Ο «χορός του Ησαΐα» και η σημασία του
51.«Ἡσαΐα χόρευε…». Το πρώτο από τα τρία χαρμόσυνα Τροπάρια που ψάλλονται κατά τη διάρκεια της κυκλικής περιστροφής των νεονύμφων «περί τό τραπεζίδιον» αναφέρεται στην Παρθένο Μαρία. Είναι ένας ύμνος προς την Παναγία που αξιώθηκε για την ταπεινοσύνη της και την αρετή της να συλλάβει με τρόπο θαυματουργικό και να γεννήσει τον Ιησού Χριστό, το Θεάνθρωπο και Σωτήρα μας. Η Θεοτόκος, κατά την ορθόδοξη διδασκαλία, είναι των «βροτῶν ἡ σωτηρία» (δ´ τροπ. η´ ωδής Ακαθ. ύμνου), η «τόν ἀχώρητον Θεόν ἐν γαστρί χωρήσασα» (θ´ ωδή Μ. Τρίτης), το «δοχεῖον τοῦ ἀστέκτου» και το «χωρίον τοῦ ἀπείρου Πλαστουργοῦ» (θ´ καταβ. Πεντηκοστής), «ἡ μόνη ἄμωμος ἐν γυναιξί» (γ´ τροπ. θ´ ωδής Ακαθ. ύμνου), η «γέφυρα» η «μετάγουσα τούς ἐκ γῆς πρός οὐρανόν» (γ´ οίκος Ακαθ. ύμνου), «τοῦ πεσόντος Ἀδάμ ἡ ἀνάκλησις», «τῶν δακρύων τῆς Εὔας ἡ λύτρωσις» (α´ οίκος Ακαθ. ύμνου), είναι αυτή από τγν οποία σαρκώθηκε, «ἐξ ἧς Θεός ἐσαρκώθη» (κάθισμα Θεοτοκίο του Όρθρου πλαγ. Δ´ ήχου), ο Λόγος του Θεού και πάμπολλα άλλα. Γι᾿ αυτό κάθε δοξολογία προς τον Υιό της Παρθένου είναι ταυτόχρονα μακαρισμός προς την Παναγία Μητέρα.
Η μνεία του Προφήτη Ησαΐα στο τροπάριο έχει φυσικά το λόγο της. Ο Ησαΐας προφήτευσε αρκετούς αιώνες προ Χριστού τη σάρκωση του Υιού και Λόγου του Θεού με τα εξής λόγια· «Ἰδού ἡ Παρθένος ἐν γαστρί ἕξει· καί τέξεται υἱόν, καί καλέσουσι τό ὄνομα αὐτοῦ Ἐμμανουήλ» (7,14). Το όνομα Εμμανουήλ είναι εβραϊκό και σημαίνει «μεθ᾿ ἡμῶν ὁ Θεός». Η λέξη Ανατολή στους Εβραίους είχε και θρησκευτικό χαρακτήρα· «Ἰδού ἀνήρ, Ἀνατολή ὄνομα αὐτῷ», λέγει ο προφήτης Ζαχαρίας (6,12). Ανατολή, λοιπόν, είναι ο ίδιος ο Θεος, «ἡ ἄναρχος Θεότης» κατά τον Ισίδωρο τον Πηλουσιώτη. «Ἐπεσκέψατο ἡμᾶς ἀνατολή ἐξ ὕψους» λέει ο ευαγγελιστής Λουκάς (α´ 78) και εννοεί το Χριστό που κατέβηκε από τον ουρανό με τη θεία του ενανθρώπηση. Στην υμνογραφία των Χριστουγέννων ο Χριστός αποκαλείται «Ἥλιος τῆς Δικαιοσύνης», «ἐξ ὕψους ἀνατολή» και «ἀνατολή ἀνατολῶν» (βλ. απολυτ. και εξαποστειλ. της εορτής).
Τι μπορεί να σημαίνει όμως το τροπάριο αυτό για τους νεονύμφους; Οπωσδήποτε πέρα από το χαρμόσυνο τόνο του που διαχέεται και αντανακλάται στα πρόσωπα των νεονύμφων που αξιώθηκαν κι αυτοί να «χορέψουν το χορό του Ησαΐα», κατά τη λαϊκή έκφραση, και πέρα από την ενδόμυχη προσμονή να χαρούν κι αυτοί τη χαρά της τεκνογονίας, το σπουδαιότερο μήνυμα του τροπαρίου προς τούς νεονύμφους, κατά την ταπεινή μας γνώμη, είναι άλλο.
Η σεμνή κόρη της Ναζαρέτ, αυτή «ἡ δούλη Κυρίου», ήταν η ενσάρκωση της απόλυτης υπακοής στο Θεό· ήταν η ταπεινή και αθόρυβη εργάτρια των εντολών του Θεού· απέπνεε το άρωμα της ανεπιτήδευτης και πραγματικής ευλαβείας· ήταν ολοκληρωτικά αφοσιωμένη στο Θεό· ήταν κατά κυριολεξία «κεχαριτωμένη», την είχε δηλαδή επισκιάσει πέρα για πέρα η χάρη του Θεού. Γι᾿ αυτό και κρίθηκε άξια της ύψιστης τιμής να κυοφορήσει το Σωτήρα του κόσμου, να γίνει βοηθός του Θεού στο έργο της αποκατάστασης και της δικαίωσης του ανθρώπου, να γίνει «ἡ πύλη τῆς σωτηρίας» (ιθ´ οίκος Ακαθ. ύμνου) για το ανθρώπινο γένος. Γι᾿ αυτό τη μακαρίζουν «πᾶσαι αἱ γενεαί».
Υπόδειγμα προς μίμηση, λοιπόν, άριστο η Παναγία για όλους μας. Υπογραμμός και οδοδείκτης για την πορεία των νεονύμφων. Αν γνήσια είναι η προσπάθειά τους προς την κατεύθυνση αυτή, προς το δρόμο που μας υπέδειξε εκείνη, τότε πλούσια θα είναι η αμοιβή και η «ανταπόδοση» του Θεού, τότε ευλογημένη θα είναι η συμβίωσή τους και ολοκληρωμένη η οικογενειακή τους χαρά και ευτυχία.
Θα ήθελα επιπροσθέτως να σημειώσω και τα εξής σχετικά με το τροπάριο τούτο και τη σημασία του στην όλη Ακολουθία του στεφανώματος. Με το «Ἡσαΐα χόρευε…» η Ακολουθία του στεφανώματος φτάνει στο αποκορύφωμά της. Η στιγμή αυτή είναι επισημότατη. Μετά το «χορό του Ησαΐα» είναι αδύνατο πια να προσβληθεί νομικά το έγκυρο του γάμου και κατασφαλίζεται μια για πάντα και αμετάθετα η ένωση, ο δεσμός των νεονύμφων. Ο θρησκευτικός αυτός χορός -παρόμοιο χορό έχουμε και κατά την τέλεση των μυστηρίων του βαπτίσματος και της ιεροσύνης- ερμηνεύεται ως έκφραση πνευματικής και ουράνιας ευθυμίας για τη μυστική ένωση των νεονύμφων και πνευματικής αγαλλίασης για την έκχυση σ᾿ αυτούς «ἄνωθεν» της θείας χάρης και δωρεάς.
Με το «χορό του Ησαΐα» διαλαλείται ακόμη, κατά τον παραστατικότερο τρόπο, ο σκοπός του γάμου, ο οποίος βέβαια αποβλέπει στη δημιουργία οικογένειας, στη γέννηση δηλαδή και στη μόρφωση νέων μελών της Εκκλησίας του Χριστού· εξασφαλίζεται έτσι, με την ενεργό συμμετοχή του ανδρόγυνου, η συνέχεια στο απολυτρωτικό έργο του Εμμανουήλ. Με τη μνεία εξάλλου του ονόματος της Παρθένου τονίζεται πως καί σ᾿ αυτόν ακόμη το γάμο υπάρχει παρθενία και εγκράτεια, υπό ευρύτερη βέβαια έννοια και υπό το πνεύμα της χριστιανικής διδασκαλίας εννοούμενη, η οποία διδασκαλία δεν πάει κόντρα προς τη φύση και δεν απαγορεύει τις χαρές του έγγαμου βίου, αλλά δεν επιδοκιμάζει και την κάθε είδους διαστροφή και ηθική παρεκτροπή (βλ. Α´ Κορ. ζ´ 4–5).
