Ἐκτρώσεις - Ψυχολογική Προσέγγιση

τῆς Δρ. Παναγιώτας Μάμα Ἀγαπίου,

Παιδοψυχιάτρου, Οἰκογενειακῆς Συστημικῆς Θεραπεύτριας

Θά ἀναπτύξω τό θέμα μου ὑπό τό πρῖσμα τῆς συστημικῆς προσέγγισης - ὅπως ἀκριβῶς τό κατανοῶ ὡς συστημική θεραπεύτρια- καί θά ἐξηγήσω τί ἐννοῶ μέ αὐτό. Φανταστεῖτε πώς ὁτιδήποτε ἀνθρώπινο συμβαίνει μοιάζει μέ αὐτό πού συμβαίνει στά συγκοινωνοῦντα δοχεῖα, τά ὁποῖα μπορεῖ νά φαίνονται ἀνεξάρτητα μεταξύ τους, ἀλλά παρόλα αὐτά ἄν ἀλλάξουμε τή συνθήκη στό ἕνα δοχεῖο, τότε παρατηροῦμε ὅτι ὅλα ἔχουν ἐπηρεαστεῖ . Ἄν ὑποθέσουμε λοιπόν ὅτι ἡ ἀνθρωπότητα εἶναι ἕνα σύστημα πού ἀποτελεῖται ἀπό διάφορα συγκοινωνοῦντα δοχεῖα, τότε μερικά ἀπό αὐτά ἀφοροῦν τήν ἐπιστημονική κοινότητα, τίς οἰκογένειες, τήν κοινωνία μας ὁλόκληρη κλπ. Ἑπομένως ἄν θεωρήσουμε τήν ἔκτρωση ὡς ἕνα γεγονός πού συμβαίνει στό δοχεῖο τῆς οἰκογένειας, τότε ὅπως τό ἔχουμε περιγράψει, οἱ συνέπειες καί οἱ προεκτάσεις δέν ἀφοροῦν μόνο τό μικροπεριβάλλον, ἐκεῖ πού ἔγινε ἡ ἔκτρωση δηλαδή – τή γυναίκα ἄς ποῦμε – ἀλλά ὁλόκληρη τήν ἀνθρωπότητα μέ διάφορους τρόπους. Ἐπιδρᾶ μέ ἕνα ἰδιαίτερα πολύπλοκο τρόπο τόσο στήν ἐπιστήμη, στήν ἐπιστημονική σκέψη καί στόν τρόπο πού διαχειρίζεται ἡ ἐπιστημονική κοινότητα τά πράγματα, σαφῶς στήν οἰκογένεια, ὄχι μόνο στή μητέρα, ἀλλά καί στό ζευγάρι καί στά παιδιά, ἀκόμη καί σέ αὐτά πού μπορεῖ νά μήν εἶχαν γεννηθεῖ ὅταν ἔγινε ἡ ἔκτρωση, ἀλλά ἕπονται αὐτῆς καί σαφῶς διαποτίζει ὅλο αὐτό τήν κοινωνία.
