰ τὸ τί μεταδίδουμε. Ὅπως καὶ νὰ τὸ κάνουμε, λίγο ὥς πολύ, δὲν παύουν νὰ μᾶς διαμορφώνουν, ἀλλὰ καὶ μὲ αὐτὰ νὰ διαμορφώνουμε κι ἐμεῖς τοὺς ἄλλους. Γι’ αὐτὸ καὶ ὅλα πρέπει νὰ γίνονται «ἐν ἀληθείᾳ», αὐτὴ ποὺ εἶναι καὶ τὸ μέγα ζητούμενο. Ἐν τέλει αὐτὸ ποὺ θέλουμε εἶναι ἡ Ἀλήθεια, ὁ Χριστὸς δηλαδή, καὶ ὄχι ἡ μετὰ – ἀλήθεια, δηλαδὴ ἡ παραπληροφόρηση, ἡ πλάνη, τὸ ψέμα καὶ ἡ διαστρέβλωση. Θέλουμε τὴ Ζωὴ καὶ ὄχι τὴ «γκρίζα ζωή»…

Κ. Γ. Παπαδημητρακόπουλος

Ο.Τ