Τέλος θα ήθελα να προσθέσω πως χορούς με θρησκευτικό χαρακτήρα, ζωηρότερους μάλιστα, συναντούμε και στην Π.Δ. (π.χ. Έξοδ. 15,20–21), αλλά και στην ελληνική αρχαιότητα, όπως π.χ. φανερώνει ο ευριπίδειος στίχος· «στήσομεν ἄρ᾿ ἀμφί βωμόν, ὦ πάτερ, χορούς;» (Ἰφιγ. ἐν Αὐλίδι, στιχ. 676). Για όλα αυτά τα επιπρόσθετα στοιχεία βλ. Κ. Καλλινίκου «Ὁ χριστιανικός ναός καί τά τελούμενα ἐν αὐτῷ», Ἀθῆναι 1958, σελ. 555–556.
«Ἅγιοι Μάρτυρες, οἱ καλῶς ἀθλήσαντες καί στεφανωθέντες»
52. «Ἅγιοι Μάρτυρες…». Το δεύτερο τούτο τροπάριο, που ψάλλεται σε ήχο βαρύ, από μια πρώτη ματιά μοιάζει σαν ξένο σώμα στην όλη χαρούμενη ατμόσφαιρα που επικρατεί τη στιγμή αυτή της Ακολουθίας του στεφανώματος· γι᾿ αυτή την ατμόσφαιρα μιλήσαμε στο αμέσως προηγούμενο σχόλιο. Τι σχέση μπορεί να έχουν, αλήθεια, η μνεία των Μαρτύρων και το μαρτυρικό τους στεφάνωμα με τους νεονύμφους που τη στιγμή αυτή «χορεύουν το χορό του Ησαΐα», όπως χαρακτηριστικά λέει ο λαος, και πλέουν σε πελάγη ευτυχίας, καθώς βλέπουν να γίνεται πραγματικότητα το όνειρό τους και ύστερα από λίγο θα δεχθούν τις ευχές όλων για βίο «ανέφελο», «ανθόσπαρτο» κ.λπ.; Και όμως έχουν σχέση και σημασία μεγάλη για τους νεονύμφους. Πέρα από όσα είπαμε στο σχόλιο αριθ. 28, μνημονεύοντας τη γνώμη του Ιωάννη του Χρυσοστόμου, ο οποίος υποστηρίζει πως τα στεφάνια των νεονύμφων συμβολίζουν τη νίκη τους πάνω στα πάθη τους, για την οποία και στεφανώνονται σαν άλλοι αθλητές, η μνεία των Μαρτύρων και των μαρτυρικών τους στεφάνων κρύβει ένα βαθύτερο νόημα για τους νεονύμφους.
Διότι η πραγματικότητα δείχνει πως ο έγγαμος βίος δεν είναι δρόμος σπαρμένος με τριαντάφυλλα· θα λέγαμε καλύτερα· σπάνια είναι «ανθόσπαρτος», και ποτέ σχεδόν δεν είναι «ανέφελος». Το αντίθετο συνήθως συμβαίνει· είναι «δρόμος μετ᾿ εμποδίων», είναι πορεία ανηφορική και δύσκολη. Πολλοί, οι περισσότεροι μάλλον, κατά τη διάρκεια του έγγαμου βίου τους δοκιμάζονται ποικιλοτρόπως, «σηκώνουν σταυρό»· άλλοι ελαφρότερο, άλλοι βαρύτερο. Δεν υπάρχει γι᾿ αυτό καμιά αμφιβολία· αυτή είναι η σκληρή πραγματικότητα. Μας το βεβαίωσε με τρόπο κατηγορηματικό ο ίδιος ο Θεάνθρωπος Ιησούς· μας προειδοποίησε· «ἐν τῷ κόσμῳ θλῖψιν ἕξετε» (Ιω. ιστ´ 33)· θα δοκιμάσετε θλίψεις, θα πονέσετε, θα γευτείτε πολλά «φαρμάκια». Ας μην έχουμε λοιπόν ψευδαισθήσεις και ας μην είμαστε ουτοπιστές· ας προσγειωθούμε ρεαλιστικά· για να μην «πέσουμε από τα σύννεφα». Γιατί, αν η ζωή γενικά είναι δύσκολη και σκληρή, πολύ περισσότερο ο έγγαμος βίος είναι ένας διαρκής μόχθος και πολύμορφος αγώνας, μια συνεχής και κοπιαστική προσπάθεια με πολλές κατευθύνσεις και ποικίλα «μέτωπα».
Γι᾿ αυτό και χρειάζεται μεγάλη προετοιμασία και προσοχή πριν προχωρήσει κανείς στο γάμο. Πρέπει να προσέξει πολλά πράγματα σχετικά με την τελική εκλογή του συντρόφου. Γιατί, όπως λέει χαρακτηριστικά ο θυμόσοφος λαός μας «ο γάμος δεν είναι μπάλωμα να το ξηλώσουμε»· το διαζύγιο δηλαδή, έστω και «κοινῇ συναινέσει», δεν είναι λύση· όσο εύκολο κι αν φαντάζει στους σημερινούς νέους. Πάνω απ᾿ όλα προς ευδοκίμηση του δεσμού του γάμου χρειάζεται, για να χρησιμοποιήσουμε λέξη του συρμού, υποδομή.
Για να αντιμετωπισθούν δηλαδή τα ποικίλα προβλήματα, οι ποικίλες δυσχέρειες, τα αναπάντεχα, τα δυσβάσταχτα φορτία, τα μικρά και μεγάλα βάσανα του έγγαμου βίου, χρειάζονται εφόδια που θα βοηθήσουν στο ξεπέρασμα των οποιωνδήποτε αντιξοοτήτων της ζωής, που δε θα επιτρέψουν να γονατίσει το αντρόγυνο κάτω από το βάρος τους· εφόδια που θα το κρατήσουν ενωμένο «διά βίου», για πάντα, και θα αποτρέψουν τους κλυδωνισμούς και το ναυάγιο· εφόδια που θα βοηθήσουν κυρίως και τον άντρα και τη γυναίκα να αγωνιστούν «τόν ἀγῶνα τόν καλόν» (Β´ Τιμ. δ´ 7), με σταθερότητα και συνέπεια, με υπομονή και ελπίδα πως στο τέλος της γήινης τούτης αγωνιστικής τους πορείας τους περιμένει «ὁ τῆς δικαιοσύνης στέφανος» (Β´ Τιμ. δ´ 8), τον οποίο θα τους «αποδώσει» ο Κύριος σε αντάλλαγμα της καλής τους αθλήσεως στο στίβο του έγγαμου βίου τους. Ακριβώς όπως έχει στεφανώσει μέχρι τώρα με το στέφανο του μαρτυρίου ολόκληρο πλήθος μαρτύρων, «νέφος μαρτύρων» όπως λέει ο Παύλος (Εβρ. ιβ´ 1), για την πίστη τους και το αγωνιστικό τους φρόνημα.
Όλοι αυτοί «οἱ καλῶς ἀθλήσαντες καί στεφανωθέντες» παρακολουθούν με ενδιαφέρον και στοργή «τόν προκείμενον» αγώνα των νεονύμφων· γι᾿ αυτό και τους παρακαλούμε να μεσιτεύουν, να «πρεσβεύουν προς Κύριον» γι᾿ αυτούς· για να τερματίσουν επιτυχώς κι αυτοί στην αγωνιστική τους πορεία και στεφανωθούν με το αμάραντο στεφάνι της αιώνιας δόξας. Και οι νεόνυμφοι στο δύσκολο, πολύμοχθο και πολύμορφο αγώνα τους προς αντιμετώπιση των αντιξοοτήτων του βίου και στην ειλικρινή τους προσπάθεια για την αλληλοσυμπλήρωσή τους και την προσωπική τους τελείωση ποτέ βέβαια δεν πρέπει να ξεχνούν ότι πέρα από τις «πρεσβείες» των αγίων μαρτύρων έχουν πάνω απ᾿ όλα συμπαραστάτη και συναντιλήπτορα τον ίδιο τον Παντοδύναμο.