Ἄς δοῦμε τά διάφορα «δοχεῖα» πού ἀπαρτίζουν τό σύστημα τῆς ἀνθρωπότητας ξεχωριστά, ξεκινώντας ἀπό αὐτό τῆς ἐπιστήμης. Θά σᾶς ὑποβάλω τό ἑξῆς ἐρώτημα: «Πονᾶνε οἱ γαρίδες, ὅταν τίς ρίχνουν στό τηγάνι ζωντανές;»! Μήν ἀναρωτιέστε γιά τό ἐρώτημα, γιατί πρίν δύο χρόνια καί γιά ἀρκετό καιρό, μία πολύ ἀξιόλογη ἐπιστημονική ὁμάδα προσπαθοῦσε νά ἀνακαλύψει, ἐάν στόν βωμό τῶν γαστρονομικῶν ὀρέξεων κάποιας ὁμάδας ἀνθρώπων πού θεωροῦν πιό εὔγεστες τίς γαρίδες ὅταν τηγανίζονται ζωντανές, πονοῦσαν καί κατά πόσον ἐτίθεντο ἠθικά διλήμματα. Δέ λέω νά τό ψάξουμε κι αὐτό, γιατί ἄν πονᾶνε ἔχουμε νά τό ἀποτρέψουμε. Εἰλικρινά δέν ξέρω ἄν πονᾶνε οἱ γαρίδες, αὐτό ὅμως πού σίγουρα ξέρω εἶναι ὅτι ἕνα ἔμβρυο μερικῶν βδομάδων πού τοῦ κάνουν ἔκτρωση ΠΟΝΑΕΙ. Ὁ καθένας ἀπό σᾶς μπορεῖ νά τό διαπιστώσει, ἄν ἀνατρέξει στό διαδίκτυο καί βρεῖ βίντεο πού δείχνουν ἐκτρώσεις. Ἐκεῖ θά δεῖ ξεκάθαρα ὅτι ἕνα ἔμβρυο ἀκόμη καί πρίν τή 12η ἑβδομάδα τῆς ζωῆς του κινεῖται, χτυπᾶ ἡ καρδούλα του, κουνιοῦνται χεράκια καί ποδαράκια. Γιατί βάζω αὐτά τά δύο ἐρωτήματα μαζί, τό ἐρώτημα μέ τίς γαρίδες καί τό ἔμβρυο πού θανατώνεται; Ἐκ φύσεως ὁ ἄνθρωπος εἶναι ὄν ἀγαπητικό καί κοινωνικό, ὅπως συγκλίνουν σέ αὐτό οἱ ἐπιστῆμες τῆς ψυχολογίας καί τῆς ψυχιατρικῆς. Ταυτόχρονα παρουσιάζει τήν ἀνάγκη, αὐτό τό ἔμφυτο χάρισμα τῆς ἀγαπητικῆς διάθεσης, τῆς κοινωνικότητας καί τῆς δημιουργικότητας, νά τό μεταδώσει, νά τό στοχεύσει κάπου. Ἄς μήν ξεχνᾶμε ἐπίσης ὅτι οἱ ἐρευνητές εἶναι κατεξοχήν δημιουργικά πρόσωπα. Ἀπό τή στιγμή λοιπόν πού στό βωμό τοῦ χρήματος – στοιχίζουν ἀρκετά λεφτά οἱ ἐκτρώσεις – μία μερίδα τῆς ἐπιστημονικῆς κοινότητας ἀποδέκτηκε τήν ἔκτρωση ὡς μία τεχνική ὅπως ὅλες οἱ ἄλλες, καταπατώντας τόν ὅρκο της τοῦ νά προστατεύει τή ζωή. Τότε αὐτό προκάλεσε τή μεταστροφή – γιά νά μήν πῶ διαστροφή – ὅλης αὐτῆς τῆς ἀγαπητικῆς διάθεσης καί τῆς δημιουργικότητας ἀπό τό ἀρχικό ἀντικείμενο-στόχο, πού ἦταν ὁ ἄνθρωπος, πρός κάπου ἀλλοῦ. Τό νά μείνει ἀδρανής ἡ ἔμφυτη αὐτή διάθεση τοῦ ἀνθρώπου εἶναι ἀδύνατον. Σαφῶς λοιπόν, ἔχει ἐπηρεάσει ἡ ἔκτρωση καί ἔχει ἐπιδράσει ψυχολογικά στήν ἐπιστημονική κοινότητα. Ἐπιτρέψτε μου νά χρησιμοποιήσω ἕνα σκληρό ὅρο. Στή δική μου γλώσσα τῆς ψυχιατρικῆς αὐτό θά τό ὀνόμαζα σχιζοφρένεια τῆς ἐπιστήμης.

