Η Αθήνα κατά τον Α' Παγκόσμιο πόλεμο, όπως τη φωτογράφισαν τα γαλλικά στρατεύματα (1916-17)

Μαγειρεύοντας με θέα την Ακρόπολη, λόφος των Μουσών


γράφει ο Σπύρος Κακουριώτης
Πηγή: monopoli.gr

Την Αθήνα του Εθνικού Διχασμού μέσα από τη ματιά των γαλλικών στρατευμάτων που στάλθηκαν να πολεμήσουν σε ένα από τα δευτερεύοντα μέτωπα του Α' Παγκοσμίου πολέμου αναδεικνύει η φωτογραφική έκθεση «Αθήνα 1917: Με το βλέμμα της Στρατιάς της Ανατολής», που από τις 15 Σεπτεμβρίου φιλοξενείται στο Μουσείο Μπενάκη.

Δύσκολα ο επισκέπτης θα διακρίνει πίσω τους τα πάθη που συγκλονίζουν την πρωτεύουσα του κράτους, που οκτώ μήνες νωρίτερα, τον Νοέμβριο του 1916, υπήρξε πεδίο μάχης, ανάμεσα στους οπαδούς του βασιλιά Κωνσταντίνου και τον στρατό του, από τη μια, και τα αγγλογαλλικά στρατεύματα που αποβιβάστηκαν στον Πειραιά, βομβαρδίζοντας την πρωτεύουσα.

 Στρατοπέδευση στο ιερό του Διονύσου

Η αντίσταση των κωνσταντινικών και το πογκρόμ κατά των οπαδών του Βενιζέλου θα οδηγήσει στον ναυτικό αποκλεισμό και συνακόλουθα στην πείνα, εικόνες της οποίας καταγράφονται σε ορισμένες από τις φωτογραφίες της έκθεσης. Τέλος, τον Ιούνιο του 1917, ο βασιλιάς καταφεύγει στο εξωτερικό (σημ Φιλίστωρος: δεν καταφεύγει, αλλά εκθρονίζεται από την Αντάντ) και ο Βενιζέλος εισέρχεται στην πρωτεύουσα, με τη στήριξη των γαλλικών στρατευμάτων, που είχαν βάση τους τη Θεσσαλονίκη.

 Φρουρά στον Ναό της Αθηνάς Νίκης

Το αίμα που είχε χωρίσει τις δύο παρατάξεις δεν αποτυπώνεται παρά ελάχιστα από τους Γάλλους στρατιωτικούς φωτογράφους, και αυτό μόνο όταν έχει προπαγανδιστική αξία (π.χ. βλέπουμε τους βανδαλισμούς στην οικία του Βενιζέλου ή τα πτώματα θυμάτων των Νοεμβριανών).

 Πλανόδιος πωλητής σταφυλιών, οδός Καραϊσκάκη, Ψυρή

Αντίθετα, δύο είναι τα στοιχεία που θα τραβήξουν περισσότερο το βλέμμα τους: οι κλασικές αρχαιότητες –όπου και σταθμεύουν μονάδες του γαλλικού στρατού, ιδιαίτερα στην Ακρόπολη, το Ηρώδειο ή το θέατρο του Διονύσου– και ο αρχιτεκτονικός νεοκλασικισμός της πόλης, με μηδαμινή, τις πιο πολλές φορές, την παρουσία ανθρώπων.

Αφετέρου, μια εθνογραφική (αλλά και αρκετά οριενταλιστική) ματιά, που εστιάζει στα «μη ευρωπαϊκά» στοιχεία αυτής της ευρωπαϊκής πρωτεύουσας: κατσίκια μπροστά στα Προπύλαια του Πανεπιστημίου, γαϊδούρια και κάρα στους δρόμους, πλίνθινα χαμηλά σπιτάκια σκαρφαλωμένα στις ακρινές συνοικίες...