Δεν είναι επομένως μόνοι τους στον αγώνα και στις φουρτούνες· δεν πρέπει να πτοούνται· «θαρσεῖτε» τους λέει εμψυχώνοντάς τους· «ἐγώ νενίκηκα τόν κόσμον» τους διαβεβαιώνει (Ἰω. ιστ´ 33)· ενώ συνάμα τους υπόσχεται· «Ἰδού ἐγώ μεθ᾿ ὑμῶν εἰμι πάσας τὰς ἡμέρας ἕως τῆς συντελείας τοῦ αἰῶνος» (Ματθ. κη´ 20). Και εξίσου ενθαρρυντικός για το κάθε αντρόγυνο στον καθημερινό του αγώνα ηχεί και ο άλλος κατηγορηματικός, γεμάτος από ενδιαφέρον και αγάπη και τόσο παρήγορος λόγος του Κυρίου· «Οὐ μή σε ἀνῶ οὐδ᾿ οὐ μή σε ἐγκαταλίπω»· ποτέ δηλ. δε θά σ᾿ αφήσω, ποτέ δε θα σε εγκαταλείψω· πάντοτε θα είμαι μαζί σου (Εβρ. ιγ´ 5). Πρβλ. και τά παράλληλα και ταυσόσημα χωρία της Π.Δ.· Δευτερ. 31,6–8 και Ιησ. Ν. 1,5 και 9.
«Ἀποστόλων καύχημα, Μαρτύρων ἀγαλλίαμα»
53. «Δόξα σοι Χριστέ ὁ Θεός…». Το τροπάριο τούτο είναι ένας ύμνος στη δόξα του Χριστού. Εδώ ο Χριστός αποκαλείται καύχημα των Αποστόλων και αγαλλίαμα (=μεγάλη χαρά) των Μαρτύρων. Οι Άγιοι Απόστολοι, όπως γνωρίζουμε, πιστοί στο παράγγελμα του Κυρίου «πορευθέντες μαθητεύσατε πάντα τά ἔθνη» (Ματθ. κη´ 19), αφιέρωσαν ολόκληρη τη ζωή τους στη διάδοση της διδασκαλίας του Χριστού. Από την ημέρα της Πεντηκοστής ιδίως αποβάλλουν τη δειλία και γίνονται οι διαπρύσιοι και μέχρι θανάτου απτόητοι κήρυκες της αναστάσεως και της θείας καταγωγής του Ιησού. Το ότι αξιώθηκαν να ακούσουν με τα ίδια τους τα αυτιά τα λόγια του Κυρίου και να ιδούν με τα ίδια τους τα μάτια τα θαυμαστά του έργα το θεωρούσαν καύχημά τους. Αλλά και οι Aγιοι Μάρτυρες με την ανεπίληπτη βιοτή τους και το μαρτυρικό τους θάνατο συντέλεσαν ώστε να φανερωθεί και να διαδοθεί ανά τον κόσμο η πίστη στον Τριαδικό Θεο. Χωρίς γογγυσμούς και «χαίροντες ἔπασχον» οι αναρίθμητοι μάρτυρες της χριστιανικής πίστεως· το ότι διώκονταν και υπέφεραν γι᾿ αυτή το θεωρούσαν τιμή τους· ο Χριστός ήταν το «ἀγαλλίαμά» τους.
Οπωσδήποτε όμως καύχημα και αγαλλίαμα μπορεί να αποτελέσει το παράδειγμα του Κυρίου και η τήρηση των εντολών του και για τους νεονύμφους. Δεν υπάρχει πράγματι μεγαλύτερη χαρά από αυτή· να νιώθεις πως η κάθε σου ενέργεια, η όλη σου συμπεριφορά κινείται μέσα στα πλαίσια των νόμων του Θεού· μοναδικό και αναφαίρετο «καύχημα και αγαλλίαμά σου» να είναι το γεγονός ότι είσαι «μιμητής Χριστού», ότι πορεύεσαι έμπρακτα το δρόμο που υπέδειξε Εκείνος και ότι βιώνεις γνήσια, με πίστη, υπομονή και ελπίδα το άγιο θέλημά του. Όταν από μια τέτοια αντίληψη, από ένα τέτοιο πνεύμα διακατέχονται οι νεόνυμφοι και πρός αυτό κατατείνουν ειλικρινά οι προσπάθειές τους συντελούν κατά τον καλύτερο τρόπο στη δόξα του Θεού και προσελκύουν αναμφισβήτητα πλούσια την προστασία, την ευλογία και τη χάρη του.
«Μεγαλύνθητι, Νυμφίε, ὡς ὁ Ἀβραάμ…»
54. Η συντομότατη αυτή ευχή αλλά μεστότατη σε νόημα απευθύνεται από τον Ιερέα – Λειτουργό του Υψίστου προσωπικά στο νυμφίο (γαμπρό). Είναι η ευχή αυτής της ίδιας της Εκκλησίας· είναι η ευχή, σε τόνο κάπως προστακτικό, αυτού του ίδιου του Θεού προς το νυμφίο· για να συναισθανθεί και να συνειδητοποιήσει ο νυμφίος το χρέος του και το καθήκον του· για να πάρει στα σοβαρά την υπόθεση του γάμου· για να καταλάβει πως είναι υπόλογος απέναντι του Θεού· για να κατανοήσει καλά πως μόνο με την τήρηση των εντολών του Θεού, μόνο αν πορεύεται σύμφωνα με το θέλημα του Θεού, θα γίνει μεγάλος και θα αποσπάσει την ευλογία του Θεού. Όπως ακριβώς συνέβη με τον Αβραάμ, τον Ισαάκ και τον Ιακώβ, τις μεγάλες αυτές μορφές της Π.Δ., τις οποίες ο νυμφίος πρέπει να έχει πάντοτε ως υπόδειγμα· γι᾿ αυτό και προβάλλονται για μια ακόμη φορά σ᾿ αυτήν εδώ την ευχή (βλ. και παραπάνω σχολ. αριθ. 12). Η φράση της ευχής «μεγαλύνθητι, νυμφίε, ὡς ὁ Ἀβραάμ» ηχεί στα αυτιά του γαμπρού την ώρα τούτη του μυστηρίου τιμητικά, χαρμόσυνα και ευχάριστα βέβαια, αλλά και σαν προσταγή να αντιληφθεί τη μεγάλη και σοβαρή αποστολή που έχει να επιτελέσει στον έγγαμο βίο του που μόλις τώρα αρχίζει.
Ο Αβραάμ αναδείχθηκε πράγματι μεγάλος, σύμφωνα εξάλλου με την υπόσχεση του ίδιου του Θεού «μεγαλυνῶ τό ὄνομά σου» (Γεν. ιβ´ 2). Οι ιεροί συγγραφείς μας τον αναφέρουν ως τον κατεξοχήν άνθρωπο του Θεού. Οι Aγιες Γραφές μας τον παρουσιάζουν ως πρότυπο πίστεως και πειθαρχίας προς το Θεό· ευσεβούς τήρησης των θρησκευτικών του καθηκόντων· ταπεινοφροσύνης και νηφάλιας αντίληψης· παρά τη μεγάλη του αρετή και τα πολλά του πλούτη έλεγε· «ἐγώ δέ εἰμι γῆ και σποδός» (Γεν. ιη´ 27). Ακόμη παρουσιάζεται στις Aγιες Γραφές ως άνθρωπος δίκαιος, ειρηνικός και συμβιβαστικός και πάρα πολύ φιλόξενος. Η φιλοξενία του Αβραάμ έγινε περιώνυμη, ξακουστή· συνοδευόταν πάντοτε με πολλή προθυμία, αφθονία και απλοχεριά και εγκαρδιότητα. Αξιώθηκε μάλιστα να φιλοξενήσει και αυτόν τον ίδιο τον Τριαδικό Θεο που παρουσιάστηκε στον Αβραάμ με τη μορφή τριών ανδρών. Η φιλοξενία αυτή του Αβραάμ (Γεν. ιη´ 1–15) ενέπνευσε στους αγιογράφους της Εκκλησίας μας ωραιότατες παραστάσεις, όπως είναι π.χ. η γνωστή εικόνα της Αγίας Τριάδας που τιτλοφορείται συνήθως «Η Φιλοξενία του Αβραάμ», και στους υμνογράφους χαρακτηριστικούς ύμνους, όπως ο εξής·
Μέτοικος ὑπάρχων ὁ Ἀβραάμ κατηξιώθη τυπικῶς ὑποδέξασθαι, ἑνικόν μέν Κύριον, ἐν τρισίν ὑποστάσεσιν, ὑπερούσιον, ἀνδρικαῖς δέ μορφώσεσιν. (Ωδή στ´ Τριαδικού κανόνα του Μεσονυκτικού του Γ´ Ήχου).
