Ναυπάκτου Ιερόθεος: «Δεν είναι δυνατό να επιδιώκουμε ένωση των Εκκλησιών χωρίς όρους»

Συνέντευξη του Μητροπολίτη Ναυπάκτου και Αγίου Βλασίου κ. Ιεροθέου στον εκδότη της εβδομαδιαίας εφημερίδος «Ο Εκκλησιολόγος» των Πατρών, κ. Αλέξανδρο Κολλιόπουλο, (Δεκέμβριος 2014)

Σεβασμιώτατε, αν συμφωνείτε, θα θέλαμε να ξεκινήσουμε από την επικαιρότητα. Πολύς κόσμος ανησυχεί ότι επίκειται ένωση της Ορθόδοξης Εκκλησίας με τους Παπικούς χωρίς όρους και προϋποθέσεις. Σας παρακαλούμε, ξεκαθαρίστε μας πότε και πως είναι δυνατή η ένωση με τους Δυτικούς; Υπάρχουν, ισχύουν και στο χώρο της Εκκλησίας οι «κόκκινες γραμμές», που αν παραβιασθούν, τότε ομιλούμε για προδοσία της πίστεως;

Πάντοτε προσευχόμαστε στην Εκκλησία για την ένωση των Εκκλησιών, ιδίως για την «ενότητα της πίστεως και την κοινωνία του Αγίου Πνεύματος». Μάλιστα στην θεία Λειτουργία του Μεγάλου Βασιλείου, παρακαλούμε τον Θεό αμέσως μετά την μεταβολή του άρτου και του οίνου σε Σώμα και Αίμα Χριστού: «τους εσκορπισμένους επισυνάγαγε, τους πεπλανημένους επανάγαγε και σύναψον τη αγία σου καθολική και αποστολική Εκκλησία», δηλαδή προσευχόμαστε να επιστρέψουν οι πεπλανημένοι στην Εκκλησία. Δεν είναι δυνατόν να προσευχόμαστε με αυτά τα λόγια στην θεία Λειτουργία και στην πράξη να επιδιώκουμε την ένωση χωρίς όρους και προϋποθέσεις, χωρίς να αντιμετωπισθούν τα δογματικά θέματα. Το lex orandi συνδέεται στενά με το lex credendi.

Ο Γέροντας Σωφρόνιος του Έσσεξ μου έλεγε ότι όποιος κάνει λόγο για «ένωση των Εκκλησιών» χωρίς να τηρούνται οι βασικές ορθόδοξες και εκκλησιολογικές προϋποθέσεις, δηλαδή η τήρηση των δογμάτων, αυτός δεν γνωρίζει ούτε το ύψος της ορθοδόξου θεολογίας, που είναι η θέωση, ούτε το βάθος στο οποίο έφθασαν ο Παπισμός και οι Προτεστάντες με την απομάκρυνσή τους από την θεολογία των Προφητών, των Αποστόλων και των Πατέρων, από την Αποκάλυψη αυτού του Ίδιου του Χριστού, του ασάρκου και σεσαρκωμένου Λόγου.

Έτσι, αν δεν αντιμετωπισθή θεολογικά η αίρεση του actus purus, δηλαδή η αιρετική άποψη ότι στον Θεό ταυτίζεται η άκτιστη ουσία με την άκτιστη ενέργεια, οπότε ο Θεός έρχεται σε επικοινωνία με την κτίση και τον άνθρωπο με κτιστές ενέργειες, δεν μπορεί να γίνη λόγος για την λεγομένη «ένωση των Εκκλησιών». Από την αίρεση αυτή προέρχονται όλες οι άλλες αιρέσεις, μεταξύ των οποίων το filioque, το αλάθητο και το πρωτείο του Πάπα κ.α.

Από την επικαιρότητα και η δεύτερη ερώτηση: Είναι αλήθεια ότι με το αντιρατσιστικό νομοσχέδιο που έχει ψηφισθεί δεν μπορούν οι κήρυκες της Εκκλησίας να στηλιτεύουν ανήθικα αμαρτήματα και να επισημαίνουν ότι θρησκεύματα, όπως ο ισλαμισμός, δεν είναι οδός σωτηρίας των ανθρώπων; Θα παύσει η Εκκλησία να παρουσιάζει την αιώνια αλήθεια του Ευαγγελίου και των Πατέρων;

Η Εκκλησία δεν δεσμεύεται από κανέναν στο να λέγη την αλήθεια ούτε και από τον νόμο. Οι άγιοι διά μέσου των αιώνων ομολογούσαν την αλήθεια, κήρυτταν την μετάνοια, παρουσίαζαν την διδασκαλία του Χριστού. Κατά την διάρκεια της ειδωλολατρικής Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας οι Απόστολοι, οι Πατέρες και οι Μάρτυρες θυσίασαν την ζωή τους γιατί δεν ήθελαν να εφαρμόσουν τους νόμους του Κράτους που είναι αντίθετοι με το θέλημα του Θεού.