                  

Ἄς μεταφερθοῦμε τώρα σέ ἕνα ἄλλο σημαντικό «δοχεῖο» τοῦ συστήματος, τήν οἰκογένεια, πού ὅπως εἶχα πεῖ καί πρίν, ἀφορᾶ ὅλα τά μέλη, ἀκόμη καί αὐτά πού ἕπονται τῆς ἔκτρωσης καί ὄχι μόνο τή μητέρα. Πάρα πολλές φορές σέ ψυχοθεραπεῖες παιδιῶν πού ἕπονται μίας ἔκτρωσης, χωρίς ἀκόμη νά γνωρίζουν τά παιδιά ὅτι ἡ μητέρα τους εἶχε μπεῖ σέ αὐτή τή διαδικασία, ἐμφανίζουν ἀδικαιολόγητα αἰσθήματα κενοῦ καί ἀπροσδιόριστης κατάθλιψης, καθώς ἐπίσης καί αἴσθημα ἀνασφάλειας γιά ἐπεικείμενο κακό πού πρόκειται νά συμβεῖ, χωρίς πάλι αὐτό νά μπορεῖ νά προσδιοριστεῖ. Αὐτός εἶναι καί ἕνας ἀπό τούς λόγους πού στή λήψη τοῦ ἱστορικοῦ τυχόν ἐκτρώσεις σημειώνονται στό γενεόγραμμα τῆς οἰκογένειας, διότι ξέρουμε ὅτι παίζουν σημαντικό ρόλο στά ψυχικά δυναμικά τῆς οἰκογένειας. Μέσα λοιπόν ἀπό τήν ψυχοθεραπευτική διαδικασία τῶν παιδιῶν αὐτῶν, φανερώνεται ὅτι, ἄθελά της, ἡ μητέρα, ἔχει προβάλει τό πένθος της στά παιδιά της. Ὅπως εἶχα πεῖ καί πρίν, παρόλο πού οἱ ἀριθμοί εἶναι ἀποκαλυπτικοί, ἐντούτοις δέν ἔχουν καί πολλή σημασία, εἶναι εὔκολο νά τούς βρεῖτε. Ἐνδεικτικά ὅμως θά ἀναφέρω ὅτι κάποιες ἔρευνες ἀναφέρουν μέχρι καί 44% ψυχιατρικές ἐκδηλώσεις στή γυναίκα πού ἔχει κάνει ἔκτρωση, γύρω στό 35% διαταραχές στόν ὕπνο καί γύρω στό 28% αὐτοκτονικό ἰδεασμό. Γιά νά μήν ἀναφερθῶ καί στίς ψυχολογικές ἐπιδράσεις, ὅπου ἀκολουθοῦν μία ἔκτρωση, ὅπως εἶναι ἡ ἀπομάκρυνση τοῦ ζευγαριοῦ καί τό πάγωμα τοῦ συναισθήματος.
Σέ εἰσήγηση πρίν ἀπό μένα, ἀναφέρθηκε ὁ ὅρος «ἀνεπιθύμητη ἐγκυμοσύνη». Γιά νά διευκρινήσω θά ἀναφέρω πώς, ὅταν λέμε «ἀνεπιθύμητη ἐγκυμοσύνη», δέν ὑπάρχουν ἀντικειμενικά κριτήρια, ἀλλά εἶναι ἐντελῶς ὑποκειμενικά. Κάποιος μπορεῖ νά θεωρεῖ «ἀνεπιθύμητη ἐγκυμοσύνη» γιά παράδειγμα τό γεγονός ὅτι μία κοπέλα ἔμεινε ἔγκυος χωρίς νά εἶναι παντρεμένη, ἐνῶ κάποιος ἄλλος μπορεῖ νά θεωρεῖ μία κύηση «ἀνεπιθύμητη», γιατί δέν ὑπάρχουν κατά τή γνώμη του ἐπαρκῆ οἰκονομικά μέσα κ.λπ. Γενικά εἶναι πολλοί οἱ λόγοι πού μπορεῖ νά προβάλει κάποιος, γιά νά χαρακτηρίσει μία ἐγκυμοσύνη «ἀνεπιθύμητη». Κάποιοι ὑποστηρίζουν ὅτι ὅλα αὐτά τά ποσοστά πού σᾶς εἶχα ἀναφέρει νωρίτερα γιά τίς μετά τήν ἔκτρωση ἐπιπλοκές (ψυχολογικές καί ψυχιατρικές), ἀφοροῦν τίς περιπτώσεις ἐκεῖνες τῶν ἐπιθυμητῶν κυήσεων, πού ὅμως γιά διάφορους λόγους πραγματοποιεῖται ἔκτρωση. Δυστυχῶς ἡ πραγματικότητα δέν εἶναι αὐτή. Παρόμοια ποσοστά μοιράζονται καί οἱ περιπτώσεις τῶν λεγόμενων «ἀνεπιθύμητων κυήσεων». Κάποιοι ὑποστηρίζουν ὅτι εἶναι ἀνακουφιστικό γιά μία γυναίκα πού κυοφορεῖ ἕνα «ἀνεπιθύμητο μωρό» νά προβεῖ σέ ἔκτρωση, γιατί αὐτό τήν ἀπαλλάσσει ἀπό ἕνα βάρος καί τό ἄγχος πού τό συνοδεύει. Δυστυχῶς ἡ πραγματικότητα ἔρχεται γιά ἄλλη μία φορά νά διασκεδάσει τίς φαντασιώσεις αὐτές. Ἴσα ἴσα πού οἱ γυναῖκες αὐτές πολλές φορές ἐμφανίζονται περισσότερο ἐνοχοποιημένες καί ὅπως εἶπα πρίν εἶναι σημαντικό νά ἀκούσουμε τόν δικό τους λόγο.
