Τα όρια της επιστήμης

Αντικείμενο της επιστήμης [1] είναι ως γνωστόν η υλική δημιουργία. Χρησιμοποιώντας σαν εργαλεία τις ανθρώπινες αισθήσεις και το μυαλό, επικουρούμενα από τα επιστημονικά όργανα, η επιστήμη προσέφερε πολλά στον άνθρωπο: «πρόσθεσε στον πολιτισμό μας μία ενιαία και μεγαλοπρεπή εικόνα του κόσμου, πλούτισε τη γνώση και τη διανόησή μας και άνοιξε διάπλατα μπροστά μας ένα κόσμο απεριόριστης ομορφιάς και περιπέτειας» [2]. Συγχρόνως βελτίωσε τις συνθήκες της ζωής μας.

Οι επιτυχίες αυτές οδήγησαν μερικούς στον υπερτονισμό της επιστημονικής μεθόδου και στην προσπάθεια επέκτασής της και στα βαθύτερα υπαρξιακά προβλήματα του ανθρώπου. Οι «αρετές» όμως της επιστημονικής μεθόδου, δηλ. η αντικειμενικότητα του πειράματος και ο ορθολογισμός [3], είναι και περιορισμοί, διότι αγνοούν τον πλούτο των αισθημάτων και ψυχικών καταστάσεων. Ποια μαθηματική εξίσωση εξάλλου μπορεί να μας μιλήσει για την αξία της ζωής ή για το τι είναι ηθικό και τι ανήθικο [4]; Έπειτα, γεγονότα μοναδικά που δεν ελέγχονται με το πείραμα και δεν προκύπτουν από μαθηματικές εξισώσεις, π.χ. μία εμφάνιση Αγίου ή ένα θαύμα ιάσεως ή για να αναφερθούμε στα μέγιστα, η Ανάσταση του Κυρίου, είναι ανεξήγητα από την επιστήμη.

Η επιστήμη, σαν ανθρώπινο κατασκεύασμα, έχει και θεμελιώδεις ατέλειες. Αδυνατεί να μας εξηγήσει την αιτία και τον προορισμό του αντικειμένου της ή το γιατί η δημιουργία είναι οργανωμένη έτσι ώστε να είναι κατανοητή απ’ το ανθρώπινο μυαλό, κ.ο.κ. Μελετά τη δημιουργία εκ των «έσω», με τα μέσα που της παρέχει και τους περιορισμούς που θέτει η ίδια η δημιουργία, όπως θα δούμε στη συνέχεια. Είναι υπό και όχι υπεράνω της δημιουργίας. Ο Δημιουργός κάλεσε τον άνθρωπο να κατακυριεύσει της Δημιουργίας, αλλά προστατεύοντάς τον, δεν του έδωσε πλήρη δικαιώματα επάνω της. 

Τα ανυπέρβλητα όρια

Όλη η Δημιουργία κυβερνάται από νόμους, τους αποκαλούμενους φυσικούς νόμους [5]. Τέτοιοι είναι π.χ. ο νόμος της παγκοσμίου έλξεως, οι νόμοι του ηλεκτρισμού, της θερμότητος κ.ο.κ. Οι νόμοι αυτοί μοιάζει να είναι ενιαίοι, διαχρονικοί και παγκόσμιοι, αλλά και υποχρεωτικοί. Δεν υπάρχει, καθ’ όσον γνωρίζουμε, υλικό σώμα ή φυσικό φαινόμενο, που να μην υπακούει στους νόμους. Οι νόμοι συγκροτούν, αλλά και προστατεύουν τη δημιουργία [6].