Βέβαια, χρειάζεται και εμείς μαζί με το ομολογιακό πνεύμα, το οποίο δυστυχώς μειώθηκε από τους σύγχρονους Χριστιανούς –Κληρικούς και λαϊκούς– να έχουμε και κάποια διάκριση, για να ξεχωρίζουμε την ορθόδοξη ομολογία από την εμπάθεια, την μαρτυρία της πίστεως από την ανάμειξη σε πολιτικές σκοπιμότητες. Πάντοτε η ομολογία για να είναι αληθινή πρέπει να προέρχεται από καθαρή καρδιά και κυρίως από αγάπη για τον Θεό και τους ανθρώπους.

Συμπληρώνονται πέντε χρόνια από την οικονομική κρίση που ταλαιπωρεί την πατρίδα μας. Βλέπετε να έχουν συνειδητοποιήσει η Πολιτεία και ο Λαός ότι η κρίση έχει αίτια ηθικά και πνευματικά; Διαπιστώνετε να υπάρχει στροφή προς τη ζωή που υποδεικνύει η Εκκλησία; Αν δεν έχει αλλάξει κάτι, που μπορεί να οδηγηθούμε;

Η κρίση όπως έχει τονισθή από πολλούς και έγινε κοινός τόπος είναι πράγματι ηθική και πνευματική. Οι περισσότεροι άνθρωποι προτιμούν το ατομικό συμφέρον παρά το κοινό καλό, διακατέχονται από την φιλαυτία και την ιδιοτέλεια και όχι από την φιλοθεία και την φιλανθρωπία, διακρίνονται από την ευδαιμονία του καταναλωτισμού και όχι την ασκητικότητα του Ευαγγελίου, κυριαρχούνται από την προτεσταντική ηθική και όχι από την ορθόδοξη ασκητική. Εκεί βρίσκεται το πρόβλημα.

Σήμερα με τον τρόπο που διοργανώνεται η κοινωνία επικρατεί η λεγόμενη κεφαλαιοκρατία που είναι «η θρησκεία της φιλαργυρίας» με την «προτεραιότητα του χρηματικού κέρδους», «το δικαίωμα της ατομικής ιδιοκτησίας», «την προτεραιότητα του ατομικού συμφέροντος». Αυτή η «θρησκεία της φιλαργυρίας» έχει δικούς της «ναούς», που είναι οι λεγόμενες αγορές, έχει δικούς της «αποστόλους και ιερείς», που είναι οι χρηματιστές και οικονομολόγοι, έχει δικό της «ευαγγέλιο», που προτρέπει τους ανθρώπους στην συσσώρευση υλικών αγαθών, και έχει δικούς της «οπαδούς-λάτρεις», που είναι οι καταναλωτές.

Το θέμα, λοιπόν, δεν είναι απλώς να δώσουμε κάποια τρόφιμα στον λαό, αν και αυτό πρέπει να το κάνουμε, αλλά να αγωνισθούμε για την ανατροπή αυτής της «θρησκείας της φιλαργυρίας» που είναι το «πνεύμα του καπιταλισμού». Αν δεν το κάνει αυτό η Εκκλησία, τότε απλώς στηρίζει το σύστημα της διαφθοράς και την αντιευαγγελική νοοτροπία.

Προσωπικά πιστεύω ότι τελικά το πρόβλημα που μαστίζει την Πατρίδα μας είναι πρωτίστως γεωπολιτικό, δηλαδή συνδέεται με τα πολιτικά και οικονομικά συμφέροντα των μεγάλων Κρατών για την περιοχή. Αλλά θα ήθελα να παραμείνω μόνον στα θεολογικά αίτια, που είναι η αντιευαγγελική ζωή.