Ο ίδιος ο Ιησούς υπογραμμίζοντας τη λαμπρότητα της μνήμης του Αβραάμ και τη μεγαλοσύνη του χρησιμοποίησε τη μεταφορά, σύμφωνα με την οποία οι ψυχές των δικαίων μετά θάνατο θεωρούνται ότι αναπαύονται στους κόλπους του Αβραάμ (Λουκ. ιστ´, 22). Αυτός ήταν ο Αβραάμ. Αξίζει να τον έχει, μαζί με τόον Ισαάκ και τον Ιακώβ, ως υπόδειγμα στον έγγαμο βίο του κάθε άντρας· αξίζει το παράδειγμά τους να εμπνέει τον κάθε νυμφίο όχι μόνο στις καλές και ευτυχισμένες στιγμές αλλά και στις μικρές και μεγάλες δοκιμασίες της οικογενειακής ζωης.
«Καί σύ, Νύμφη, μεγαλύνθητι ὡς ἡ Σάρρα…»
55. Η παρούσα ευχή απευθύνεται προσωπικά προς τη νύφη. Είναι ακριβώς αντίστοιχη της προηγούμενης· κι αυτή παρά τη συντομία της κρύβει πολλή σοφία και έχει μεγάλη σπουδαιότητα για τη νύφη. Οι βιβλικές γυναικείες μορφές που προβάλλονται εδώ με έμμεσο τρόπο είναι αντίστοιχα γυναίκες των τριών αντρικών μορφών που μνημονεύθηκαν στην προηγούμενη ευχή· η Σάρρα ήταν η γυναίκα του Αβραάμ, η Ρεβέκκα ήταν η γυναίκα του Ισαάκ και η Ραχήλ ήταν η γυναίκα του Ιακώβ. Τρεις γυναίκες που έζησαν αρμονικά με τους άντρες τους και ένιωσαν μαζί τους την οικογενειακή χαρά, αλλά και τις δοκιμασίες του έγγαμου βίου, και αξιώθηκαν να αποκτήσουν απογόνους ευλογημένους από το Θεό. Τις χαρακτήριζε η σύνεση και η φρονιμάδα, η ανοχή και η σύμπνοια, πνεύμα υπομονής, κατανόησης και συνεργασίας, πάνω απ᾿ όλα φόβος Θεού και συνειδητή τήρηση των εντολών του, η εμπιστοσύνη και ο σεβασμός προς τους άντρες τους, αγάπη ειλικρινής και πραγματική προς αυτούς, αγάπη ανυπόκριτη.
Η Σάρρα υπομένει καρτερικά την ατεκνία της, δε γογγύζει, δε στενοχωρεί και δεν πληγώνει τον άντρα της· αντίθετα, για να γεννήσει παιδί ο Αβραάμ που δεν είχε μέχρι τότε με τη Σάρρα (αργότερα, σε βαθιά γεράματα εκδηλώθηκε σ᾿ αυτούς η εύνοια του Θεού και απέκτησαν με τρόπο θαυμαστό τον Ισαάκ), «η ίδια η Σάρρα παρακίνησε τον Πατριάρχη Αβραάμ να έλθει σε σχέση με την Άγαρ» (τη δούλη του) για το σκοπό αυτό παρατηρεί ο ιερός Χρυσόστομος (Ομιλία κ´, κεφ. 19). Τόση ήταν η αγάπη της προς τον Αβραάμ.
Γι᾿ αυτή την αγάπη, την αγάπη γενικά της γυναίκας προς τον άντρα, ο ίδιος ο Χρυσόστομος, ο οποίος την αποδίδει στη μεγάλη πρόνοια του Θεού για χάρη της συζυγίας και της ομαλής συμβίωσης, λέει τα εξής χαρακτηριστικά σε άλλο σημείο της ίδιας ομιλίας του (κεφ. 1)· «Κάποιος μεγάλος άνθρωπος για να περιγράψει τη σφοδρή αγάπη που είχε σε κάποιο από τους φίλους του και τους ομοψύχους του και τον οποίο πενθούσε για το θάνατό του, δεν τον αποκάλεσε πατέρα, μητέρα, τέκνο, αδελφό, φίλο, αλλά πως; Συγκλονίστηκε η ψυχή μου γιατί σε αγαπούσα, λέει, όπως αγαπά η γυναίκα τον άντρα της. Διότι πράγματι περισσότερο από κάθε άλλη τυραννία είναι αυτή η μεγάλη και σφοδρή και τυραννική αγάπη της γυναίκας προς τον άντρα. Και άλλες μορφές αγάπης είναι σφοδρές, όμως αυτή η επιθυμία έχει και τη σφοδρότητα αλλά και τη μονιμότητα και σταθερότητα». Τέτοια αγάπη, βαθιά, μόνιμη και σταθερή, και όχι επιφανειακή και προσωρινή, είχαν η Σάρρα, η Ρεβέκκα και η Ραχήλ, τις οποίες καλείται η νύφη να ομοιάσει και να έχει πάντοτε ως υπόδειγμα, για να «μεγαλυνθεί» με τη σειρά της κι αυτή και να αποσπάσει την ευλογία του Θεού για την άριστη συμπεριφορά της και τη φύλαξη των «όρων του νόμου», του θείου δηλαδή θελήματος.
Και για να συνδέσουμε τις δύο ξεχωριστές ευχές· Η αγάπη ανάμεσα, στα τρία αντρόγυνα που μνημονεύονται στις χαρακτηριστικές αυτές «αποστροφές» (έτσι αποκαλείται στη λογοτεχνία το σχήμα τούτο, κατά το οποίο διακόπτεται ο κανονικός ρυθμός του λόγου και ο ομιλών στρέφεται και απευθύνεται σε συγκεκριμένο πρόσωπο) ήταν αμοιβαία, δεν ήταν μονομερής· άντρας και γυναίκα συναγωνίζονταν ο ένας τον άλλο σε αρετή· και όταν ερχόταν η στιγμή της αδυναμίας στήριζε ο ένας τον άλλο. Διότι έτσι μόνο πραγματοποιείται η αλληλοσυμπλήρωση, ένας από τους βασικούς σκοπούς του γάμου· έτσι μόνο θα μπορέσει το αντρόγυνο, αλληλοβοηθούμενο και αλληλοϋποστηριζόμενο, να φτάσει στην τελειότητα.
«Εὐλόγησον αὐτῶν εἰσόδους καί ἐξόδους»
56. Για ποιές εισόδους και εξόδους των νεονύμφων γίνεται άραγε λόγος στην παρούσα σύντομη ευχή, με την οποία ο Ιερέας επικαλείται την ευλογία του Θεού και με την οποία κατά κάποιο τρόπο τους προπέμπει, τους ξεπροβοδίζει δηλ. από το ναό, καθώς η Ακολουθία του στεφανώματος βαδίζει ήδη προς το τέλος της; Να πρόκειται άραγε για τις εισόδους και τις εξόδους των νεονύμφων που έχουν σχέση με το ναο του Θεού, όπου οφείλουν να προσέρχονται με καθαρή τη συνείδηση και να αντλούν δύναμη για το δύσκολο έργο τους με τη συμμετοχή τους στη μυστηριακή ζωη της Εκκλησίας;
«Ὑπέρ τοῦ ἁγίου Οἴκου τούτου καί τῶν μετά πίστεως, εὐλαβείας καί φόβου Θεοῦ εἰσιόντων ἐν αὐτῷ», γι᾿ αυτούς δηλ. που εισέρχονται στον ιερό ναο, εύχεται ο Διάκονος στη Συναπτή. «Εὐλογημένη ἡ εἴσοδος τῶν ἁγίων σου, Κύριε…» λέει ο Ιερέας στη θ. Λειτουργία κατά την είσοδο του αγίου Ευαγγελίου που είναι γνωστή με το όνομα «μικρά εἴσοδος». Και στήν ευχή που ακολουθεί παρακαλεί το Θεό η «είσοδος ημών» στο νοερό θυσιαστήριο «εἴσοδον ἁγίων ἀγγέλων γενέσθαι», να ταυτισθεί δηλαδή με την είσοδο των αγίων αγγέλων. Και η είσοδος αυτή προϋποθέτει βέβαια αγιότητα και καθαρότητα βίου. «Ἡ ἐν τῷ ναῷ εἴσοδος τῆς Ὑπεραγίας Θεοτόκου», που η Εκκλησία μας εορτάζει την 21η Νοεμβρίου πολλά έχει να μας διδάξει για τον τρόπο με τον οποίο πρέπει να γίνεται η είσοδος του πιστού στον οίκο του Θεού και αποτελεί για τους νεονύμφους ένα λαμπρό παράδειγμα αγιότητας και καθαρότητας, άξιο προς μίμηση, η Παναγία μας, αυτός «ὁ καθαρώτατος ναός τοῦ Σωτῆρος», αυτό «τό ἱερόν θησαύρισμα τῆς δόξης τοῦ Θεοῦ», όπως χαρακτηριστικά αποκαλείται από τον ιερό υμνογράφο (βλ. Κοντάκ. της εορτής).