Θά σᾶς μεταφέρω πολύ σύντομα τήν περίπτωση μίας κοπέλας, 23 χρονῶν, φοιτήτριας ἰατρικῆς, πού ἔμεινε ἔγκυος καί κατάλαβε ὅτι ὁ σύντροφός της δέ θά τήν ἀκολουθοῦσε, ὁπότε προέβη σέ ἔκτρωση. Μιλάει ἀρκετά χρόνια ἀργότερα, ὅταν βρίσκεται σέ ψυχοθεραπεία. Τά λόγια της συμπυκνώνουν τόν πόνο πολλῶν κοπέλων πού ἔχουν βρεθεῖ στή δική της θέση. «Τά χρόνια πέρασαν γρήγορα. Μέ τήν ἀπώλεια τοῦ μωροῦ μου τά βράδια νά γυρνάει στό μυαλό μου καί τόν πόνο ἀντί νά ἁπαλύνεται νά μεγαλώνει. Κάθε χρόνο πού περνάει ξέρω ὅτι αὐτό τό πλασματάκι θά μεγάλωνε καί θά μέ γέμιζε. Κάθε χρόνο ἡ μέρα τοῦ θανάτου του μέ βρίσκει κουλουριασμένη στόν καναπέ νά τό ἀποζητῶ καί νά ἀναρωτιέμαι «Γιατί τό ἔκανα;». Ἄν αὐτό ἦταν μία «θεραπευτική ἔκτρωση», ὁ καθένας ἄς ἀναλογιστεῖ.
Ἐπιπλέον θά ἀναφερθῶ στήν περίπτωση μίας ἀδελφῆς, ὅπου ἔχει ἀδελφό μέ σύνδρομο Ντάουν, ὅπου εἶναι μία ἄλλη ἀπό τίς περιπτώσεις πού μία γενετική ἀνωμαλία ὅπως τό Σ. Ντάουν προβάλλεται ὡς λόγος γιά ἔκτρωση. Μάλιστα στή συγκεκριμένη περίπτωση, ὄντως εἶχαν εἰσηγηθεῖ κάτι ἀνάλογο στούς γονεῖς μέ τή δικαιολογία ὅτι «θά εἶναι βάρος στά παιδιά τους καί στούς ἴδιους». Τριαντατρία χρόνια μετά, ἡ κοπέλα αὐτή ἀναφέρει τά ἑξῆς: «Ὅταν γεννήθηκε ὁ ἀδελφός μου δέν μποροῦσα νά φανταστῶ ὅτι ἡ παρουσία του στή ζωή μου θά μέ δίδασκε. Κάποιες φορές μέ τόν δύσκολο τρόπο, ὅτι τίποτα δέν εἶναι αὐτονόητο στή ζωή μας ἐκτός ἀπό τήν ἀγάπη τοῦ Θεοῦ, μέ ἀποτέλεσμα ὅμως νά μπορῶ νά χαίρομαι τήν κάθε στιγμή στή ζωή μου, ἀκόμα καί τίς δυσάρεστες. Τίς φορές πού τόν βοηθοῦσα νά συλλαβίσει, δέν μποροῦσα νά φανταστῶ ὅτι ἐκεῖνος μέ βοηθοῦσε νά συλλαβίσω τή λέξη: «ΜΟΝΑΔΙΚΟΤΗΤΑ», ἀλλά οὔτε μποροῦσα ποτέ νά φανταστῶ ὅτι καθώς διαπίστωνα ὅτι ὁ ἀδελφός μου δέν μπορεῖ ὅσα μπορῶ ἐγώ, θά ἐκπαιδευόμουν σιγά σιγά στήν ἀποδοχή τοῦ κάθε μοναδικοῦ προσώπου ξεχωριστά». Αὐτή εἶναι μία περίπτωση πού δέν ἔγινε ἔκτρωση, πού θά μποροῦσε νά εἶχε γίνει, ἀλλά ταυτόχρονα θά εἶχε χάσει καί ἡ ἀδελφή αὐτή τή δυνατότητα νά κερδίσει ὅλα αὐτά πού μόλις σᾶς διάβασα. Δεδομένου τοῦ χρόνου, μεταφέρομαι ἐν συντομίᾳ στό «δοχεῖο» κοινωνία καί πῶς αὐτό μπορεῖ νά ἐπηρεάζεται. Θά ἀναφερθῶ μόνο σέ δύο σημεῖα. Τό ἕνα ἀφορᾶ τήν παγίδα τῆς εὐγονικῆς καί τό ὅτι μεταφέρουμε πλέον μία καινούργια κουλτούρα στά παιδιά μας, πού ὑπαγορεύει ὅτι ὁ ἄνθρωπος ἀξίζει, ἄν μπορεῖ νά κάνει συγκεκριμένα πράγματα καί πώς πέρα ἀπό αὐτά δέν ἔχει ἀξία. Καί τό δεύτερο ὡς συνέπεια τοῦ πρώτου την αὐτονόμηση τῆς εὐθύνης ἀπό τήν εὐχαρίστηση, μέ τήν παράλληλη ὑποβάθμιση τῆς εὐχαρίστησης στήν ἀνάγκη τῆς ἀπόλαυσης χωρίς χαρά.
Δέν μπορεῖτε νά περιμένετε ἀπό τά παιδιά σας νά διαβάζουν καί νά βάζουν στόχους αὐτοβελτίωσης καί ἐξέλιξης, ἐάν δέν τά ἔχετε μάθει ὅτι τά πράγματα δέν ἐξαντλοῦνται στό εὔκολο ἀποτέλεσμα, χωρίς δυσκολίες. Αὐτή ἡ λογική ὅμως τοῦ γρήγορου ἀποτελέσματος, τῆς εὐχαρίστησης χωρίς τόν κόπο, ἀφορᾶ ἕνα διαστροφικό τρόπο σκέψης, πού τελικά ἀποδυναμώνει τόν ἄνθρωπο καί τοῦ στερεῖ τήν ἱκανοποίηση τῆς ἀνακάλυψης περισσότερων δυνατοτήτων καί χαρισμάτων, ὅπου ἡ πάλη μίας δυσκολίας ἀναδεικνύει. Διαποτίζοντας τή σκέψη τῶν νέων μας μέ τέτοιες διαστροφές, ἄς μήν ἔχουμε παράπονο γιά τό γεγονός ὅτι γίνονται φυγόπονοι καί ἀποτυγχάνουν. Καί ἡ φιλοσοφία πού προβάλλεται μέσῳ τῆς ἔκτρωσης καί τῆς νομιμοποίησης αὐτῆς εἶναι ἀκριβῶς αὐτό: ἡ ἐσφαλμένη πεποίθηση ὅτι ἡ ἔκτρωση χρειάζεται νά γίνεται, γιά νά διευκολύνει καί νά ἀνακουφίζει. Τώρα ἀπό τί ἄς τό ἀναλογιστεῖ ὁ καθένας γιά τό νόημα τῆς ζωῆς του, πού θέλει νά δώσει καί ἀναζητᾶ.

(Ὁμιλία πού πραγματοποιήθηκε σέ ἡμερίδα γιά τίς ἐκτρώσεις, πού ὀργάνωσε ἡ Ἱερά Ἀρχιεπισκοπή)

Ι.Μ.ΛΕΜΕΣΟΥ