ΚΑΝΟΝΕΣ ΥΓΙΕΙΝΗΣ

Κανένα παιδί δεν χρειάζεται να ζει στη γυάλα

Ο βήχας είναι ένα σύμπτωμα που φοβίζει πολύ κάποιους γονείς. Δικαιολογημένα;

Ο βήχας είναι ένας αμυντικός μηχανισμός του οργανισμού. Είναι ο τρόπος με τον οποίο ο οργανισμός προσπαθεί να αποβάλλει τις διάφορες εκκρίσεις που υπάρχουν λόγω φλεγμονής. Μέχρις ενός βαθμού τον θέλουμε γιατί χωρίς αυτόν οι εκκρίσεις μένουν στους βρόγχους δημιουργώντας λοιμώξεις. Είναι λάθος να προσπαθούμε να κόψουμε το βήχα σ’ ένα παιδί που βήχει 4-5 φορές τη μέρα. Αν όμως ο βήχας είναι τόσο έντονος ή συχνός κατά τη διάρκεια της ημέρας ή δεν αφήνει το παιδί να κοιμηθεί τη νύχτα ή συνδέεται με συμπτώματα, όπως δύσπνοια ή πυρετό, θα πρέπει να πάμε οπωσδήποτε στο γιατρό. Φυσικά, ένα βρέφος που βήχει είναι ένας συναγερμός για να το δει αμέσως ο παιδίατρος.

Πάντα είχα αυτή την απορία… Τι ακριβώς εννοούμε όταν λέμε «το παιδί έχει ακροαστικά»;

Κάθε γιατρός που ακούει το θώρακα του παιδιού ακούει ένα φυσιολογικό αναπνευστικό ψιθύρισμα. Τον ήχο που κάνει ο αέρας όταν εισέρχεται και εξέρχεται από τα πνευμόνια. Τα ακροαστικά σημαίνουν παθολογικά ευρήματα από το θώρακα. Ακούγονται δηλαδή από το στηθοσκόπιο παθολογικοί ήχοι, όπως σφύριγμα, που πιθανότατα οφείλεται σε βρογχοσπασμό και προκαλείται από τη μετακίνηση του αέρα, κατά τη διάρκεια των αναπνευστικών κινήσεων στους βρόγχους που έχουν στενέψει. Τη στένωση αυτή μπορεί να προκαλέσει οίδημα των βρόγχων, συσσώρευση φλεγμάτων κ.ά. Στα παιδιά με άσθμα ακούγεται ένας συριγμός κατά την εκπνοή και καμιά φορά κατά την εισπνοή.

Υπάρχει αύξηση των περιστατικών παιδικού άσθματος;

Τα τελευταία 20 χρόνια έχουμε σημαντική αύξηση παγκοσμίως και κυρίως αύξηση στα παιδιά. Όσον αφορά την Ελλάδα, μπορούμε να πούμε ότι το ποσοστό παιδικού άσθματος φτάνει το 20%. Που σημαίνει ότι περίπου 1 στα 5 παιδιά στην Ελλάδα έχει άσθμα.

Πολλοί γονείς δεν γνωρίζουν ότι τα παιδιά τους μπορεί να έχουν άσθμα; 

Το άσθμα είναι σαν έναν παγόβουνο. Άλλοτε είναι εμφανές, άλλοτε μόλις προεξέχει από την επιφάνεια της θάλασσας ενώ μερικές φορές είναι κρυμμένο από κάτω και είναι δύσκολο να καταλάβουμε την ύπαρξή του. Ένα άσθμα που μπορεί να μην φαίνεται στην κλινική εικόνα, μπορεί να αποκαλυφθεί με εργαστηριακές εξετάσεις της αναπνευστικής λειτουργίας.