Αλλά και την έξοδο των πιστών από το ναό ευλογεί ο Λειτουργός. Στην οπισθάμβωνη ευχή, προς το τέλος της θ. Λειτουργίας, μεταξύ άλλων λέει ο Ιερέας· «εὐλόγησον τήν κληρονομίαν σου», τους πιστούς δηλαδή που είναι κληρονόμοι των ποικίλων δωρεών του Θεού, ενώ λίγο πριν από την Απόλυση και την έξοδο των πιστών από το ναό ο ίδιος ο Λειτουργός απευθύνεται προς το «πλήρωμα τῆς ἐκκλησίας» και ευλογώντας το λέει· «εὐλογία Κυρίου καί ἔλεος αὐτοῦ ἔλθοι ἐφ᾿ ἡμᾶς τῇ αὐτοῦ χάριτι καί φιλανθρωπίᾳ». Ευλογία τόσο απαραίτητη για τον καθημερινό αγώνα του ανθρώπου και τον προκείμενο αγώνα των νεονύμφων που η Εκκλησία μας εύχεται να τον συνοδεύουν πάντοτε «ἡ χάρις τοῦ Κυρίου ἡμῶν Ἰησοῦ Χριστοῦ καί ἡ ἀγάπη τοῦ Θεοῦ καί Πατρός καί ἡ κοινωνία τοῦ Ἁγίου Πνεύματος» (θ. Λειτουργία).
Τα όσα είπαμε μέχρι τώρα αποτελούν μια πρώτη προσέγγιση του νοήματος της φράσης «εὐλόγησον αὐτῶν εἰσόδους καί ἐξόδους». Μήπως όμως άλλο είναι το νόημά της και για άλλες εισόδους και εξόδους των νεονύμφων γίνεται εδώ λόγος; Μήπως δηλαδή πρόκειται για την είσοδό τους σε ένα διαφορετικό κόσμο, σε ένα εντελώς νέο στάδιο, αυτό δηλαδή του έγγαμου βίου, και τη μελλοντική τους έξοδο από αυτό; Σε μια τέτοια εκδοχή το νόημα της φράσης προβάλλει ολοφάνερο. Ο Ιερέας δηλαδή στο σημείο τούτο της ευχής εύχεται ευλογημένη να είναι των νεονύμφων τόσο η είσοδος σ᾿ αυτό το στάδιο όσο και η έξοδός τους από αυτό.
Ευλογημένη θα είναι η είσοδος των νεονύμφων στο στάδιο του γάμου, όταν είναι αποφασισμένοι να ζήσουν με ομοφροσύνη, με ομόνοια, με αμοιβαία κατανόηση και ειλικρινή αγάπη «πορευόμενοι ἐν εἰρήνῃ καί ἐργαζόμενοι ἐν δικαιοσύνῃ τάς ἐντολάς τοῦ Θεοῦ» και φυλάττοντες τους όρους του νόμου (βλ. παραπάνω τις σύντομες ευχές του Ιερέα κατά την «έπαρση» των στεφάνων των νυμφίων).
Και ευλογημένη έξοδος από το γάμο, αν μάλιστα λάβουμε υπόψη το «αδιάλυτο» αυτού (πρβλ. την εντολή της Αγ. Γραφής· «…γυναῖκα ἀπό ἀνδρός μή χωρισθῆναι… καί ἄνδρα γυναῖκα μή ἀφιέναι» Α´ Κορ. ζ´ 10–11), δεν μπορεί βέβαια να είναι άλλη (π.χ. η εκούσια εγκατάλειψη της συζυγικής στέγης, η με οποιαδήποτε πρόφαση διακοπή της «εννόμου συζυγίας» η το διαζύγιο οποιασδήποτε μορφής) παρά η φυσιολογική και η μόνη από την Εκκλησία παραδεκτή, αυτή δηλαδή που πραγματοποιείται με τό θάνατο.
Αυτός ουσιαστικά είναι ο μόνος που, κατά τη χριστιανική διδασκαλία, πρέπει να χωρίζει το αντρόγυνο, δεδομένου ότι το λεγόμενο για τη γυναίκα «γυνή δέδεται νόμῳ ἐφ᾿ ὅσον χρόνον ζῇ ὁ ἀνήρ αὐτῆς» (Α´ Κορ. ζ´ 39) δεν μπορεί παρά να ισχύει αντίστοιχα και για τον άντρα. Ο θάνατος εξάλλου είναι εκείνος ο οποίος προοιωνίζεται και υπόσχεται την ελπίδα της ανάστασης και της αιώνιας μακαριότητας, υπό την προϋπόθεση βέβαια ότι το αντρόγυνο στο στάδιο του γάμου αγωνίστηκε με πίστη και συνέπεια «τόν ἀγῶνα τόν καλόν» και τίμησε το γάμο του με την όλη σώφρονα και άμεμπτη συμπεριφορά του και δίκαια επομένως αναμένει «τόν τῆς δικαιοσύνης στέφανον» (Β´ Τιμ. δ´ 7–8). Πρβλ. και αμέσως επόμενο σχόλιο αριθ. 57.
Παρόμοια κάπως αντίληψη, αλλά για το στάδιο της ζωής γενικά και το θάνατο, διατυπώνεται σε μια ευχή του Εσπερινού της Πεντηκοστής (ανήκει στη γ´ φάση των ευχών)· «Σοί χάριν ἐπὶ πᾶσιν ὁμολογοῦμεν, ἐπὶ ταῖς εἰσόδοις ἡμῶν ταῖς εἰς τόν κόσμον τοῦτον (εδώ βέβαια εννοεί την είσοδο του ανθρώπου στον κόσμο που πραγματοποιείται με τη γέννησή του), καί ταῖς ἐξόδοις (=το θάνατο), αἵ τάς ἐλπίδας ἡμῶν τῆς ἀναστάσεως καί τῆς ἀκηράτου ζωῆς, διά τῆς σῆς ἀψευδοῦς ἐπαγγελίας προμνηστεύονται». Για το τελευταίο αυτό στάδιο, την έξοδο δηλαδή από αυτόν εδώ τον κόσμο, πρβλ. και τους«ἐξοδίους» ή «ἐπιταφίους ὕμνους» των Εγκωμίων που ψάλλονται το βράδυ της Μ. Παρασκευής, καθώς και τη συγκινητικότατη απορία του υμνωδού «ποῖα ἄσματα μέλψω τῇ σῇ ἐξόδῳ, Οἰκτίρμον;» που διατυπώνεται στο Δοξαστικό που ψάλλεται μετά την αποκαθήλωση του Εσταυρωμένου και την έξοδο του Επιταφίου από το ιερό Βήμα και την τοποθέτησή του στο μέσο του ναού.