Πως μπορεί η Εκκλησία να εμπνεύσει το αυθεντικό όραμα ζωής για τον άνθρωπο, που είναι η αγιότητα, ώστε να νιώσει ο καθένας έναν αναβασμό μέσα στην αγωνία, ένταση και ανησυχία της εποχής μας;

Αυτό θα γίνη, όταν εμείς οι Κληρικοί παντός βαθμού αποκτήσουμε ευαγγελικό ήθος και πατερικό φρόνημα, όταν εφαρμόζουμε για παράδειγμα την επί του όρους ομιλία του Χριστού. Σήμερα ο κόσμος χρειάζεται Κληρικούς με ασκητική ζωή, ορθόδοξη βιοτή, πατερικό και μαρτυρικό πνεύμα.

Αυτό το βλέπουμε αυθεντικά στην «ιερά ιστορία» που είναι τα συναξάρια της Εκκλησίας, δηλαδή οι βίοι των αγίων, τα τροπάρια της λατρείας, η εσωτερική μαρτυρία της θείας Λειτουργίας. Αν καθημερινά εμπνεόμαστε από αυτήν την «ιερά ιστορία» της Εκκλησίας, τότε θα μπορέσουμε να την μεταγγίσουμε σε αυτούς που την αναζητούν. Δυστυχώς, κάθε μέρα υμνούμε μάρτυρες και ασκητές, εισερχόμενοι στους Ναούς βλέπουμε τα αγιασμένα πρόσωπά τους, και ο τρόπος της ζωής μας διαφέρει από τον δικό τους.

Τελικά, πιστεύω ότι ο ορθόδοξος ησυχασμός και η ορθόδοξη νηπτική ζωή είναι εκείνο που δείχνει στους ανθρώπους την μέθοδο της αγιότητος, τον τρόπο με τον οποίο θα ζήσουμε την διδασκαλία του Χριστού και την μαρτυρία της Εκκλησίας, το «πως» της Χριστιανικής ζωής, πράγμα που ισχύει για όλους τους Χριστιανούς, τηρουμένων των αναλογιών. Συνήθως, εμείς περιοριζόμαστε στο «τι» είναι ο Θεός και όχι στο «πως» θα ενωθούμε μαζί Του. Αυτό το «πως» χρειάζεται σήμερα να προσφέρη η Εκκλησία στους ανθρώπους που το έχουν ανάγκη.

Σεβασμιώτατε, το βιβλίο που σας έκανε γνωστό σ’ όλον τον κόσμο είναι «η Ορθόδοξη Ψυχοθεραπεία». Πέστε μας τι σημαίνει ο όρος αυτός και αν η εφαρμογή αυτής της ψυχοθεραπείας καταργεί την θεραπευτική αγωγή.

Δεν είναι το μόνο γνωστό βιβλίο μου στον κόσμο, αφού πολλά βιβλία μου έχουν μεταφρασθή, με πρωτοβουλία των ιδίων των μεταφραστών σε ολόκληρο τον κόσμο και μάλιστα σε 24 γλώσσες. Πολλές φορές διερωτώμαι: τι είναι εκείνο που κάνει τους ανθρώπους από όλα τα Κράτη, τις φυλές και τις Ηπείρους να ενδιαφέρωνται για να μεταφράσουν τα βιβλία αυτά. Νομίζω είναι η επικαιρότητα της ορθοδόξου διδασκαλίας και κυρίως της ησυχαστικής παραδόσεως που κάνει λόγο για την μέθοδο που μπορούμε να χρησιμοποιήσουμε για να γνωρίσουμε τον Θεό και να γίνουμε πραγματικά άνθρωποι.

Ειδικά το βιβλίο αυτό που αναφέρατε, με τίτλο «Ορθόδοξη Ψυχοθεραπεία», στην πραγματικότητα παρουσιάζει την νηπτική και ησυχαστική παράδοση της Εκκλησίας που κάνει λόγο για την θεραπεία των λογισμών, των παθών, του νού, της καρδίας κλπ. Μάλιστα, το αμέσως επόμενο βιβλίο από αυτό είναι το βιβλίο με τίτλο «Η ιατρική εν πνεύματι επιστήμη» και είναι η πρακτική εφαρμογή του πρώτου. Καί τα δύο αυτά βιβλία δείχνουν την επικαιρότητα της Ορθοδόξου Εκκλησίας, που ξεπερνά τα προβλήματα που προέρχονται τόσο από τον ορθολογισμό-σχολαστικισμό, όσο και από τον ηθικισμό που βασανίζουν τους δυτικούς ανθρώπους.

Βεβαίως, η ορθόδοξη ψυχοθεραπεία δεν μπορεί να καταργήση την επιστήμη, και τις νευρολογικές ανάγκες των ανθρώπων. Απλώς οι Πνευματικοί Πατέρες πρέπει να συνεργάζονται με τους ειδικούς ιατρούς.