Τι φταίει και έχει σημειωθεί αυτή η αύξηση;

Φαίνεται ότι πολύ σημαντικό ρόλο παίζει και το περιβάλλον και πιο συγκεκριμένα ο δυτικός τρόπος ζωής. Η ζωή σε σπίτια που δεν αερίζονται, με τις μοκέτες και τα βαριά χαλιά που δεν τινάζονται, η καθιστική και χωρίς άθληση καθημερινότητα και το τύπου ταχυφαγείου φαγητό, αποτελούν αρνητικούς παράγοντες. Ένας ακόμα παράγοντας που επηρεάζει αρνητικά, είναι και η υπερκατανάλωση φαρμάκων (όπως τα αντιπυρετικά).

Η καλή υγεία των πνευμόνων εξαρτάται δηλαδή κι από το τι τρώει ένα παιδί; 

Το άσθμα οφείλεται σε μια ειδική φλεγμονή μέσα στους βρόγχους η οποία έχει σχέση με την οξείδωση. Το φαγητό τύπου fast food δεν εξασφαλίζει τις απαραίτητες ουσίες για να προφυλαχτεί ο οργανισμός από το άσθμα. Αυτό που χρειάζεται ένα παιδί είναι τροφές πλούσιες σε αντιοξειδωτικά, που μπορεί να εξασφαλίσει καταναλώνοντας φρούτα, λαχανικά και γενικά φρέσκες τροφές. Ωστόσο, ο πιο σοβαρός επιβαρυντικός παράγοντας για το άσθμα είναι άλλος…

Ποιος; 

Το κάπνισμα είναι ένας από τους κυριότερους λόγους που έχουμε αυξημένο άσθμα στα παιδιά, πράγμα που φάνηκε κι από μελέτη που έκανε και το δικό μας νοσοκομείο. Πρώτα απ’ όλα, έδειξε ότι μητέρες που κάπνιζαν κατά τη διάρκεια της εγκυμοσύνης είχαν πολύ μεγαλύτερη πιθανότητα να φέρουν στον κόσμο παιδί με άσθμα. Τα αποτελέσματα αυτά συμβαδίζουν και με άλλες μελέτες από το εξωτερικό. Επίσης, παιδιά που ζουν σε περιβάλλον καπνιστών (ιδιαίτερα όταν είναι καπνίστρια η μαμά) έχουν αυξημένη πιθανότητα να αρρωσταίνουν πιο συχνά με λοιμώξεις του ανωτέρου και κατωτέρου αναπνευστικού, να κάνουν πιο συχνές ωτίτιδες και πολλά επεισόδια «βρασίματος». Γι’ αυτό, ιδιαίτερα οι γονείς που τα παιδιά τους παθαίνουν συχνά ρινίτιδα, ωτίτιδα, βρογχίτδια ή έχουν άσθμα, θα πρέπει να καταλάβουν ότι έχουν ένα λόγο παραπάνω να κόψουν το τσιγάρο.

Υπάρχει σύγχυση στα συμπτώματα του άσθματος; Πώς μπορεί να αναγνωρίσει ο γονιός τα πρώιμα συμπτώματα; 

Συμπτώματα όπως νυχτερινός βήχας ή βήχας έπειτα από τρέξιμο, έπειτα από γέλιο, έπειτα από κλάμα μπορεί να αποτελούν σημάδια άσθματος. Επίσης, ένας χρόνιος βήχας χωρίς δύσπνοια ή «βράσιμο» ή συχνές βρογχίτιδες, μπορεί να συνδέονται με άσθμα. Γενικά όταν ένα παιδί έχει συμπτώματα και υπάρχει οικογενειακό ιστορικό αλλεργίας, τότε θα πρέπει να έχουμε στο μυαλό μας ότι μπορεί να πάσχει από άσθμα.

