Σε αδιέξοδο ο Αρχιεπίσκοπος Ιερώνυμος για το Ουκρανικό

Σπεύδει σὲ βοήθεια ὁ Ναυπάκτου Ἱερόθεος.......

1. Ἀπομονωμένος ὁ πατριάρχης Βαρθολομαῖος. Κίνδυνος ἐθνοφυλετισμοῦ

Γιὰ πρώτη φορὰ ἡ Ἐκκλησία Κωνσταντινουπόλεως βρίσκεται ἀπομονωμένη ἀπὸ τὶς λοιπὲς αὐτοκέφαλες ἐκκλησίες, λόγω τῶν ἀντικανονικῶν καὶ ἀντισυνοδι-κῶν ἐνεργειῶν στὴν παραχώρηση αὐτοκεφαλίας στοὺς σχισματικοὺς τῆς Οὐκρα-νίας.

Ἔθεσε ἔτσι ἡ ἴδια σὲ ἀμφισβήτηση τὸν ἀναγνωρισμένο συντονιστικό της ρό-λο ὡς παράγοντα ἑνότητας καὶ ὁδήγησε σὲ πλήρη ἀποτυχία τὴν δοκιμασμένη καὶ ἀποτελεσματικὴ ἐκκλησιαστική της πολιτική, ἀρχῆς γενομένης ἀπὸ τὴν κολοβὴ καὶ ἐλλιπῆ ἐκπροσώπηση τοῦ σώματος τῆς Ἐκκλησίας στὴν ψευδοσύνοδο τοῦ Κολυμπαρίου τῆς Κρήτης.

Σὲ προγενέστερα κείμενά μας εἴχαμε ἐπισημάνει τὸν διαφαινόμενο καὶ ἐπικρε-μάμενο κίνδυνο γιὰ τὶς ἑλληνόφωνες ἡγεσίες ἀρκετῶν τοπικῶν Ἐκκλησιῶν (Ἀλε-ξανδρείας, Ἱεροσολύμων, Κύπρου, Ἑλλάδος, Ἀλβανίας) νὰ παρασυρθοῦν ἀπὸ ἐθνοφυλετικὰ κριτήρια καὶ νὰ στηρίξουν τὴν ἑλληνικὴ πρωτόθρονη Ἐκκλησία, περιπίπτοντας στὴν αἵρεση τοῦ ἐθνοφυλετισμοῦ, τὴν ὁποία εἶχε καταδικάσει ἡ Τοπικὴ Σύνοδος τῆς Κωνσταντινούπολης τὸ 1872, ἐξ αἰτίας τῶν βουλγαρικῶν τότε ἐθνοφυλετικῶν διεκδικήσεων.

Δυστυχῶς τέτοια κριτήρια κυριαρχοῦν σὲ μεγάλη με-ρίδα τῶν ἑλληνοφώνων κληρικῶν, θεολόγων καὶ νομοκανονολόγων, οἱ ὁποῖοι ἱε-ραρχοῦν τὸν πατριωτισμὸ καὶ τὴν ἐθνικὴ καταγωγὴ πάνω ἀπὸ τὴν ὑπερφυλετικὴ ἔνταξη ὅλων τῶν Ὀρθοδόξων στὸ ἑνιαῖο σῶμα τῆς Ἐκκλησίας τοῦ Χριστοῦ, «ὅπου οὐκ ἔνι Ἕλλην καὶ Ἰουδαῖος, περιτομὴ καὶ ἀκροβυστία, βάρβαρος, Σκύθης, δοῦλος, ἐλεύθερος, ἀλλὰ τὰ πάντα καὶ ἐν πᾶσι Χριστός».