 Πωλητές υποδημάτων, οδός Πανδρόσου. Στο βάθος το τζαμί Δισδαράκη

Οι φωτογραφίες επελέγησαν από ένα σύνολο 550 οπτικών τεκμηρίων που αφορούν την Αθήνα του 1917 και φυλάσσονται στα φωτογραφικά και κινηματογραφικά αρχεία του γαλλικού υπουργείου Αμύνης (όπου μόνο για την Ελλάδα της εποχής διασώζονται περίπου 10.000 φωτογραφίες).

Άποψη της οδού Φλέσσα προς την οδό Αδριανού. Στο βάθος ο Λυκαβηττός

Όπως εξήγησε η Ειρήνη Μινιάρη, που είχε τη φωτογραφική επιμέλεια της έκθεσης, οι φωτογραφίες αποτυπώθηκαν με στερεοσκοπική μηχανή σε γυάλινες πλάκες, που επέτρεπαν την εκτύπωση εξ επαφής, και αν βλέπονταν σε στερεοσκόπιο (πρόδρομο του γνωστού μας view master) έδιναν την ψευδαίσθηση της τρίτης διάστασης.

 Κοπάδι ζώων μπροστά από τον ναό του Ηφαίστου

Η έκθεση, που διοργανώνεται σε συνεργασία με τη Γαλλική Σχολή Αθηνών, έχει ένα τριπλό ιστορικό ενδιαφέρον, όπως τόνισε παρουσιάζοντάς την ο διευθυντής σπουδών Τάσος Αναστασιάδης. Πρώτα, δίνει την ευκαιρία στον προσεκτικό επισκέπτη να έρθει σε επαφή με άγνωστα ιστορικά τεκμήρια για τον Εθνικό Διχασμό και τη συμμετοχή της Ελλάδας στον Α' Παγκόσμιο πόλεμο.

 Νεαρή κοπέλα στα Αναφιώτικα

Κατόπιν, παρουσιάζει εικόνες μιας Αθήνας που δεν υπάρχει πια, για την ακρίβεια μιας Αθήνας που ακριβώς τότε, πριν από 100 χρόνια, άρχισε να μεταβάλλεται: τότε χτίζεται το πρώτο κτίριο από μπετόν, ενώ πέντε χρόνια αργότερα η έλευση των προσφύγων θα αλλάξει εκ βάθρων την πολεοδομική φυσιογνωμία της (τόσο που για την τοποθέτηση των φωτογραφιών στον χάρτη της πόλης χρειάστηκε η πείρα των αρχιτεκτόνων Μάνου Μπίρη και Μανόλη Κορρέ).

Τέλος, αναδεικνύει ένα στρατιωτικό σώμα και ένα πολεμικό μέτωπο που ακόμα και στην ίδια τη Γαλλία είναι παραγνωρισμένα: τη Στρατιά της Ανατολής, που έδρασε στο μακεδονικό μέτωπο.

 Το εσωτερικό της βιβλιοθήκης του Αδριανού

Στο πλαίσιο αυτό, η Γαλλική Σχολή Αθηνών (η ιστορία της οποίας συνδέεται άμεσα με τα γεγονότα, αφού μετά τα «Νοεμβριανά» έμεινε κλειστή για έξι μήνες) εργάζεται πάνω σε ένα πενταετές ερευνητικό πρόγραμμα σχετικά με την κοινωνική ιστορία της Στρατιάς της Ανατολής, σε συνεργασία με την γαλλική Επιτροπή για την Εκατονταετηρίδα του Α' Παγκοσμίου πολέμου.

 Μεγάλη Παρασκευή. Νεαρό αγόρι στην απόληξη της οδού Λυκαβηττού

Η έκθεση στο Μουσείο Μπενάκη είναι η πρώτη δημόσια εκδήλωση αυτού του προγράμματος, όμως, όπως τόνισε ο Τάσος Αναστασιάδης, θα ακολουθήσουν και άλλες, αφού για την Ελλάδα ο Μεγάλος Πόλεμος δεν τέλειωσε το 1918 αλλά, με τραγικό τρόπο, τέσσερα χρόνια αργότερα..

ΙΣΤΟΡΙΚΑ ΘΕΜΑΤΑ