Αναφέρονται συχνά οι νόμοι με το όνομα των επιστημόνων που τους ανακάλυψαν (νόμοι του Νεύτωνος, νόμος Κουλόμπ, θεωρία της σχετικότητος του Αινστάιν,…). Δίδεται έτσι η εντύπωση, ότι είναι κτήμα των επιστημόνων. Όμως, το μόνο που κάνουν οι επιστήμονες είναι να διαπιστώνουν την ύπαρξη των νόμων. Ο άνθρωπος είναι ανίσχυρος μπροστά στην καταλυτική ισχύ των νόμων. Μπορεί μόνο να εξισορροπεί την επίδρασή τους, συνδυάζοντάς τους. Όντας π.χ. δέσμιος της βαρύτητας που τον κρατά καθηλωμένο στη γη, χρησιμοποιεί την ταχύτητα σε συνδυασμό με την άνωση του αέρα για να πετάξει ή τη μαγνητική άπωση για να δημιουργήσει ιπτάμενα τραίνα. Αυτό είναι το μέγιστο που μπορεί να επιτύχει. Διατυπώνει τους νόμους σε εύχρηστες μαθηματικές μορφές, τους αξιοποιεί σε τεχνολογικές εφαρμογές, αλλά να τους αλλοιώσει δεν μπορεί, ούτε κατ’ ελάχιστο. Οι φυσικοί νόμοι είναι αδιαπραγμάτευτοι και αναλλοίωτοι. Πολύ περισσότερο, δεν μπορεί να εφαρμόσει δικούς του νόμους στη δημιουργία. Αυτό είναι έργο του Δημιουργού. Εξάλλου και οι πρώτες ύλες της δημιουργίας, οι όποιες σύμφωνα με τις σύγχρονες αντιλήψεις είναι τα quarks [7], είναι καθορισμένες και αδιαπραγμάτευτες [8].

"Η ανύπαρκτος ύπαρξις…"

Πέρα απ’ τους περιορισμούς, που αναφέραμε, το σύμπαν είναι ασύλληπτα ιλιγγιώδες για τα ανθρώπινα μέτρα. Όσο δε προοδεύει η επιστήμη, τόσο μεγαλειωδέστερο και πλέον δυσπρόσιτο και μυστηριώδες αναδεικνύεται [7]. Αυτό δείχνει την πανσοφία του Δημιουργού και το πεπερασμένο της επιστήμης. Καί είναι γεγονός, ότι οι περισσότεροι επιστήμονες σιωπηρά αποδέχονται Θεό δημιουργό. Υπάρχουν όμως και μερικοί (αυτοί προβάλλονται ιδιαιτέρως από τα ΜΜΕ), οι όποιοι με έπαρση προεκτείνουν τα επιστημονικά πορίσματα σε μεταφυσικές σφαίρες, προσπαθώντας με νεφελώδη και αναπόδεικτα εγκεφαλικά κατασκευάσματα, για να αποκλείσουν Θεό Δημιουργό.

Όμως, τα εργαλεία της επιστήμης είναι παντελώς ακατάλληλα για την κατανόηση των «υπέρ νούν και έννοιαν» θαυμασίων της Θεότητος. «Το γαρ μετρείν τα αμέτρητα και τα άρρητα λέγειν και τα άφθεγκτα φθέγγεσθαι επισφαλές υπάρχει και επικίνδυνον» λέγει ο Άγιος Συμεών ο νέος θεολόγος [9]. Τα μυστήρια του πνευματικού κόσμου δεν ανακαλύπτονται με τον νου και τις αισθήσεις, αλλά αποκαλύπτονται απ’ τον ίδιο τον Θεό στον ψυχικό κόσμο του ανθρώπου. Στην υπερβατική αυτή γνώση έχουν ίση πρόσβαση και οι επιστήμονες και οι μη επιστήμονες, και οι σοφοί και οι απλοϊκοί! Κριτήριο δεν είναι η ευφυία ή η επιστημονική κατάρτιση, αλλά η ταπείνωση και η καθαρότητα της ψυχής. Στην αγιοκατάταξη της Εκκλησίας μας κατέχουν ίση θέση αγράμματοι ασκητές της ερήμου με μεγάλους Πατέρες, ο αμόρφωτος ψαράς Πέτρος με τον μορφωμένο απόστολο Παύλο.

Ο «μείζων εν γεννητοίς γυναικών» Ιωάννης ο Πρόδρομος δεν είχε αποκτήσει μόρφωση και η πάντων Αγίων αγιωτέρα μητέρα του Κυρίου μας ήταν μία απλή κόρη της Γενησαρέτ.