Παρεμφερείς επίσης και ενισχυτικές για την παρούσα εκδοχή, ότι ο γάμος δηλαδή θεωρείται η απαρχή μιας νέας περιόδου και ο Λειτουργός εύχεται ευλογημένη να είναι των νεονύμφων τόσο η είσοδός τους στο νέο αυτό στάδιο όσο και η έξοδός τους, είναι και οι εξής φράσεις από τα δύο Κοντάκια της Ινδίκτου, του νέου δηλαδή εκκλησιαστικού έτους που την αρχή του η Εκκλησία μας εορτάζει την 1η Σεπτεμβρίου, φράσεις που περιορίζονται βέβαια στην ετήσια χρονική περίοδο· «τήν ἐνιαύσιον εὐλόγησον περίοδον» και «ἔτους τάς εἰσόδους τε καί ἐξόδους εὐλογῶν καί κατευθύνων ἡμῶν τά ἔργα πρός τό σόν θέλημα».
Ίσως έχουν βάση και ίσως είναι πιθανές οι δύο εκδοχές, προπαντός η δεύτερη, που εκθέσαμε παραπάνω. Νομίζουμε όμως πως στο σημείο τούτο της Ευχής γίνεται μάλλον λόγος για τις εισόδους και τις εξόδους των νεονύμφων που έχουν σχέση με τη δική τους φωλιά, με το σπίτι τους δηλαδή, που κατά την ορθόδοξη διδασκαλία είναι μικρογραφία της Εκκλησίας, μια «κατ᾿ οἶκον Ἐκκλησία», όπου παρών είναι ο ίδιος ο Κύριος. Ο Κλήμης ο Αλεξανδρέας, θεολόγος του 3ου μ.Χ. αιώνα, σημειώνει χαρακτηριστικά πως ο λόγος του Κυρίου «οὗ (= όπου) γάρ εἰσι δύο ἤ τρεῖς συνηγμένοι εἰς τό ἐμόν ὄνομα, ἐκεῖ εἰμι ἐν μέσῳ αὐτῶν»(Ματθ. ιη´ 20) αναφέρεται στη χριστιανική οικογένεια, στους δύο δηλαδή συζύγους και τα παιδιά, όπου είναι παρών ο ίδιος ο Κύριος, για νάα τους προστατεύει και να τους ενισχύει στο δύσκολο έργο τους.
Ευλογημένη, επομένως, εύχεται ο Ιερέας, να είναι κάθε έξοδος των συζύγων από το σπίτι και κάθε είσοδός τους σ᾿ αυτό· χωριστά του καθενός, αλλά και των δύο μαζί. «Ευλογημένη η έξοδός σου» θα μπορούσε να εύχεται ο καθένας από τους συζύγους στον άλλο, όταν βγαίνει από το σπίτι. Και «ευλογημένη η είσοδός σου» θα μπορούσε και πάλι να εύχεται ο καθένας απ᾿ αυτούς στον άλλο, όταν με το γυρισμό μπαίνει στο σπίτι, στο μικρό αυτό ναο. Ευλογημένη η έξοδος και η είσοδος… Έτσι εξηγείται η συνήθεια πολλών απλοϊκών αλλά πιστών ανθρώπων, καθώς ξεπροβοδίζουν το σύντροφό τους, να τον σταυρώνουν (μυστικά ή φανερά) κάνοντας στον αέρα το σχήμα του Σταυρού.
Πόσες όμως φορές η έξοδος ή η είσοδος δεν είναι, αλίμονο, καθόλου ευλογημένη! Πόσες φορές ο άντρας ή η γυναίκα φεύγουν ή γυρίζουν στο σπίτι θυμωμένοι και οργισμένοι ή στενοχωρημένοι από τη μεταξύ τους συμπεριφορά! Ή πόσες φορές έξω από το σπίτι, μακριά από τα βλέμματα του συντρόφου, κάνουν πράγματα ασυμβίβαστα προς το χριστιανικό γάμο! Και πόσες, αλίμονο, φορές γυρίζοντας κουρασμένοι από το μόχθο της ημέρας και μη βρίσκοντας το κατάλληλο περιβάλλον στο σπίτι ή κάτω από το βάρος των αδυναμιών τους δημιουργούν σκηνές απαράδεκτες! Πόσα, αλήθεια, κακά μπορούν να συμβούν έξω από το σπίτι στον καθένα από τους συζύγους; Και πόσα άσχημα και απρεπή μπορεί να κάνει ή να πάθει ο καθένας από τους συζύγους έξω από το σπίτι ή μέσα στο ίδιο του το σπίτι κατά την απουσία του άλλου; Η καθημερινή ζωη βρίθει, δυστυχώς, από τέτοια περιστατικά που παίζουν αρνητικό ρόλο στην ομαλή συμβίωση του αντρόγυνου και οδηγούν με μαθηματική ακρίβεια στη διάλυση του γάμου με τα γνωστά σ᾿ όλους μας επακόλουθα.
Υπάρχει, λοιπόν, για το αντρόγυνο μεγαλύτερη ευτυχία από το νά βγαίνει από το σπίτι όχι οργισμένο η φορτισμένο με προβλήματα συζυγικής ασυμφωνίας αλλά χαρούμενο και ευδιάθετο και νά επιστρέφει στο σπίτι με τή βεβαιότητα ότι σ᾿ αυτό θα βρεί τη χαρά, τη γαλήνη, την ανακούφιση, την αγαλλίαση και τήν ευφροσύνη; Ακριβώς τέτοια εύχεται η Εκκλησία να είναι κάθε είσοδος και κάθε έξοδος των νεονύμφων από το σπίτι. «Εὐλόγησον αὐτῶν εἰσόδους καί ἐξόδους». Αλλά η ευλογημένη αυτή είσοδος και έξοδος είναι θείο δώρο που απονέμεται στο αντρόγυνο όχι βέβαια χωρίς αγώνα συνεχή και χωρίς κοινή και ειλικρινή προσπάθεια. Γιατί αυτόν ακριβώς τον αγώνα και αυτή την προσπάθεια των συζύγων ευλογεί ο Θεος καί επισκιάζει με τη θεία του χάρη.
Ο ιερός ψαλμωδός εκφράζει ακλόνητη την πεποίθησή του στην άγρυπνη και διαρκή προστασία του Κυρίου όπου κι αν σταθεί, όπου κι αν πορευθεί. Είναι πολύ χαρακτηριστική και συμφωνεί, κατά τη γνώμη μας, με όσα εκθέσαμε παραπάνω η ομολογία του· «Κύριος φυλάξει σε ἀπό παντός κακοῦ… Κύριος φυλάξει τήν εἴσοδόν σου καί τήν ἔξοδόν σου…» (Ψαλμ. 120).
«Ανάλαβε τους στεφάνους αυτών εν τη Βασιλεία σου, ασπίλους και αμώμους και ανεπιβουλεύτους διατηρών»
57. «Ἀνάλαβε τούς στεφάνους αὐτῶν ἐν τῇ Βασιλείᾳ σου, ἀσπίλους καί ἀμώμους καί ἀνεπιβουλεύτους διατηρῶν». Τα καθαρά και αμόλυντα και ανεπιβούλευτα στέφανα, ο καθαρός δηλαδή συζυγικός βίος, η «ἀκηλίδωτος συμβίωσις», ἡ «ἄμεμπτος βιοτή καί πολιτεία», ἡ «ἀκατάγνωστος διαγωγή» καί ἡ συζυγική «σωφροσύνη», ὁ «τίμιος γάμος», ἡ «ἀνεπιβούλευτος» καί «ἀμίαντος κοίτη», όπως χαρακτηριστικά αναφέρεται σε άλλα σημεία της ιερολογίας του γάμου, δε διευκολύνουν στην παρούσα μόνο ζωη τους νεονύμφους ώστε να ζουν αρμονικά και αγαπημένα και να απολαμβάνουν τις χαρές της συζυγικής και οικογενειακής ζωης, αλλά τους παρέχουν και το εισιτήριο για τη Βασιλεία των Ουρανών, τους εξασφαλίζουν «τά ἐπηγγελμένα ἀγαθά τῆς ἀπολαύσεως» (βλ. αμέσως επόμενη Ευχή) και «τόν ἀμαράντινον τῆς δόξης στέφανον» (Α´ μεγάλη Ευχή ευλογίας). Πρβλ. και παραπάνω, σχόλια αριθ. 16, 34, 48 και 52.