Ἔτσι, ἐνῶ εἶναι ἡλίου φαεινότερη ἡ ἀντικανονικὴ εἰσπήδηση τῆς Ἐκκλησίας Κωνσταντινουπόλεως στὸ ἔδαφος τῆς δικαιοδοσίας τῆς Ἐκκλησίας τῆς Ρωσίας, στὴν ὁποία ἐπὶ τρεῖς καὶ πλέον αἰῶνες ἀνήκει ἡ Ἐκκλησία τῆς Οὐκρανίας ἀπὸ τὸ 1686, μὲ πάγκοινη καὶ ἀναμφισβήτητη ἀναγνώριση ἀπὸ ὅλες τὶς τοπικὲς ἐκκλησίες καὶ ἀπὸ αὐτὸ ἀκόμη τὸ Οἰκουμενικὸ Πατριαρχεῖο, ὅπως ἀπέδειξαν ἱστορικὰ καὶ ἱερακανονικὰ ἐπιστημονικὲς μελέτες, ἐν τούτοις καταβάλλεται σχεδιασμένη προσπάθεια ἀπὸ ἐρευνη-τὰς νὰ παρουσιασθεῖ ἄλλη εἰκόνα ὑπὲρ τῆς δικαιοδοσίας δῆθεν τοῦ Οἰκουμενικοῦ Πατριαρχείου στὴν Ἐκκλησία τῆς Οὐκρανίας, καὶ τὸ πολὺ χειρότερο ὑπὲρ τῆς δικαιοδοσίας δῆθεν νὰ ἀπονέμει μόνο αὐτὸ τὴν αὐτοκεφαλία, χωρὶς τὴν συναίνεση τοῦ ὅλου σώματος τῆς Ἐκκλησίας, ποὺ ἐκφράζεται συνοδικὰ καὶ πανορθόδοξα.

Τὸ ἀποκορύφωμα δὲ αὐτῆς τῆς νεοφανοῦς ἐκκλησιολογίας ποὺ ἐπιδιώκει νὰ παρουσιάσει τὸν Οἰκουμενικὸ Πατριάρχη ὄχι ὡς «πρῶτον μεταξὺ ἴσων» (primus inter pares), ἑπομένως συναποφαινόμενο καὶ συναποφασίζοντα μετὰ τῶν ἴσων, ἀλλὰ ὡς «πρῶτον ἄνευ ἴσων» (primus sine paribus), ἀποφαινόμενον κατὰ παπικὸ μοναρχικὸ τρόπο, συντελέσθηκε μὲ τὴν ἐκ μέρους τοῦ Οἰκουμενικοῦ Πατριαρχείου αὐθαίρετη παντελῶς ἀποκατάσταση τῶν σχισματικῶν τῆς Οὐκρανίας, χωρὶς τὴν τήρηση τῶν προβλεπομένων ἀπὸ τοὺς ἱεροὺς κανόνες προϋποθέσεων, τὴν δημό-σια δηλαδὴ ἐκδήλωση μετανοίας καὶ τὴν ἐπαναχειροτονία ἢ ἐπαναχειροθεσία τους.

Τὸ χείριστο δὲ στὴν περίπτωση τῶν σχισματικῶν τῆς Οὐκρανίας καὶ ἀ-διανόητο ἐκκλησιολογικὰ καὶ ποιμαντικὰ εἶναι τὸ ὅτι δὲν ἐπανεντάσσονται στὴν ἐπὶ αἰῶνες ὑπάρχουσα κανονικὴ Ἐκκλησία, τὴν ὑπὸ τὸν μητροπολίτη Ὀνούφριο, ἀπὸ τὴν ὁποία ἀποσχίσθηκαν, ἀλλὰ δημιουργεῖ ὁ πατριάρχης Βαρθολομαῖος μία νέα παράλληλη δικαιοδοσία στὸν ἴδιο τόπο, μία νέα σύνοδο, καθιστάμενος ἔτσι δημιουργὸς σχίσματος, μὲ ὀδυνηρὲς συνέπειες ὄχι μόνον γιὰ τὴν Οὐκρανία, ἀλλὰ γιὰ τὴν ἀνὰ τὴν οἰκουμένη Ὀρθοδοξία.

2. Οἱ ἑλληνόφωνες ἡγεσίες τοπικῶν ἐκκλησιῶν, δὲν συμφωνοῦν μὲ τὸ Οὐκρανικὸ Αὐτοκέφαλο

Πρὸς τὸ παρὸν πάντως οἱ τέσσαρες ἀπὸ τὶς πέντε ἑλληνόφωνες ἐκκλησίες δὲν συντάχθηκαν μὲ τὴν Ἐκκλησία Κωνσταντινουπόλεως, ἐνῶ ἡ πέμπτη, τῆς Ἑλλάδος, σιωπᾶ καὶ περιμένει. Οἱ δύο μάλιστα, τῆς Κύπρου καὶ τῆς Ἀλβανίας, μὲ συνοδικὲς ἀποφάσεις ζητοῦν τὴν σύγκληση πανορθοδόξου συνόδου γιὰ τὴν ἐπίλυση τοῦ Οἰκρανικοῦ.

