Χωρίς να είμαι θεολόγος, οφείλω να επισημάνω κάποια σημεία σχετικά με τις διάφορες θέσεις σε σχέση με το ζήτημα της ώρας της Αναστάσεως. Έχω θέση, αλλά δεν θα εστιάσω τόσο σε αυτή, θα εστιάσω περισσότερο σε κάποια προβλήματα - προβληματισμούς που έρχονται ως συνέπεια όλων αυτών που παρακολουθούμε αυτές τις μέρες:
1. Είναι ιδιαίτερα ανησυχητικό το ότι αρχιερείς, ιερομόναχοι, ιερείς και θεολόγοι ΔΕΝ μπορούν με βάση τους υπάρχοντες εκκλησιαστικούς κανόνες να βρουν κοινό σημείο! Όχι μόνο αυτό, αλλά η κάθε πλευρά βρίσκεται στο αντίθετο άκρο από την άλλη! Μου θυμίζει τις περιόδους των μεγάλων αιρέσεων και πόσο αντιδιαμετρικά αντίθετα ήταν αυτά που υποστήριζε π.χ. ο Άρειος σε σχέση με τον Μέγα Αθανάσιο. Προς Θεού ΔΕΝ υπονοώ ότι π.χ. ο ένας Αρχιερέας είναι ο Άρειος και ο άλλος ο Μ. Αθανάσιος, απλά επισημαίνω πόσο μεγάλο χάσμα τους χωρίζει και ότι αυτό το θεωρώ ΑΚΡΩΣ ανησυχητικό…
2.
Όσοι συμμετέχουν ενεργά στις ακολουθίες της Εκκλησίας
φυσικά και αναγνωρίζουν ότι εκκλησιαστικά η ημέρα ολοκληρώνεται με το πέρας της
ακολουθίας της θ΄ ώρας και ξεκινά η άλλη εκκλησιαστική ημέρα με την έναρξη του
εσπερινού. ΩΣΤΟΣΟ, όλοι μας επίσης γνωρίζουμε ότι πέρα από αυτή την καθιερωμένη
εκκλησιαστική παράδοση, άλλες βασικές εκκλησιαστικές «συνήθειες» π.χ. η νηστεία
ορίζονται με βάση τη σημερινή κατανόηση της έννοιας της ημέρας. Και εξηγώ: όταν
λέμε ότι νηστεύουμε την Τετάρτη η νηστεία ξεκινά από τα μεσάνυκτα πριν
ξημερώσει η Τετάρτη και ολοκληρώνεται στα μεσάνυκτα πριν ξημερώσει η Πέμπτη.
ΔΕΝ γνωρίζω προσωπικά κάποιον κανόνα που να λέει ότι η νηστεία της Τετάρτης
ξεκινά στις 18:00 της Τρίτης και ολοκληρώνεται στις 18:00 της Τετάρτης, οπότε
υποθέτω ότι όλοι θα τρώγαμε καλά το μεσημέρι της Τρίτης και μετά θα αντέχαμε να
μετακινήσουμε λίγο το μεσημέρι της Τετάρτης, οπότε θα τρώγαμε επίσης μη νηστίσιμα
τρόφιμα το απόγευμα της Τετάρτης, αφού θεωρείται εκκλησιαστικά Πέμπτη… Τότε οι
μεμονωμένες νηστείες Τετάρτης και Παρασκευής θα ήταν «παιχνιδάκι» (φυσικά μιλώ
για τις περιόδους που δεν υπάρχει συνεχής νηστεία όπως συμβαίνει τώρα…). Αν
πάλι εμείς δεν κάνουμε καλά τη νηστεία τόσο καιρό να μας διαφωτίσετε. Μην
χάσουμε τον μισθό της νηστείας επειδή θα φάμε σουβλάκι το βράδυ μιας συνηθισμένης
Τρίτης ή Πέμπτης…
3.
Αν δεχτούμε την τέλεση των ακολουθιών ως
κριτήριο για τη χρονική οριοθέτηση των
κανόνων της Εκκλησίας προκύπτει άλλο ένα σημαντικό πρόβλημα κατά την ταπεινή
μου γνώμη. Την περίοδο που διανύουμε όλοι γνωρίζουμε ότι κατ’ οικονομία έχει
ανατραπεί το επίσημο ωράριο της Εκκλησίας. Ο όρθρος τελείται μισή μέρα νωρίτερα
(το προηγούμενο βράδυ αντί για το πρωί) και ομοίως ο εσπερινός το πρωί αντί για
το απόγευμα. Για να αναδείξω τον προβληματισμό μου θα εστιάσω στο Μ. Σάββατο.