Η εργασία σας για την Αποκάλυψη του Ιωάννου απεκάλυψε κάποιες αναλογίες, που έχει η Αποκάλυψη με την Θεία λειτουργία που βιώνουμε κάθε Κυριακή. Σας παρακαλούμε να τις απαριθμήσετε έστω επιγραμματικά, γιατί πιστεύουμε ότι αυτή η προσέγγιση φυγαδεύει τον φόβο για το μέλλον της ιστορίας.

Μελετώ για πολλά χρόνια την Αποκάλυψη του αγίου Ιωάννου του Θεολόγου, πολλές φορές έκανα ερμηνευτικές αναλύσεις σε ομιλίες προς τους ανθρώπους. Με την πάροδο του χρόνου διεπίστωσα δύο σημεία.

Το πρώτον, ότι όσα είδε ο Ευαγγελιστής Ιωάννης και κατέγραψε στην Αποκάλυψη επηρέασαν σε μεγάλο βαθμό την λειτουργική και λατρευτική πράξη της Εκκλησίας, την εικονογραφία και γενικά τις εκκλησιαστικές τέχνες, όπως για παράδειγμα το σύνθρονο, την Αγία Τράπεζα με τα λείψανα των μαρτύρων, την ψαλμωδία κλπ.

Το δεύτερον σημείο είναι ότι αυτά που είδε ο Ευαγγελιστής Ιωάννης είναι η ουράνια λατρεία, η ουράνια θεία Λειτουργία, όπου ανυμνείται ο καθήμενος επί του θρόνου και το «ως εσφαγμένον αρνίον» από τους Πρεσβυτέρους, τα ζωντανά όντα, τους αγγέλους, τους μάρτυρας, τους οσίους. Όλη η διήγηση της Αποκαλύψεως δείχνει το διάγραμμα της ουράνιας Λειτουργίας και το τι γίνεται έξω από αυτήν, την λεγόμενη παραλειτουργία. Στην θεία Λειτουργία υμνείται το Αρνίον από τους φίλους Του, και στην παραλειτουργία κυριαρχεί το θηρίον με τους οπαδούς του. Η τελική έκβαση είναι η νίκη του Αρνίου επί του θηρίου και των φίλων του Αρνίου επί των οπαδών του θηρίου, και ότι όσοι συνδέονται με τον Χριστό από τώρα μετέχουν της ουράνιας θείας Λειτουργίας και αυτό είναι η πρώτη ανάσταση και προχωρούν στην δεύτερη ανάσταση προς τον μυστικό γάμο με το Αρνίο, την καινή κτίση, την νέα Ιερουσαλήμ.

Πάντως, όταν διαβάση κανείς προσεκτικά την Αποκάλυψη μέσα από αυτήν την προοπτική μπορεί να δη ότι αυτό το ιερό βιβλίο έχει επηρεάσει την διάταξη της θείας Λειτουργίας που γίνεται στους Ιερούς Ναούς, και θα διαπιστώση ότι η θεία Λειτουργία είναι «σύνοδος ουρανού και γης», ουρανίων και επιγείων, ζώντων και κεκοιμημένων.

Αν ισχύει το Πατερικό ότι ο σκοπός της Αγωγής και της Παιδείας είναι ο σκοπός της ζωής, τότε πως το πέτυχε ο Άγιος Κοσμάς ο Αιτωλός που εφέτος εορτάσαμε τα 300 χρόνια από τη γέννησή του; Καί για τον οποίο, άγιε Ναυπάκτου κ.κ. Ιερόθεε, γράψατε πολύ ενδιαφέροντα κείμενα και τι πρέπει να γίνει σήμερα;

Φυσικά ισχύει ότι η εκκλησιαστική αγωγή και η Παιδεία συνδέεται στενά με τον σκοπό της ζωής του ανθρώπου που είναι η θέωση. Ο άνθρωπος δημιουργήθηκε κατ’ εικόνα και καθ’ ομοίωση Θεού, δηλαδή έχει νοερό και αυτεξούσιο, με πορεία προς την θέωση που είναι η όραση του Θεού. Προτιμώ να παραμείνω σε αυτόν τον αγιογραφικό και πατερικό όρο παρά να χρησιμοποιώ τον σύγχρονο ακαθόριστο και ουμανιστικό όρο «αξιοπρέπειa του ανθρωπίνου προσώπου». Βεβαίως, πρέπει να διασφαλίζονται τα ανθρώπινα δικαιώματα, αλλά από πλευράς Εκκλησίας δεν μπορούμε να παραθεωρούμε τον βιβλικό και πατερικό όρο «κατ’ εικόνα» και «καθ’ ομοίωση» και την αυτοπροσφορά, την αυτοϋπέρβαση των ανθρωπίνων δικαιωμάτων.