Μὲ ἱκανοποίηση δέχθηκε τὸ ὀρθόδοξο πλήρωμα αὐτὴν τὴν ὑπερφυλετικὴ στάση τῶν δύο προκαθημένων κ.κ. Χρυσοστόμου καὶ Ἀναστασίου, οἱ ὁποῖοι, μολονότι εἶχαν συνάντηση στὴν Βιέννη προσκληθέντες ἐκεῖ ἀπὸ τὸν πατριάρχη κ. Βαρθολομαῖο, δὲν ὑπανεχώρησαν ἀπὸ τὴν ἀρνητική τους θέση ἀπέναντι στὴν ἀντικανονική, ἀντισυνοδικὴ καὶ μονομερῆ ἐκχώρηση αὐτοκεφάλου στοὺς σχισματικοὺς τῆς Οὐκρανίας.

Γιὰ ἀμφοτέρους τοὺς προκαθημένους ἀποτελεῖ ἡ ὀρθὴ αὐτὴ στάση μικρὴ ἐξιλέωση γιὰ τὴν ὁλόθυμη συμπόρευσή τους στὴν σύγκληση καὶ λειτουργία τῆς ψευδοσυνόδου τῆς Κρήτης καὶ στὴν ἐνθάρρυνση τοῦ πατριάρχου Βαρθολομαίου νὰ ἐνεργεῖ ὡς πάπας· ἐὰν δὲν τὸν βοηθοῦσαν στὴν Κρήτη νὰ ἀγνοήσει, νὰ μὴν ὑπολογίσει τὶς ἐνστάσεις τεσσάρων αὐτοκεφάλων ἐκκλησιῶν, ποὺ ἐκπροσωποῦσαν τὸ μέγιστον μέρος τῶν Ὀρθοδόξων πιστῶν, δὲν θὰ τολμοῦσε τώρα νὰ ἀγνοεῖ τὴν γνώμη τῶν ἐκκλησιῶν, ἀκόμη καὶ τῆς μητέρας ἐκκλησίας, τῆς Ρωσσικῆς, πολὺ περισσότερο τὴν γνώμη τῆς τοπικῆς κανονικῆς ἐκκλησίας, ἡ ὁποία δὲν ἐζήτησε αὐτοκεφαλία, καὶ νὰ ἀποφασίζει μόνος του, ἀποκαθιστώντας αὐθαιρέτως καθηρημένους σχισματικούς.

Δὲν θὰ τολμοῦσε νὰ τοὺς κάνει καὶ τὸν δάσκαλο, ἐπικαλούμενος στὴν ἀπάντησή του πρὸς τὸν Ἀλβανίας Ἀναστάσιο παραδείγματα ἀπὸ τὴν ἐκκλησιαστικὴ ἱστορία, ὅπως τὸ σχίσμα τῶν Μελιτιανῶν, τὸ ὁποῖο δὲν ἔχει καμμία σχέση μὲ τὸ Οὐκρανικὸ σχίσμα, ὅπως ἔδειξαν καὶ ἄλλοι, ἀλλὰ καὶ ὁ ἴδιος ὁ ἀρχιεπίσκοπος Ἀναστάσιος, ἀπαντώντας μὲ δεύτερο κείμενό του στὸ ἐπιτιμητικὸ ἔγγραφο τοῦ πατριάρχου Βαρθολομαίου, τὸ ὁποῖο, ὅπως ὀρθὰ ἐγράφη «θὰ μποροῦσε νὰ χαρακτηριστεῖ μνημεῖο κατοχύρωσης τοῦ φαναριώτικου πρωτείου στὴν Ὀρθόδοξη Ἐκκλησία».

3. Ἀντιφατικὴ δήλωση τοῦ ἀρχιεπισκόπου Ἀλβανίας. Διαφωνεῖ μὲ τοὺς σχισματικούς, ἀλλὰ θὰ παραμείνει μὲ τὸ προκληθησόμενο σχίσμα.