Πόσο νωρίς μπορεί να γίνει μια διάγνωση για άσθμα;

Η αλήθεια είναι ότι στις ηλικίες κάτω των 5 χρόνων είναι πιο νεφελώδες το τοπίο. Θα μπορούσαμε να πούμε ότι υπάρχουν τρεις κατηγορίες παιδιών. Ένα 40% που ξεκινά με επεισόδια πριν τα τρία χρόνια αλλά μετά τα τρία τα συμπτώματα εξαφανίζονται, ένα 30% που ξεκινά με επεισόδια πριν τα τρία χρόνια που συνεχίζουν να επιμένουν και μετά και ένα 30% που εμφανίζει επεισόδια μετά τα 5-6 χρόνια. Τα τελευταία είναι αυτά που σίγουρα έχουν άσθμα. Η σπιρομέτρηση είναι ένας έλεγχος που γίνεται κυρίως σε παιδάκια 5-6 χρόνων και πάνω για να μας δώσει περισσότερες πληροφορίες ώστε να μπορέσουμε να βγάλουμε διάγνωση, να εκτιμήσουμε τη βαρύτητα του άσθματος και να παρακολουθήσουμε πώς ανταποκρίνεται το παιδί στη θεραπεία και ανάλογα να τη ρυθμίσουμε.

Το τρίπτυχο ρινίτιδα, επιπεφυκίτιδα, ατοπική δερματίτιδα μπορεί να είναι προάγγελος άσθματος στις μικρές ηλικίες;

Ναι, μπορεί! Γενικά, ένα παιδί που εκδηλώνει έκζεμα στον πρώτο χρόνο της ζωής μπορεί ν’ αναπτύξει στα επόμενα χρόνια της ζωής του άσθμα και στατιστικά αυτό το άσθμα συνήθως είναι δύσκολα ελεγχόμενο. Οι γονείς λοιπόν που τα παιδιά τους έχουν εκδηλώσει έκζεμα στον πρώτο χρόνο ζωής, θα πρέπει να έχουν το νου τους και αν το παιδί εκδηλώσει τα πρώτα συμπτώματα, που συνδέονται με άσθμα, να επισκεφτούν ένα παιδίατρο ή και παιδοπνευμονολόγο για σωστή διάγνωση και θεραπεία.

Ο παράγοντας αλλεργία παίζει ρόλο; 

Πιστεύω πάντως ότι πρέπει να λαμβάνουμε υπόψη και τους αλλεργικούς παράγοντες. Αν υπάρχει κατοικίδιο στο περιβάλλον του παιδιού, λούτρινα παιχνίδια στο δωμάτιό του, μοκέτες ή βαριά χαλιά στο σπίτι, υγρασία… Ο αλλεργικός παράγοντας μπορεί να πυροδοτήσει συμπτώματα ή να σαμποτάρει τη θεραπεία. Η αλήθεια όμως είναι ότι δεν είναι εύκολο με τις εξετάσεις να βγάλεις συμπέρασμα, γιατί τα παιδιά αλλάζουν στον παράγοντα που είναι ευαίσθητα. Σήμερα το πειράζει το γρασίδι, αύριο η ελιά, οπότε δεν είναι εύκολο να βγάλεις άκρη. Αν έχουμε κάνει τα πάντα από άποψη θεραπείας και το παιδί δεν ελέγχεται, ίσως είναι καλό να κάνει κι ένα αλλεργιολογικό έλεγχο. Αν το παιδί είναι αλλεργικό σ’ ένα δύο παράγοντες, πιθανόν να μπορεί να βοηθήσει η ανοσοθεραπεία (θεραπεία με εμβολιασμούς). Αν είναι όμως αλλεργικό σε πολλούς παράγοντες, δεν έχει κανένα νόημα.

Το άσθμα απαιτεί χρόνια θεραπεία; Οι γονείς πειθαρχούν σ’ αυτό; 

Η θεραπεία του άσθματος απαιτεί γνώση, εμπειρία και χρόνο. Είναι σημαντικό ο γιατρός να εξηγήσει στο γονιό τι θεραπεία χρειάζεται να κάνει το παιδί, για πόσο χρόνο, σε τι δόσεις καθώς και πώς να χρησιμοποιούν τις συσκευές των φαρμάκων. Είναι σημαντικό να καταλάβει ότι το άσθμα δεν είναι αμυγδαλίτιδα, παίρνει το παιδί αντιβίωση για δέκα μέρες και γίνεται καλά...