Η ευχή της Απόλυσης
58. Με την ευχή τούτη της Απόλυσης ζητούμε, μέσω του Ιερέα, από τον Κύριο να στείλει το έλεός του και τη σωτηρία σ᾿ όλους εμάς που παρακολουθούμε το μυστήριο του γάμου και φυσικά και στους νεονύμφους, για τους οποίους εξάλλου τελείται το μυστήριο. Σ᾿ αυτό μας το αίτημα ως μεσολαβητές και συμπαραστάτες επικαλούμαστε την ίδια την Παναγία, τους αγίους Αποστόλους, τους ισαποστόλους Κωνσταντίνο και Ελένη, το μεγαλομάρτυρα Προκόπιο και όλους τους Αγίους. Η ειδική μνεία του ονόματος του μεγαλομάρτυρα Προκοπίου στην Ευχή έχει προφανώς συμβολική σημασία για τους νεονύμφους. Μας θυμίζει τη φράση της προηγούμενης ευχής «ἡ Παναγία… Τριάς… παράσχοι ὑμῖν… προκοπήν βίου καί πίστεως». Το ίδιο το όνομα Προκόπιος παράγεται από το ρήμα «προκόπτω» που σημαίνει· προκόβω, κάνω προκοπή, προοδεύω, ευδοκιμώ στη ζωή σε πίστη και αρετή, γενικά απολαμβάνω πλούσια τα αγαθά και την ευλογία του Θεού. Αυτή την προκοπή, αυτή την πρόοδο, αυτή την ευδοκίμηση κι αυτή την απόλαυση και ευλογία κρύβει και υπονοεί και η θυμόσοφη λαϊκή ευχή που λέγεται από τους γονείς και τους γεροντότερους συνήθως προς τους νεονύμφους· «καλή προκοπή!»
Η μνεία πάντως του ονόματος του μεγαλομάρτυρα Προκοπίου είναι κοινό στοιχείο της Απόλυσης και των δύο επόμενων Ακολουθιών, «εἰς δίγαμον» δηλαδή και «ἐπὶ ἐπανασυστάσει γάμου». Το ότι τούτο δεν είναι τυχαίο και ότι η ειδική μνεία του ονόματος του μεγαλομάρτυρα έχει πράγματι συμβολική σημασία για τους νεονύμφους φαίνεται, πέρα από όσα είπαμε παραπάνω, και από τη μελέτη του βίου του αγίου. Το αρχικό του όνομα ήταν Νεανίας. Έζησε στα χρόνια του Ρωμαίου αυτοκράτορα Διοκλητιανού. Στρατιωτικός στο επάγγελμα, του ανατέθηκε ο διωγμός των χριστιανών. Κατά την πορεία του προς εκτέλεση της εντολής οραματίζεται το Σταυρό και ακούει τη φωνή· «Νεανία, ἐγώ εἰμι ὁ ἐσταυρωμένος Ἰησοῦς, ὁ τοῦ Θεοῦ Υἱός». Το γεγονός τούτο τον κάνει να μεταστραφεί και από διώκτης των χριστιανών να γίνει στη συνέχεια κήρυκας του Ευαγγελίου. Αργότερα συλλαμβάνεται, ομολογεί την πίστη του, φυλακίζεται, βασανίζεται και στο τέλος αποκεφαλίζεται. Κατά το χρονικό διάστημα που είναι φυλακισμένος βλέπει «ἐν ὁράματι» το Χριστό, ο οποίος τον μετονομάζει από Νεανία σε Προκόπιο. Η μετονομασία είναι ολοφάνερα δηλωτική της «προκοπής», της προόδου δηλαδή σε πίστη και αυταπάρνηση που σημείωσε ο Νεανίας· γι᾿ αυτό και δίκαια του απονέμεται το συμβολικό όνομα Προκόπιος. Και οι νεόνυμφοι; Θα αξιωθούν άραγε κι αυτοί να «προκόψουν» στο νέο στάδιο του βίου που ανοίγεται τώρα μπροστά τους; Αυτό θα εξαρτηθεί από τη δική τους αγωνιστική προσπάθεια που σίγουρα θα την επισκιάσει η ευλογία και η χάρη του Θεού.
Η «λύσις» των στεφάνων μετά το εορταστικό επταήμερο
59. Παλιότερα νύφη και γαμπρός συνήθιζαν επί επτά ημέρες μετά την τέλεση του μυστηρίου του γάμου να κυκλοφορούν στεφανωμένοι με τα στέφανα του γάμου. Την όγδοη όμως ημέρα επέστρεφαν στο ναό, για να αφαιρέσει από τα κεφάλια τους τα στέφανα ο Ιερέας. Τα στέφανα του γάμου εξάλλου ήταν πολλές φορές κτήματα του ναού και φυλάγονταν στο σκευοφυλάκιο. Η «λύσις», η αφαίρεση δηλ. των στεφάνων από τα κεφάλια των νεονύμφων «τῇ ὀγδόῃ ἡμέρᾳ», συνοδεύεται από τις δυο αυτές ευχές που είναι καταχωρισμένες στο Μικρό Ευχολόγιο μετά το τέλος της Ακολουθίας του στεφανώματος.
Για να κατανοήσουμε καλύτερα την παλιά αυτή συνήθεια, θα ήθελα στο σημείο τούτο να προσθέσω τα εξής για το εορταστικό επταήμερο του θρησκευτικού γάμου, ο οποίος βέβαια είναι ένα από τα σπουδαιότερα γεγονότα της ζωής του ανθρώπου. Ήδη στην Π.Δ. βλέπουμε τον πεθερό του Ιακώβ, το Λάβαν, να απαντάει ως εξής στο εύλογο και δίκαιο παράπονο του Ιακώβ πως τον εξαπάτησε δίνοντάς του ως γυναίκα την κόρη του Λεία αντί της νεότερης και όμορφης Ραχήλ που υπερβολικά αγαπούσε· «Συντέλεσον οὖν τά ἕβδομα ταύτης, καί δώσω σοι καί ταύτην ἀντί τῆς ἐργασίας, ἧς ἐργᾷ παρ᾿ ἐμοί ἔτι ἑπτά ἔτη ἕτερα. Ἐποίησεν δέ Ἰακώβ οὕτως καί ἀνεπλήρωσεν τά ἕβδομα ταύτης, καί ἔδωκεν αὐτῷ Λάβαν Ραχήλ τήν θυγατέρα αὐτοῦ αὐτῷ γυναῖκα» (Γεν. 29, 27–28). Ζητάει δηλ. από τον Ιακώβ να συμπληρώσει πρώτα «τά ἕβδομα», την εβδομάδα δηλ. του γάμου του με τη Λεία, και του υπόσχεται πως μετά τη συμπλήρωση των επτά ημερών θα του δώσει και τη Ραχήλ. Και έτσι ακριβώς έγινε, μας βεβαιώνει στη συνέχεια η Γραφή. Βλέπουμε επίσης, σ᾿ άλλο σημείο, πως και η «χαρά» του γάμου του Τωβία διαρκεί επτά ημέρες· «καί ἤχθη ὁ γάμος Τωβία μετ᾿ εὐφροσύνης ἑπτά ἡμέρας» (Τωβίτ 11,19). Αλλά και αντίστροφα· το πένθος για το θάνατο της Ιουδίθ κρατάει επτά ημέρες· «καί ἐπένθησεν αὐτήν οἶκος Ἰσραήλ ἡμέρας ἑπτά» (Ιουδίθ, 16,24).