Ως γνωστόν ο όρθρος του Μ. Σαββάτου μεταφέρεται στο εσπέρας της Μ. Παρασκευής
και ο εσπερινός στο πρωινό του Μ. Σαββάτου. Αν λοιπόν σκεφτούμε παρόμοια με την πλευρά που κάνει χρήση του επιχειρήματος της αλλαγής εκκλησιαστικά της ημέρας στις 18:00 (όταν ξεκινά ο εσπερινός κανονικά) πόσο μακρυά είμαστε από το να θεωρήσουμε ότι καλά κάνουν
όσοι καταλύουν τη νηστεία του Μ. Σαββάτου το μεσημέρι του Μ. Σαββάτου τρώγοντας
γαλακτοκομικά και κρεατικά αφού έγινε (όπως λένε) η πρώτη ανάσταση; Θα ήταν και
αυτό νόμιμο, διότι ο εσπερινός κολλάει εκκλησιαστικά με την Κυριακή του Πάσχα;;;
(Γι’ αυτό και
κανονικά ο εσπερινός θα έπρεπε να γίνεται το απόγευμα και μετά από το πέρας της
θ. λειτουργίας του Μ. Βασιλείου θα ακολουθούσε σύμφωνα με το Τριώδιο η ανάγνωση
των Πράξεων των Αποστόλων και μετά η Παννυχίδα κτλ…)
Έκανα αυτό το νοητικό πείραμα – σχολιασμό στην ενότητα [3] ως μη
θεολόγος για να δείξω πόσο εύκολο είναι να ερμηνεύουμε τα πράγματα βλέποντας τη
μια πλευρά και αποσιωπώντας-παραβλέποντας την άλλη. Αν το εγχείρημα της ενότητας [3] είναι αδόκιμο, ας μην σταθείτε σε αυτό, αλλά στη διαπίστωση της ενότητας [1].
Δεν ξέρω αν αυτά που λέω βρίσκουν σύμφωνους
κάποιους θεολόγους, ιερείς, ιερομονάχους ή αρχιερείς. Αυτό που ξέρω είναι ότι
αν ΔΕΝ μπορούν να συνεννοηθούν με βάση ένα υπάρχον πλαίσιο κανόνων, τότε αυτό
το πλαίσιο χρειάζεται αναθεώρηση όχι απαραίτητα σε επίπεδο ριζικό, αλλά σε
επίπεδο ορισμών και διευκρινιστικών διατάξεων ώστε να καταστεί αδύνατο σε
οποιονδήποτε να το ερμηνεύει κατά το δοκούν… Αν πάλι αυτό είναι αδύνατο, τότε
φοβάμαι ότι αυτός είναι ο λόγος που στο παρελθόν είχαμε αιρέσεις και σχίσματα, αυτός
είναι και ο λόγος που και σήμερα έχουμε διχαστεί και πιθανώς ένα νέο σχίσμα
είναι προ των πυλών…
Ο Κύριος το επιτρέπει και μέσα από αυτή τη
διαδικασία μας μετράει. Εμείς νομίζουμε ο καθένας από την πλευρά του ότι έχει
το δίκιο και υποστηρίζει το ορθό. Ποιος όμως έχει το δίκιο; Ποιος ορθοτομεί και
ποιος πλανάται; Ο Κύριος ξέρει… εμείς θα το μάθουμε έγκαιρα; Ποια αρετή ή ποιες
αρετές μας λείπουν; Μήπως αυτές που ζητάμε τόσες φορές στις ακολουθίες της Περιόδου
που διανύουμε; Η ευχή του Αγίου Εφραίμ μου έρχεται στο μυαλό. Ζητάμε να μας δοθεί
σωφροσύνη, ζητάμε ταπείνωση, ζητάμε υπομονή, ζητάμε να μας δοθεί αγάπη, ζητάμε
να μας δωρίσει ο Κύριος να βλέπουμε τα λάθη μας και να μην κατακρίνουμε τους άλλους.