Η υλική δημιουργία έχει αρχή και τέλος, είναι κτιστή, ορατή, πεπερασμένη, οριρθετείται, είναι προσιτή στην ανθρώπινη διάνοια… Ο Θεός είναι «άναρχος, ατελεύτητος, άκτιστος, αόρατος, απερίγραπτος, άπειρος, απερίληπτος, απερινόητος,…». «Άπειρον ουν το θείον και ακατάληπτον, και τούτο μόνον αυτού καταληπτόν, η απειρία και η ακαταληψία» λέγει ο Αγ. Ιωάννης ο Δαμασκηνός [10]. Και ο Άγιος Συμεών ο νέος θεολόγος για να τονίσει την αδυναμία του ανθρώπινου λογικού, αποκαλεί τον Δημιουργό «ανύπαρκτο ύπαρξη, αγέννητο γέννηση, ανυπόστατο υπόσταση…» [9].

Ναι, και για την επιστήμη, ο Δημιουργός είναι «ανύπαρκτος ύπαρξις»! «Ανύπαρκτος», διότι δεν είναι δυνατόν να ανιχνευτεί με τα επιστημονικά όργανα, και «ύπαρξις», διότι καθημερινά γινόμαστε μάρτυρες του μεγαλείου των δημιουργημάτων του. Το μέγιστο που μπορεί να επιτύχει η ανθρώπινη διάνοια, όταν αναφέρεται στο Δημιουργό είναι, με συνδυασμό αποφατικών και καταφατικών χαρακτηρισμών, να ομολογήσει την αδυναμία της να προσεγγίσει το θείο. 

Β. Πετρουλέας, Δρ. Φυσικός 

Σημειώσεις 

_______________ 

1. Αναφερόμαστε κυρίως στις αποκαλούμενες θετικές ή ακριβείς η φυσικές επιστήμες.
2. Λουκά Χρισιοφόρου, Ακαδημαϊκού: «Επιστήμη και αξίες». «Στα όρια της επιστήμης». Και οι δυό ωραίες αυτές ομιλίες είναι αναρτημένες στο διαδίκτυο.
3. Παρ’ όλη τη λογικοκρατία της επιστήμης, η διαίσθηση, η αρχή της απλότητος (ανάμεσα σε πιθανές θεωρίες προκρίνεται η πιο απλή) καθώς και έμφυτες στον άνθρωπο αισθητικές αντιλήψεις, έχουν παίξει σημαντικότατο ρόλο στην πρόοδο της Δημιουργίας».
4. Πόσο ευτελής θα ήταν η άνθρώπινη ύπαρξη, εάν η χαρά, η λύπη, η ελπίδα, η πίστη, η ελευθερία, η αυταπάρνηση, η αγάπη, …, ήταν καταστάσεις προβλεπόμενες από μαθηματικές εξισώσεις! Σε τι θα διέφερε τότε ο άνθρωπος από μία μηχανή;
5. Βλ. Περιοδικό «Η Δράση μας», Μάρτιος 2012, τ. 497 «Το υπέροχο οικοδόμημα των νόμων της Δημιουργίας».
6. Η βαρύτητα π.χ. συγκρατεί τη γη μας σε ενιαία συμπαγή μάζα, και προφυλάσσει εμάς, και οτιδήποτε κινείται πάνω στην επιφάνεια της καθώς και την ατμόσφαιρα, απ’ το να σκορπίσουμε στο διάστημα. Οι ηλεκτρικές δυνάμεις συγκρατούν τα ηλεκτρόνια στις τροχιές τους γύρω απ’ τους πυρήνες και οι πυρηνικές δυνάμεις συγκρατούν τους πυρήνες κ.ο.κ.
7. Βλ. «Η Δράση μας» στο παρόν τεύχος, «Τα υλικά της Δημιουργίας».
8. Όταν οι επιστήμονες καυχώνται οτι δημιουργούν νέα υλικά ή νέες μορφές ζωής δεν κάνουν τίποτε άλλο απ’ το να αναδιατάσσουν τα υπάρχοντα υλικά της δημιουργίας (π.χ. άτομα η μόρια) αυστηρά μέσα στα πλαίσια που τους επιτρέπουν οι φυσικοί νόμοι!
9. Άγιος Συμεών ο νέος θεολόγος, Α' Θεολογικός λόγος.
10. Αγίου Ιωάννου του Δαμασκηνού «Έκδοσις ακριβής της Ορθοδόξου πίστεως».

Πηγή: Περιοδικό "Η Δράση μας", Τεύχος Οκτωβρίου 2013 xfd.gr

Προτεινόμενη περαιτέρω μελέτη:

Συνδυάζεται η επιστήμη και η θρησκεία;

Πηγή: http://synaxipalaiochoriou.blogspot.gr/