Γενικά παρατηρούμε ότι ο πανηγυρισμός μεγάλων και σπουδαίων γεγονότων διαρκεί ένα ολόκληρο επταήμερο (πρβλ. Βασιλ. Γ´ 8,65–66 – Έσδρας Α´ 4,63 – Νεεμίας 18,18 – Εσθήρ 2,18 – Μακκαβ. Γ´ 6,30). Η εορτή των αζύμων επίσης διαρκούσε επτά ημέρες·«καί ἠγάγοσαν οἱ υἱοί Ἰσραήλ… τό Πάσχα καί τήν ἑορτήν τῶν ἀζύμων ἡμέρας ἑπτά» (Έσδρας Α´ 1,17)· «ἑπτά ἡμέρας ἄζυμα ἔδεσθε» (Ιεζεκιήλ 45,21). Για τήν ίδια εορτή βλ. καί· Παραλειπ. Β´ 30,21–22 – Έσδρας Α´ 7,14 και Έσδρας Β´ 6,2. Θα μπορούσε ακόμη να προσθέσει κανείς ότι και το χριστιανικό Πάσχα εορτάζεται επί επτά ημέρες, για μιά ολόκληρη δηλ. εβδομάδα, που και Διακαινήσιμος λέγεται, ενώ ακριβώς την όγδοη ημέρα μετά την ανάσταση του Κυρίου, «μεθ᾿ ἡμέρας ὀκτώ» κατά τον ευαγγελιστή Ιωάννη (κ´ 26), έχουμε «τήν ψηλάφησιν τοῦ Θωμᾶ» ή αλλιώς την Κυριακή του Αντίπασχα. Σημειώνουμε τέλος πως και η περιτομή του Κυρίου έγινε την όγδοη ημέρα από την «κατά σάρκα» γέννησή του, δηλ. «ὅτε ἐπλήσθησαν αἱ ἡμέραι ὀκτώ τοῦ περιτεμεῖν τό παιδίον» (Λουκ. β´ 21), ενώ στο Μικρό Ευχολόγιο μετά την Ακολουθία του Αγίου Βαπτίσματος βλέπουμε καταχωρισμένη «Διάταξη» -οδηγία προς τον Ιερέα να μην παραλείψει να παραγγείλει στους οικείους του νεοφωτίστου «ἵνα μή κολυμβήσωσιν αὐτόν ἤ τό πρόσωπον αὐτοῦ νίψωσιν ἕως ἡμερῶν ζ´, τῇ δέ ὀγδόῃ ἡμέρᾳ πλυνάτωσαν καί λουσάτωσαν αὐτόν…».
Από τα ανωτέρω στοιχεία κατανοούμε, νομίζω, καλύτερα γιατί το ευφρόσυνο γεγονός του γάμου επικράτησε να διαρκεί μια ολόκληρη εβδομάδα, γιατί οι νεόνυμφοι παλιότερα φορούσαν, σαν βασιλιάδες, τα στέφανα του γάμου όλο αυτό το χρονικό διάστημα και γιατί «τῇ ὀγδόῃ ἡμέρᾳ» προσέρχονταν στο ναό για την αφαίρεση των στεφάνων και την ύστατη, μέσω του Ιερέα, ευλογία της Εκκλησίας. Ως απομεινάρι αυτής της συνήθειας μπορεί να θεωρηθεί σήμερα ο επίσημος εκκλησιασμός των νεονύμφων την πρώτη μετά το γάμο τους Κυριακή, ακριβώς δηλ. την όγδοη ημέρα μετά το γάμο τους. Τα «γυρίσματα» η «πιστρόφια» επίσης, η συνήθεια δηλ. των νεονύμφων να επιστρέφουν την πρώτη μετά την τέλεση του μυστηρίου του γάμου Κυριακή στο πατρικό σπίτι της νύφης, όπου φιλοξενούνται με στοργή και εγκαρδιότητα μέσα σε μια ατμόσφαιρα αγάπης που εκδηλώνεται με πλούσια δώρα και ευχές για την ευτυχία, ευγονία και μακροζωία τους, μπορούν να θεωρηθούν ότι έχουν υποκαταστήσει κατά κάποιο τρόπο τις ευχές της Εκκλησίας κατά τη «λύση των στεφάνων» την όγδοη ημέρα από το γάμο τους. (Βλ. Θ.Ν. Ζήση «Λαογραφικά Σημειώματα», στο συλλογικό έργο ΚΑΝΑΛΙΑ ΚΑΡΔΙΤΣΗΣ, έκδοση του Συλλόγου τῶν ἐν Βόλῳ Καναλιωτῶν Καρδίτσης, Βόλος 1976, όπου σε ειδικό κεφ. εξετάζεται ο γάμος από λαογραφική άποψη (σελ. 349 κ.ε.), ενώ τα τραγούδια του γάμου παραθέτονται σε άλλο κεφ. (σελ. 308 κ. ε.).
«Ὁ τοῦ ἐνιαυτοῦ τόν στέφανον εὐλογήσας»
60. «Ὁ τοῦ ἐνιαυτοῦ τόν στέφανον εὐλογήσας». Η φράση τούτη της Ευχής είναι μικρή παραλλαγή του στίχου του Ψαλμωδού «εὐλογήσεις τόν στέφανον τοῦ ἐνιαυτοῦ τῆς χρηστότητός σου» (Ψαλμ. 64, στιχ. 12)· Με τα αγαθά της καλοσύνης σου θα ευλογήσεις το έτος στο σύνολό του που σαν στεφάνι περιστρέφεται και γυρίζει περιοδικά στις ίδιες πάντοτε εποχές. Τον ίδιο ψαλμικό στίχο βλέπουμε να χρησιμοποιεί και ο συνθέτης του Απολυτικίου της Ινδίκτου, του νέου δηλαδή εκκλησιαστικού έτους, του οποίου την αρχή εορτάζει η Εκκλησία μας την 1η Σεπτεμβρίου· «εὐλόγησον τόν στέφανον τοῦ ἐνιαυτοῦ τῆς χρηστότητός σου, Κύριε,…». Αυτόν, λοιπόν, που ευλογεί «τόν στέφανον τοῦ ἐνιαυτοῦ» και παρέχει δαψιλώς τα αγαθά του, αυτόν επικαλείται ο Λειτουργός να ευλογήσει και τους νεονύμφους και να διατηρήσει αδιάσπαστο το δεσμό τους.
«Ὅτι ἁγνοί πρός τὸν ὑπό σοῦ νομοθετηθέντα γάμον συνήφθησαν»
61. «Ὅτι ἁγνοί πρός τὸν ὑπό σοῦ νομοθετηθέντα γάμον συνήφθησαν». Εδώ είναι ολοφάνερος ο συμβολισμός των στεφάνων του γάμου για τον οποίο έγινε λόγος στο σχόλιο αριθ. 33. Οι νεόνυμφοι, κατά τον ιερό Χρυσόστομο, στεφανώνονται για το σώφρονα, εγκρατή και αγνό τους βίο «ὅτι ἀήττητοι γενόμενοι, οὕτω προσέρχονται τῇ εὐνῇ, ὅτι μή κατηγωνίσθησαν ὑπό τῆς ἡδονῆς» (Ομιλία θ´ εις Α´ Τιμόθ. παρ. 2).
Ευχαριστήρια ευχή κατά τη συστολή των συμβόλων του γάμου
62. Η ευχαριστήρια τούτη ευχή φαίνεται να λέγεται από τους ίδιους τους νεονύμφους ή από τον Ιερέα για λογαριασμό τους. Και ενώ η προηγούμενη ευχή λέγεται κατά τη «λύση» των στεφάνων, αυτή εδώ λέγεται τη στιγμή που «συστέλλονται» μαζεύονται δηλ. και περιτυλίγονται τα στέφανα. Οι νεόνυμφοι κατά τη «συστολή» των συμβόλων του γάμου, των στεφάνων δηλ., αναπέμπουν ύμνο ευχαριστίας στον Τριαδικό Θεο που τους αξίωσε με δική τους αβίαστη, ανεπηρέαστη και σύμφωνη γνώμη να καταλήξουν σε αμοιβαία υπόσχεση γάμου και να τελέσουν την ακολουθία του μυστηρίου αυτού που εξύψωσε και καθαγίασε ο ίδιος ο Κύριος με την προσωπική του παρουσία και την τέλεση του γνωστού θαύματος κατά τη διάρκεια «τοῦ ἐν Κανᾷ τῆς Γαλιλαίας γάμου». Για τη φύλαξη των στεφάνων του γάμου από τους νεονύμφους ή παλιότερα από την ίδια την Εκκλησία βλ. παραπάνω αντίστοιχα τα σχόλια αριθ. 33 και 59.
Απόσπασμα από το βιβλίο:
του Θωμᾶ Ν. Ζήση, Φιλολόγου-Γυμνασιάρχου
http://www.sarkamia.gr
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου
Τα σχόλια σας θα πρέπει να αναφέρονται στη συγκεκριμένη ανάρτηση και να διατυπώνονται κόσμια ακόμα και αν διαφωνείτε.
Παρακαλούμε να χρησιμοποιείτε ελληνικούς χαρακτήρες.