Εἶναι πάντως ἄξιο ἐπισημάνσεως ὅτι ὁ προκαθήμενος τῆς κατὰ Ἀλβανίαν Ἐκκλησίας Ἀναστάσιος, ἐνῶ ἐτόλμησε νὰ ἀμφισβητήσει ὀρθῶς καὶ μὲ ὑψηλοῦ ἐπιπέ-δου ἐπιχειρηματολογία, ὡς ἀκαδημαϊκὸς διδάσκαλος, τὴν ἐκχώρηση αὐτοκεφαλίας στοὺς σχισματικοὺς τῆς Οὐκρανίας, γιὰ νὰ μὴ φανεῖ ρωσόφιλος, ἐπέρριψε εὐθύνες καὶ στὴν Ἐκκλησία τῆς Ρωσίας, ἱκανοποιώντας ἐν μέρει τὸν ἐθνοφυλετισμὸ τῶν ὑποστηρικτῶν τοῦ Φαναρίου, καὶ ἐγκωμιάζοντας πάλιν καὶ πολλάκις τὸν πατριάρχη Βαρθολομαῖο γιὰ τά «μοναδικῆς ἀξίας ἐπιτεύγματα τῶν Ὀρθοδόξων κατὰ τὰς τελευταίας δεκαετίας, (ὡς εἶναι) αἱ Πανορθόδοξοι Συνάξεις τῶν Προκαθημένων καὶ ἡ Ἁγία καὶ Μεγάλη Σύνοδος τῆς Ὀρθοδόξου Ἐκκλησίας, τῇ ἀόκνῳ προσπαθείᾳ τοῦ Οἰκουμενικοῦ Πατριαρχείου καὶ προσωπικῶς τῆς Ὑμετέρας Θειοτάτης Παναγιότητος».

Οὐσιαστικῶς μάλιστα ἀχρήστευσε τὴν ὀρθόδοξη ἀντίστασή του στὸ θέμα τῆς ψευδοαυτοκεφαλίας τῶν σχισματικῶν τῆς Οὐκρανίας καὶ μᾶς ἐξέπληξε μὲ τὴν διευκρινιστικὴ στὸ τέλος τοῦ δευτέρου ἐγγράφου του δήλωση, ὅτι σὲ περίπτωση ποὺ θὰ προκληθεῖ σχίσμα, ἀπὸ τὶς λανθασμένες ἀσφαλῶς ἐνέργειες τοῦ κ. Βαρθολομαίου, ὅπως ὁ ἴδιος τὶς διαζωγράφησε, ἡ Ἐκκλησία τῆς Ἀλβανίας θὰ εὑρεθεῖ στὸ πλευρὸ αὐτῶν ποὺ προκάλεσαν τὸ σχίσμα, θὰ ὁδηγήσει δηλαδὴ ὁ ἀρχιεπίσκοπος Ἀλβανίας τὸ ποίμνιό του στὴν ἀπώλεια, ἀφοῦ οὔτε ἡ αἵρεση οὔτε τὸ σχίσμα ὁδηγοῦν στὴν σωτηρία.

Ἀπορεῖ κανεὶς καὶ ἐξίσταται πῶς αὐτὸ συμβιβάζεται μὲ τὴν λογιοσύνη καὶ νοημοσύνη τοῦ ἀρχιεπισκόπου, ἀλλὰ καὶ μὲ τὴν διὰ βίου κοπιώδη ἱεραποστολική του προσπάθεια νὰ ὁδηγήσει τοὺς ἀνθρώπους στὴν σωτηρία.

Μόνον ἡ οἰκουμενιστικὴ σύγχυση καὶ ἀνάμειξη, ποὺ ἐξισώνει θρησκεῖες, αἱρέσεις καὶ σχίσματα, δικαιολογεῖ αὐτὲς τὶς ἀντιφάσεις.

Γράφει ἐπὶ λέξει: «Πρὸς ἀποτροπὴν πάντως οἱασδήποτε παρανοήσεως, διευκρινίζομεν ὅτι εἰς περίπτωσιν τραγικῆς καταλήξεως εἰς Σχίσμα (ὁ Θεὸς νὰ μὴ τὸ ἐπιτρέψη!), ἡ κατ᾽ Ἀλβανίαν Ὀρθόδοξος Αὐτοκέφαλος Ἐκκλησία, θὰ παραμένῃ σταθερῶς ἐν ἀληθευούσῃ ἀγάπῃ μετὰ τοῦ Οἰκουμενικοῦ Πατριαρχείου».

Τὸ πόσο ἀληθεύουσα εἶναι ἡ ἀγάπη ποὺ σὲ ὁδηγεῖ στὸ σχίσμα φαίνεται σαφῶς ἀπὸ δύο μόνον μαρτυρίες, μία συνοδικὴ μὲ οἰκουμενικὸ κῦρος καὶ μία πατερική, ποὺ ἐνδεικτικῶς ἀναφέρουμε.