Αυτά δίδασκε ο άγιος Κοσμάς ο Αιτωλός, ο οποίος ήταν καρπός της εκκλησιαστικής παραδόσεως, όπως την βρήκε στο οικογενειακό του περιβάλλον και στο Άγιον Όρος. Παρατηρώ ότι αν θέλουμε να χαρακτηρίσουμε τον άγιο Κοσμά τον Αιτωλό θα τον ονομάζαμε αγιορείτη, αφού εξέφραζε την ζωή του Αγίου Όρους, και όχι διαφωτιστή, όπως εκφράσθηκε ο διαφωτισμός στην Ευρώπη. Ο άγιος Κοσμάς δεν ήταν απλώς λόγιος μοναχός ή ιεραπόστολος, αλλά προφήτης, ισαπόστολος, άγιος, θεούμενος, μάρτυρας. Αυτό φαίνεται στην διδασκαλία του, τον θάνατό του, το μαρτύριό του. Μέσα από τον άγιο Κοσμά τον Αιτωλό βλέπουμε τι είναι εκκλησιαστική ζωή, τι είναι ορθόδοξη παιδεία, τι είναι αγιορείτικη ζωή.

Στα τελευταία κείμενά σας συνδυάζετε Σταυρό και Ανάσταση. Είναι εφικτό να βιώσουμε αυτόν τον συνδυασμό και πως μπορεί να γίνει αυτό, ώστε ανεβαίνοντας τον Γολγοθά του ο καθένας να περιμένει την Ανάσταση;

Απάντηση: Μερικοί θεολόγοι ισχυρίζονται ότι η δυτική θεολογία τόνισε περισσότερο τον Σταυρό του Χριστού, ενώ η ορθόδοξη θεολογία τονίζει περισσότερο την Ανάσταση του Χριστού, και η Ορθόδοξη Εκκλησία είναι Εκκλησία της Αναστάσεως. Αυτή η άποψη είναι εσφαλμένη θεολογικά, διότι γίνεται διχοτόμηση μεταξύ του Σταυρού και της Αναστάσεως. Δεν υπάρχει Σταυρός χωρίς Ανάσταση ούτε Ανάσταση χωρίς Σταυρό.

Στην Ορθόδοξη Εκκλησία και θεολογία δεν υπάρχει διχοτόμηση μεταξύ του Σταυρού και της Αναστάσεως, γι’ αυτό ψάλλουμε: «τον Σταυρόν σου προσκυνούμεν, Δέσποτα, και την Αγίαν σου Ανάστασιν δοξάζομεν». Αυτό το βλέπουμε σε όλη την λατρευτική πράξη της Εκκλησίας και την ζωή της.

Γιά παράδειγμα, η θεία Ευχαριστία δεν είναι απλώς μια πασχάλεια εμπειρία, αλλά και θυσία του Γολγοθά, είναι σταυροαναστάσιμη ζωή. Δηλαδή, αισθάνεται κανείς την χαρά της Αναστάσεως στον βαθμό που συμμετέχει στον Σταυρό του Χριστού, στον αγώνα εναντίον των παθών, της αμαρτίας και του διαβόλου. Δεν μπορεί να βλέπη κανείς την θριαμβευτική ατμόσφαιρα της θείας Ευχαριστίας, αν δεν συμμετέχει στην ασκητική ζωή της Εκκλησίας. Αυτό σημαίνει βίωση του μυστηρίου του Σταυρού και της Αναστάσεως του Χριστού. Η μεταπατερική θεολογία κάνει λόγο για την θεία Λειτουργία ως βασιλεία του Θεού, χωρίς να βλέπη συγχρόνως και την προσευχή του Χριστού στον κήπο της Γεθσημανή και το μαρτύριο του Σταυρού.

Τελικά, το μυστήριο της Αναστάσεως είναι συγχρόνως και δόξα του Σταυρού. Μέσα από αυτή την προοπτική βλέπουμε την ορθόδοξη εκκλησιαστική ζωή και αποκτούμε γνήσιο ορθόδοξο φρόνημα και βίωμα.

http://www.immorfou.org.cy