Η Κοίμηση της «Κυρίας των Αγγέλων» στην Νεοελληνική Λογοτεχνία

Ελπίδα Τζίβα Θεολόγος

«Απόστολοι εκ περάτων συναθροισθέντες ενθάδε, Γεσθημανή το χωρίω κηδεύσατέ μου το σώμα και Συ Υιέ και Θεέ μου παρέλαβέ μου το πνεύμα». Στην εκκλησιαστική μας παράδοση αναφέρεται ότι η Παναγία η μητέρα του Ιησού Χριστού πληροφορήθηκε τον επικείμενο θάνατό της 3 μέρες πριν το γεγονός, όταν την επισκέφθηκε Άγγελος Κυρίου.

Προσευχήθηκε στον Κήπο των Ελαιών, εκεί όπου είχε αγρυπνήσει προσευχόμενος ο Ιησούς και στη συνέχεια ετοίμασε τα της κηδείας της.



Οι Απόστολοι με θαυματουργικό τρόπο μεταφέρθηκαν -εν μέσω νεφέλης- στη Γεσθημανή, στο σπίτι του Ευαγγελιστή Ιωάννη, όπου διέμενε η Θεοτόκος μετά την Σταύρωση του Ιησού, και στο οποίο συνέβη η Κοίμησή της.

Οι Απόστολοι έθαψαν την Μαρία στον κήπο της Γεσθημανής και μετά τριημέρου που πήγε ο απόστολος Θωμάς να προσκυνήσει –ο οποίος ήταν απών κατά την Κοίμησή της- το μνήμα ήταν άδειο, υπήρχαν μόνο τα εντάφια. Η Παναγία πέθανε και ετάφη ως άνθρωπος.

Η Μητέρα του Θεανθρώπου ανεστήθη και μετέστη «προς την ζωήν»: «εν τη Γεννήσει την Παρθενίαν εφύλαξας, εν τη Κοιμήσει τον κόσμον ου κατέλιπες Θεοτόκε. μετέστης προς την ζωήν, μήτηρ υπάρχουσα της ζωής, και ταις πρεσβίαις ταις σαις λυτρουμένη, εκ θανάτου τας ψυχάς ημών.»

Αυτός ο συμβολισμός της Κοίμησης της Θεοτόκου είναι ο λόγος που ο Δεκαπενταύγουστος τιμάται ως το Πάσχα του καλοκαιριού.

Για το θεομητορικό αυτό γεγονός υπάρχουν πληροφορίες στις διηγήσεις του Αγίου Ιωάννη Θεολόγου, του Μοδέστου Ιεροσολύμων, του Ανδρέα Κρήτης, του Διονυσίου Αεροπαγίτου κ.ά., καθώς και στους ύμνους που λαμπρύνουν την ακολουθία της Κοίμησης της Θεοτόκου.

Επάνω στον τάφο της κτίστηκε μεγαλοπρεπής ναός από τους ισαποστόλους Κωνσταντίνο και Ελένη ο οποίος κατεστράφη και ξανακτίστηκε τον 5ο αι. από τον βυζαντινό αυτοκράτορα Μαρκιανό, ο ναός αυτός σώζεται ως τις μέρες μας.

Η Κοίμηση της Θεοτόκου είναι η μεγαλύτερη από τις Θεομητορικές εορτές της ορθόδοξης Εκκλησίας και στην πατρίδα μας τιμάται με ιδιαίτερη λαμπρότητα και επισημότητα.

Για τον λαό μας η Παναγία είναι η μητέρα όλων μας, είναι η γέφυρα που οδηγεί στον Θεό, αυτή που μεσιτεύει για την σωτηρία μας, που προστρέχει, θαυματουργεί, ενθαρρύνει, γαληνεύει, προστατεύει και παρηγορεί τον άρρωστο, τον αδικημένο και τον κάθε πονεμένο άνθρωπο που ζητεί την βοήθειά της.