Όσον αφορά τη συμμόρφωση, εξαρτάται από το επίπεδο του γονιού και πόσο εμπιστεύεται τον γιατρό. Είναι αρκετά συνηθισμένο όταν ο γονιός ακούει ότι το παιδί του θα πάρει φάρμακα για μεγάλο χρονικό διάστημα, να είναι επιφυλακτικός. Υπάρχει επίσης μια κορτικοφοβία. Η θεραπεία όμως του άσθματος απαιτεί συνήθως χορήγηση εισπνεόμενης κορτιζόνης, ενώ στην κρίση, από το στόμα ή παρεντερικά. Αν το παιδί δεν την πάρει τα αποτελέσματα θα είναι άσχημα. Το άσθμα μοιάζει με χιονοστιβάδα. Όταν τη σταματήσουμε την ώρα που ξεκινά, η μπάλα είναι μικρή. Όσο την αφήνουμε και προχωρά συμπαρασύρει κι άλλο χιόνι και η μπάλα γίνεται μεγάλη και μας καταπλακώνει… Από την εμπειρία μου πάντως βλέπω ότι οι γονείς έχουν πειστεί για την αναγκαιότητα της χρόνιας θεραπείας. Υπάρχει όμως ένα ποσοστό γονέων που δεν συμμορφώνεται κι εκεί τα παιδιά δεν πάνε καλά.

Η θεραπεία με εισπνεόμενα μπορεί να στερήσει πόντους στο ύψος του παιδιού. Αυτή είναι η παρενέργεια που φοβούνται οι περισσότεροι γονείς… 

Έχει φανεί ότι τα παιδιά που ακολουθούν θεραπεία με αυτά τα φάρμακα μπορεί να είναι πίσω κατά ένα πόντο από τα παιδιά της ηλικίας τους. Μόλις όμως σταματήσουν τη θεραπεία γιατί καλυτερεύουν, αναπληρώνουν το ύψος που έχουν χάσει. Αυτό που πιθανόν δεν λαμβάνουν υπόψη οι γονείς, είναι ότι αν δεν χορηγηθούν τα εισπνεόμενα στεροειδή, η πιθανότητα το παιδί να παραμείνει κοντό γιατί δεν πήγε καλά το νόσημά του, είναι πολύ μεγαλύτερη.

Παιδιά που η θεραπεία τους ξεκινά από νωρίς και ακολουθείται με συνέπεια μπορεί να ξεπεράσουν το πρόβλημα όταν ενηλικιωθούν;

Το 70% των παιδιών με άσθμα έχουν ήπιο άσθμα και με κατάλληλη θεραπεία συνήθως ξεπερνούν το πρόβλημά τους εκτός αν στο μέλλον γίνουν καπνιστές ή ασχοληθούν με επιβαρυντικά επαγγέλματα (φούρναρης, κομμωτής κ.ά). Υπάρχει ένα ποσοστό που θα παλεύει με το πρόβλημα αλλά θα το ξεπερνά με θεραπεία κι ένα 5% που θα έχει δύσκολα ελεγχόμενο άσθμα διά βίου.

Υπάρχει κάτι νέο από άποψη θεραπείας;

Αυτή τη στιγμή υπάρχουν κάποια νεότερα δεδομένα για τα δύσκολα ελεγχόμενα άσθματα που αφορούν μικρό ποσοστό παιδιών. Είναι πολύ καλό επίσης ότι έχουμε κάποια φάρμακα αντιφλεγμονώδη που χορηγούνται από το στόμα σε μορφή σκόνης ή καραμέλας που είναι ακίνδυνα (με ελάχιστες παρενέργειες) και βοηθούν πολύ. Εγώ είμαι της άποψης να ξεκινώ με επιθετική θεραπεία και μετά να αποκλιμακώνω τη θεραπεία έτσι ώστε να φτάσω σε μικρές δόσεις συντήρησης, προκειμένου να είναι σε πλήρη έλεγχο το άσθμα και ν’ αποφεύγονται οι υψηλές δόσεις εισπνεόμενης κορτιζόνης για μεγάλο χρονικό διάστημα.

Ένα παιδί με άσθμα μπορεί να έχει φυσιολογική ζωή;

Κανένα παιδί με ευαίσθητους πνεύμονες δεν χρειάζεται να ζει στη γυάλα. Σήμερα οι διεθνείς οδηγίες αναφέρουν ότι στο άσθμα πρέπει να έχουμε πλήρη έλεγχο έτσι ώστε το παιδί να τρέχει, να παίζει, να αθλείται, να κάνει μπάνια... Παιδιά στα οποία συνέστησα να μην καπνίσουν μεγαλώνοντας, να παίρνουν τα φάρμακά τους και να αθλούνται, εξελίχθηκαν σε επαγγελματίες αθλητές στο ποδόσφαιρο, στην ξιφασκία, στην ενόργανη… Για να έχει όμως απόλυτα φυσιολογική ζωή το παιδί, θα πρέπει να ακολουθεί πιστά τις οδηγίες του γιατρού… ο γονιός! Ο γονιός είναι ο μεσολαβητής στη διασφάλιση της υγείας του παιδιού. Αυτός είναι ένας από τους πιο σημαντικούς ρόλους του.

Γιατί τα παιδιά με άσθμα πρέπει να αθλούνται;

Η άσκηση βοηθάει το άσθμα γιατί κάνει ό,τι και τα φάρμακα - διαστέλλει τους βρόγχους. Επιπλέον, οι αναπνευστικοί μύες με την άθληση γίνονται πιο ισχυροί, ώστε να μπορούν να αντιμετωπίσουν κάποια δύσπνοια της νόσου. Πρώτα απ’ όλα, όμως, πρέπει να ρυθμιστεί το άσθμα έτσι ώστε όταν αθλείται το παιδί να μην βήχει. Συστήνεται οποιαδήποτε μορφή άθλησης και ιδιαίτερα η κολύμβηση, εκτός από τα χειμερινά σπορ που δεν ενδείκνυνται γιατί δεν βοηθάει η ξηρή και παγωμένη ατμόσφαιρα.

Το ελληνικό καλοκαίρι σύμμαχος του παιδιού;

Αναμφισβήτητα! Κατά τη διάρκεια του καλοκαιρού δεν υπάρχουν αλλεργιογόνα και το παιδί είναι λιγότερο πιθανό να αρρωστήσει, δίνοντας έτσι ευκαιρία στο ανοσοποιητικό του ν’ ανακάμψει από τις ιώσεις του χειμώνα. Επιπλέον, ένας ακόμα εξαιρετικά βοηθητικός παράγοντας για τα παιδιά με προβλήματα του αναπνευστικού είναι τα μπάνια στη θάλασσα. Η γυμναστική που εξασφαλίζει το κολύμπι, σε συνδυασμό με τη ζεστή και υγρή ατμόσφαιρα που υπάρχει στην παραλία, ωφελούν ιδιαίτερα το αναπνευστικό σύστημα.

ΧΑΡΗΣ ΚΑΤΣΑΡΔΗΣ

Συνέντευξη στη Φλώρα Κασσαβέτη

Παιδίατρος–Παιδοπνευμονολόγος, Επίκουρος Καθηγητής Παιδοπνευμονολογίας Πανεπιστημίου Κρήτης και Συντονιστής Διευθυντής του Παιδιατρικού– Παιδοπνευμονολογικού Τμήματος στο Γενικό Νοσοκομείο Ελπίς.