Γιατί όμως ΔΕΝ μας τα δίνει ο Κύριος; Μήπως γιατί φαρισαΐζουμε; Μήπως γιατί ΔΕΝ
τα επιθυμούμε αυτά τα δώρα; Μήπως γιατί μας αρέσει να έχουμε πάντα εμείς δίκιο και
ποτέ οι άλλοι;
Νομίζετε ότι αναφέρομαι μόνο στη μια πλευρά; Αν
ναι, σας ξεκαθαρίζω ότι αναφέρομαι και στις δύο, συμπεριλαμβάνω και τον εαυτό
μου και αρχίζω να αντιλαμβάνομαι πόση μεγάλη ανάγκη έχουμε να μας ελεήσει ο
Κύριος, πόσο ανίκανοι είμαστε να σωθούμε, ακόμα και μετά την εκούσια θυσία του
Κυρίου μας. Ακόμα και τώρα είναι σαν να μην θέλουμε να τη δεχτούμε και γι΄ αυτό
μάλλον θα χρειαστεί κι άλλο να παιδαγωγηθούμε…
Υ.Γ.: Άντε τώρα να πιάσουμε στο στόμα μας άλλα ζητήματα: μολυσμό ή όχι εντός των ιερών ναών, ουκρανικό, Σύνοδο Κολυμπαρίου, Παλαιό ή Νέο εορτολόγιο... αλλοίμονό μας...
Γεώργιος
Σχετικά άρθρα
Πειραιώς Σεραφείμ: ''Διευκρινίσεις περί της ώρας της Αναστάσεως''
βίντεο (ενδεικτικό)
Τοῦτο ρητῶς ἄλλως τε διατάσσουν καὶ ὠρισμένα ἀρχαία Τυπικά με τὶς χαρακτηριστικὲς φράσεις: «τῆς ἀρμοζούσης ὥρας τοῦ ὄρθρου ἐνστάσης (ἢ «φθασάσης») ἐξερχόμεθα κλπ.» ἢ «περὶ ὥραν ὄρθρου», ὅπως σημειώνει τὸ τυπικό τοῦ ἐντύπου Πεντηκοσταρίου.
ΑπάντησηΔιαγραφήἌλλα ἐξ ἄλλου Τυπικὰ τοποθετοῦν τὴν ἔναρξι τῆς ἀναστασίμου ἀκολουθίας μετὰ τὴν ὀγδόη ἢ μετὰ τὴν ἐνάτη ὥρα τῆς νυκτός, δηλαδὴ περίπου μετὰ ἀπὸ τὶς 2 ἢ 3 μετὰ τὰ μεσάνυκτα.
Ἄλλα τὴν θέτουν ὀλίγες ὧρες πρίν. Κατ’ αὐτὰ ἡ ἀπόλυσις πρὸ τῆς Ἀναστάσεως ἀκολουθίας ἐγίνετο περίπου κατὰ τὴν ἕκτη ὥρα τῆς νυκτός, δηλαδὴ τὰ μεσάνυκτα. Παρ’ ὅλη τὴν ποικιλία ποὺ παρουσιάζουν ἐκ πρώτης ὄψεως οἱ μαρτυρίες αὐτῶν τῶν ἀρχαίων Τυπικῶν, εἶναι χαρακτηριστικὸ ὅτι συμφωνοῦν στὸ ὅτι ἡ Ἀνάστασις γίνεται μετὰ τὰ μεσάνυκτα καὶ πρὶν ἀκόμη ἀρχίση νὰ ὑποχωρῆ ἡ νύκτα, δηλαδὴ «ὄρθρου βαθέως» τῆς Κυριακῆς. Ἡ πράξις αὐτὴ αἰτιολογεῖται ἀπὸ ἕνα μεταγενέστερο (τοῦ ἔτους 1813) χειρόγραφο Τυπικὸ τῆς Μονῆς Φιλοθέου τοῦ Ἁγίου Ὅρους ὡς ἑξῆς: «ὅταν γίνη ἡ Ἀνάστασις πρέπει νὰ εἶναι ἡ ἕκτη ὥρα τῆς νυκτὸς ἀπερασμένη, διότι ὁ Κύριός μας μετὰ τὸ μεσονύκτιον ἀνεστήθη».