Ποιος μπορεί να νιώσει τόσο ουσιαστικά και άμεσα την αγωνία και την θλίψη μας πιότερο από την Δέσποινά μας που βίωσε την σκληρότητα, την αδικία και τον πόνο της μάνας στη θέα του σταυρωμένου παιδιού της;

Σε αυτήν την ιδιαίτερη σχέση του λαού με την Παναγία οφείλεται η πληθώρα θεοτοκωνυμίων (περισσότερα των 300 στον αριθμό) που της έχουν αποδοθεί, είτε ως προσωνύμια από την εκκλησιαστική υμνογραφία και τον ποιητικό λόγο (επί παραδείγματι ο χαρακτηρισμός της Παναγίας ως «ρόδο αμάραντο»), είτε από το γεωγραφικό και τοπικό σημείο και θέση που είναι χτισμένες οι αντίστοιχες εκκλησίες (π.χ. η Παναγία Σουμελά), είτε σχετιζόμενες με τον τρόπο της εικονογράφησής της (όπως η Παναγία η Τριχερούσα στην ιερή Μονή Χιλανδαρίου στο Άγιο Όρος) ή ακόμα και από κάποιο φυσικό γεγονός ή φαινόμενο (π.χ. η Παναγία η Βροντιανή στη Σάμο, η Παναγία η Φιδιώτισσα στη Κεφαλλονιά, συγκεκριμένα στο χωριό Μαρκόπουλο κοντά στον Δεκαπενταύγουστο εμφανίζονται μικρά φίδια στις εικόνες των ναών του).

Στην μνήμη της έχουν κτιστεί εξαιρετικής ναοδομίας εκκλησίες, μοναστήρια και ξωκλήσια, έχουν συγγραφεί και συνθεθεί ανείπωτου κάλλους εκκλησιαστικοί ύμνοι, τοιχογραφίες και εικόνες υψηλής αισθητικής αξίας με παραστάσεις της θείας ζωής και κηδείας της Θεομήτορος.

Η αγάπη του πιστού λαού προς το πρόσωπό της δεν φαίνεται μόνο από τον προσκυνηματικού χαρακτήρα εκδηλώσεις στις οποίες συρρέουν εκατοντάδες χιλιάδες πιστοί ετησίως, ειδικά τον Δεκαπενταύγουστο, αλλά αντανακλάται και στο έργο μεγάλων και επώνυμων ως λιγότερο γνωστών δημιουργών στο ευρύ κοινό που έχουν αποδώσει με την γραφίδα τους όλο τον σεβασμό, την πίστη και την αγάπη τους στην Πλατυτέρα των Ουρανών.

Θεόπνευστοι ύμνοι που ξεχειλίζουν λυρισμό σε μια έκρηξη χαρμολύπης: «Ω του παραδόξου θαύματος! η πηγή της ζωής εν μνημείω τίθεται, και κλίμαξ προς ουρανόν ο τάφος γίνεται! Ευφραίνου Γεσθημανή, της Θεοτόκου το άγιον τέμενος».

Στην νεοελληνική γραμματεία μια πλειάδα (από εκατό και πλέον) Ελλήνων λογοτεχνών και ποιητών έχουν αναφερθεί στη Παναγία και έχουν γράψει εγκώμια σε πεζό και ποιητικό λόγο για την Κοίμησή της.

Πάλλεται από έμπνευση και ευαισθησία ποιητική η πένα του Φώτη Κόντογλου στο κείμενό του για την «Κοίμηση της Θεοτόκου»:


«Σήμερα το αγέρι φυσά γλυκύτερα στα κουρασμένα πρόσωπά μας, τα δέντρα σαν να γενήκανε πιο χλωμά, το αυγουστιάτικο κύμα σαν να αρμενίζει δροσερό μέσα στο πέλαγο και αφρίζει φουσκωμένο από τη χαρά μεγάλη, το κάθε τι πανηγυρίζει και αγάλλεται.

Ω! Τι θάνατος λοιπόν είναι αυτός, που γέμισε την οικουμένη και τις καρδιές μας με τη χαρά της Αθανασίας!»

Ο σεπτός, ο άγιος της λογοτεχνίας Αλέξανδρος Παπαδιαμάντης γράφει για την Παναγία:


«Πηγή μου ζωηφόρος που δροσίζει με το βαθύ ποτάμι με τον νόμο σου τόσες ψυχές, δρόσισε και εμένα, την ψυχή μου. Είσαι εσύ η πόλις του Θεού και ακόμη το αγιασμένο σκήνωμα που ευφραίνονται τα ρεύματα κυλώντος ποταμού. Είθε στην καρδιά μου που έχει στραγγιστεί να δώσει ζωή και δύναμη η χάρη σου».


Ο βαθιά θρησκευόμενος Α. Παπαδιαμάντης σε ένα από τα πέντε ποιήματα που έχει αφιερώσει σε ναούς της Παναγίας, γράφει «Στην Παναγία την Κεχριά»:


«Στα νιάημερα τ’ αγαπημένα / της δοξασμένης μεταστάσεώς σου / ήθελα να ‘μαι να ψάλω το «Πεποικιλμένη» / στο πανηγύρι το σεμνό. / Να βλέπω, να θαυμάζω τη χλωμή μορφή σου, με τα ματάκια τα κλειστά, / με τα χεράκια σταυρωμένα,/ κι ο Υιός σου να κρατή την άμωμη ψυχή σου / ως τρυγόνα στα χεράκια / κι Απόστολοι εκ περάτων / στα σύννεφα επάνω πετώντας / κι Άγγελοι με σταυρωμένα χέρια / βλέπουν το θάμα το φριχτό!»


Ένας άλλος μεγάλος των γραμμάτων, ο Σπύρος Μελάς, έχει γράψει μεταξύ άλλων για την Θεομήτορα:


«Μαρτύρησες και πόνεσες μαζί Του για τη σωτηρία μας. Και έζησες στερημένη τη γλυκιά μορφή Του κάτω από τη στοργική φροντίδα του Ιωάννη, ως την ημέρα που έγειρες και αποκοιμήθηκες με τα φτερά των αγγέλων στην αιωνία δόξα του Μονογενή σου».


Ο Τιμόθεος Παπουτσάκης, Αρχιεπίσκοπος Κρήτης (1915-2006) αφιερώνει στην Κυρία των Αγγέλων, το ποίημά του «Στην Παναγία»:


«Στεφάνωμα του νικητή η θεία σου Κοίμηση,/ στην ταπεινή σου αφάνεια και στης ζωής το μόχθο / αγώνων τέλος κι η μετάσταση, αιώνια δόξα. / Η νεκρική σπηλιά και της Γεσθημανή ο τάφος / για πάντα να κρατήσουν δεν μπορούν τ’ άφθαρτο σκήνος./

Τρανό το θαύμα τούτο και στη γνώση αχώρητο,/ με αγγέλων συνοδεία το λόγο βεβαιώνει τον προφητικό./ Παρέστη η βασίλισσα εκ δεξιών σου Πεποικιλμένη. / Παντάνασσα του Ουρανού, Κυρία των Αγγέλων, / γενεές των γενεώ και εδώ στη γη σε μακαρίζουν / μα εγώ μητέρα σε νιώθω και δακρύζω».

«Κι άγγελοι με σταυρωμένα χέρια βλέπουν το θάμα το φριχτό», όπως και όλη η ζωή της Παναγίας που έζησε το θαύμα με ένα τρόπο μοναδικό, από την στιγμή που άνοιξε τα μάτια της σε τούτη την πλάση, μέχρι τη θεία κηδεία και τη μετάστασή της.

Είναι για όλες τις γενιές το φωτεινό παράδειγμα σεμνότητας, η ταπεινή Μαρία που δεχόταν με χαρά το θέλημα του Θεού για να υψωθεί στην Πλατυτέρα των Ουρανών, ως η Πανάγια Μητέρα του Θεανθρώπου. Οδηγήτρια, εφορεί και σκέπει τούτον τον κόσμο και σε αυτούς τους δύσκολους καιρούς είθε να δίνει θεία παρηγοριά και γλυκασμό σε κάθε ταπεινή και πονεμένη καρδιά.

Πηγή: Ι.Ν. Μεγάλης Παναγίας Αγίου Δημητρίου Θηβών

το «σπιτάκι της Μέλιας»