Ὑπῆρχε ὅμως παραλλήλως καὶ ἡ ἄλλη παράδοσις, ὅτι ὁ Κύριος ἀνεστήθη τὸ μεσονύκτιο. Στὸ συναξάριο ἐπὶ παραδείγματι τῆς Κυριακῆς τοῦ Πάσχα, ποὺ περιέχεται στὸ Πεντηκοστάριο καὶ ποὺ εἶναι γραμμένο ἀπὸ τὸν Νικηφόρο Ξανθόπουλο λέγεται ὅτι «περὶ μέσον τῆς νυκτὸς» κατῆλθε ὁ ἄγγελος καὶ ἀπεκύλησε τὸν λίθο τοῦ μνημείου. Ἡ παράδοσις αὐτή, καθὼς καὶ ἡ τάσις νὰ ἐπιταχυνθῆ ἡ λῆξις τῆς ὅλης ἀκολουθίας, ἐπηρέασε καὶ τὴν σημερινὴ πράξι καὶ ἡ Ἀνάστασις τελεῖται ἀκριβῶς κατὰ τὸ μεσονύκτιο. Παρά τοῦτο σὲ ὠρισμένα μέρη καὶ τῆς πατρίδος μας ἀκόμη, τελοῦν τὴν Ἀνάστασι μετὰ τὸ μεσονύκτιο κατὰ τὶς 3 τὸ πρωί, δηλαδὴ κατὰ τὴν ἐνάτη ὥρα τῆς νυκτός, ὅπως εἴδαμε σὲ μερικὰ ἀρχαῖα Τυπικά. Αὐτὸ δὲν γίνεται μόνο γιὰ λόγους ἀνάγκης, ὅταν δηλαδὴ ἕνας ἱερεὺς ἐξυπηρετῆ δύο χωριά, ἀλλὰ καὶ ὑπὸ ὁμαλὲς συνθῆκες κατὰ παλαιὰ παράδοσι» (Ἀπαντήσεις εἰς Λειτουργικᾶς Ἀπορίας, τ. Α΄, σ. 168-170. Ἀντιγραφή: «Ὀρθόδοξος Τύπος»)
Ἡ Ἱ. Παράδοσις εἶναι σαφής, ὡς καταδεικνύεται ἀπὸ τὰ παραπάνω, καὶ ἐπιπλέον ἔχει ΑΠΑΡΑΒΑΤΟ χαρακτήρα σύμφωνα μὲ τὸν 89ο Κανόνα τῆς Πενθέκτης Ἁγίας Οἰκουμενικῆς Συνόδου. Ἂν ἀμφισβητοῦν Οἰκουμενικὴ Σύνοδο, τότε ἀμφισβητοῦν τὴν Ἐκκλησία!
Ἡ Ἀνάστασις τελεῖται ὑποχρεωτικὰ τὸ ἐνωρίτερο στὶς 12 μ.μ. Ἀκόμα καὶ ὅταν πρέπει νὰ τελεστοῦν περισσότερες ἀπὸ μία Ἀναστάσεις λόγω ὁποιασδήποτε ἀνάγκης, ἡ πρώτη ἐξ αὐτῶν δὲν γίνεται νὰ τελεστῆ πρὶν τὸ μεσονύκτιο! Ἑπομένως, τὰ ὅσα ἀπεφάσισε ἡ ΔΙΣ καὶ ἐπικροτοῦν τινὲς καταρρίπτονται ἐνώπιον τῆς Ἱ. Παραδόσεως.
Ὁ Λειτουργιολόγος Φουντούλης καταρρίπτει τὴν ἀπόφαση τῆς ΔΙΣ περὶ τῆς Ἀναστάσεως
ΑπάντησηΔιαγραφήὉ χαρακτηρισθεῖς καὶ «Πρύτανης τῶν Λειτουργιολόγων» ἀείμνηστος Καθηγητὴς Ἰ. Φουντούλης εἶχε ἀσχοληθεῖ μὲ τὸ ζήτημα τῆς τελέσεως τῆς Ἀναστάσεως. Παρακάτω θὰ παραθέσουμε τὸ κείμενό του, ποὺ ἀποτελεῖ κόλαφο πρὸς τὴν ΔΙΣ ἀλλὰ καὶ πρὸς τοὺς κυρίους Διονύσιο Ἀνατολικιώτη, συντάκτη τοῦ Κανοναρίου τῶν Διπτύχων τῆς Ἐκκλησίας τῆς Ἑλλάδος, καὶ Ἀναστάσιο Βαβοῦσκο, Ἄρχοντα τοῦ Πατριαρχείου Κων/λεως, οἱ ὁποῖοι μὲ κείμενά τους ἔσπευσαν νὰ «διαγράψουν» τοὺς Ἱ. Κανόνες καὶ τὴν Ἱ. Παράδοση, γιὰ νὰ ἐπικροτήσουν τὴν αὐθαιρεσίαν.
Παραθέτουμε τὸ κείμενο:
«Κατὰ τὴν νύκτα τοῦ Πάσχα σχεδὸν ἀπὸ τοὺς πρώτους χρόνους τῆς χριστιανικῆς Ἐκκλησίας ἐτελεῖτο μακρὰ ὁλονύκτιος ἀκολουθία, ποὺ ἄρχιζε ἀπὸ τὸ ἑσπέρας... τοῦ Σαββάτου καὶ ἐτελείωνε τὸ πρωϊ τῆς Κυριακῆς. Αὐτὴ εἶναι ἡ ἀρχαιοτέρα χριστιανικὴ παννυχίς. Κατὰ τὸ βυζαντινὸ λειτουργικὸ τυπικὸ περιελάμβανε τὸν ἐσπερινὸ τοῦ Μεγάλου Σαββάτου, κατὰ τὰ ἀναγνώσματα τοῦ ὁποίου ἐγίνετο τὸ βάπτισμα τῶν κατηχουμένων, τὴν Λειτουργία τοῦ Μεγάλου Βασιλείου, μακρὰ ἀνάγνωσι ἐκ τῶν Πράξεων τῶν Ἀποστόλων, τὴν ἀκολουθία τοῦ μεσονυκτικοῦ τῆς Κυριακῆς τοῦ Πάσχα, στὸ ὁποῖο ἀντὶ τοῦ συνήθους τριαδικοῦ κανόνος ψάλλεται ὁ κανὼν τοῦ Μεγάλου Σαββάτου «Κύματι θαλάσης», τὴν ἀκολουθία τοῦ ὄρθρου καὶ τὴν ἀναστάσιμο Λειτουργία.
Στὶς ἐνορίες γιὰ ποιμαντικοὺς λόγους ἡ μακρὰ ἀκολουθία χωρίσθηκε στὰ δύο καὶ ὁ ἑσπερινὸς μὲ τὴν Λειτουργία τοῦ Μεγάλου Βασιλείου μετετέθη στὸ πρωὶ τοῦ Μεγάλου Σαββάτου γιὰ νὰ διευκολυνθῆ ἡ κοινωνία τῶν πιστῶν, τὸ βάπτισμα τῶν κατηχουμένων ἔπαυσε πιὰ νὰ τελῆται, ἡ μακρὰ ἀνάγνωσις τῶν Πράξεων, ποὺ συνέδεε τὴν Λειτουργία τοῦ Μεγάλου Βασιλείου μὲ τὸ μεσονυκτικό, δὲν γίνεται πιὰ καὶ ἡ ἀκολουθία τῆς παννυχίδος περιωρίσθηκε μόνο στὸ μεσονυκτικό, στὸν ὄρθρο καὶ στὴν λειτουργία.
Ἡ ἀκολουθία τῆς ἀναστάσεως στὸ λειτουργικὸ πλαίσιο τῶν ἀκολουθιῶν αὐτῶν εὑρίσκεται μετὰ τὴν ἀπόλυσι τοῦ μεσονυκτικοῦ καὶ στὴν ἀρχὴ τοῦ ὄρθρου, τοῦ ὁποίου καὶ ἀποτελεῖ τὴν κάπως ἰδιόρρυθμο ἔναρξι. Ἀκριβῶς αὐτὴ ἡ λειτουργικὴ θέσις τῆς ἀκολουθίας τῆς Ἀναστάσεως ὑποδηλώνει, ὅτι αὐτή ἐτελεῖτο κατὰ τὶς πρῶτες μετὰ τὸ μεσονύκτιο ὧρες, τότε δηλαδὴ ποὺ ἄρχιζε καὶ ἡ συνήθης ἀκολουθία τοῦ ὄρθρου.