Ὁ β´ κανὼν τῆς ἐν Ἀντιοχείᾳ συνόδου, τὸν ὁποῖον παραθέτουμε στὴν ὑποσημείωση, λέγει ὅτι αὐτὸς ποὺ κοινωνεῖ μὲ τοὺς ἀκοινωνήτους καθίσταται καὶ αὐτὸς ἀκοινώνητος, τὸ γνωστὸ δηλαδή «ὁ κοινωνῶν ἀκοινωνήτῳ ἀκοινώνητος ἔσται».

Καὶ ὁ χρυσορρήμων, μετὰ Παῦλον Παῦλος, Ἅγιος Ἰωάννης ὁ Χρυσόστομος διδάσκει ὅτι τὸ νὰ σχίσει κανεὶς τὴν Ἐκκλησία δὲν εἶναι μικρότερο κακὸ ἀπὸ τὸ νὰ ἐμπέσει σὲ αἵρεση: «Τοῦ εἰς αἵρεσιν ἐμπεσεῖν τὸ τὴν Ἐκκλησίαν σχίσαι οὐκ ἔλαττόν ἐστι κακόν».

Τίποτε δὲν παροργίζει τὸν Θεὸ περισσότερο ἀπὸ τὶς αἱρέσεις καὶ τὰ σχίσματα. Οὔτε τὸ αἷμα τοῦ μαρτυρίου ἠμπορεῖ νὰ ἐξαλείψει τὴν ἁμαρτία τοῦ σχίσματος. Ὑπάρχει ἐμφανέστερος καὶ χειρότερος ἐθνοφυλετισμὸς ἀπὸ τὸ νὰ συντάσσεσαι μὲ τὸν ὁμόφυλο καὶ ὁμογενῆ πατριάρχη, ποὺ προκαλεῖ σχίσματα καὶ διαιρέσεις, διακινδυνεύοντας ὄχι μόνον τὴν δική σου σωτηρία, ἀλλὰ καὶ τοῦ ποιμνίου σου;

4. Πῶς ἐξέπεσε ὁ θεολογικώτατος μητροπολίτης Ναυπάκτου;

Ἔχουμε ἤδη προηγουμένως γράψει ὅτι ἀπὸ τὶς πέντε ἑλληνόφωνες ἡγεσίες τῶν ἀντιστοίχων πέντε αὐτοκεφάλων ἐκκλησιῶν (Ἀλεξανδρείας, Ἱεροσολύμων Κύπρου, Ἑλλάδος καὶ Ἀλβανίας) οἱ τέσσαρες δὲν δέχονται τὸ Οὐκρανικὸ ψευδοαυτοκέφαλο καὶ δὲν μνημονεύουν εἰς τὰ Δίπτυχα τὸν σχισματικὸ προκαθήμενο, μητρο-πολίτη Ἐπιφάνιο.

Ζητοῦν σύγκληση πανορθοδόξου συνόδου γιὰ τὴν ἐπίλυση τοῦ θέματος, τὴν ὁποία ἀρνεῖται ὁ διεκδικῶν πρωτεῖο ἐξουσίας πατριάρχης κ. Βαρθολομαῖος.

Ἀδιευκρίνιστη πρὸς τὸ παρὸν καὶ ἄγνωστη εἶναι ἡ στάση τῆς Ἐκκλησίας τῆς Ἑλλάδος, τῆς ὁποίας ὁ προκαθήμενος κ. Ἱερώνυμος οὔτε παίρνει ὁ ἴδιος θέση οὔτε συγκαλεῖ τὴν Ἱεραρχία, γιὰ νὰ λάβη συνοδικὴ ἀπόφαση, ἀλλὰ παραπέμπει παρελκυστικὰ τὸ θέμα σὲ συνοδικὲς ἐπιτροπές, ὑποσχόμενος ὅτι θὰ τὸ φέρει κάποτε -πότε;- στὴν Σύνοδο τῆς Ἱεραρχίας.

Καὶ ἐπειδὴ βέβαια στὴν Ἱεραρχία θὰ ὑπάρξουν πολλὲς καὶ σοβαρὲς ἀντιρρήσεις ἐκ μέρους ὀρθοφρονούν-των ἱεραρχῶν, ὅπως ἔδειξαν οἱ δημόσιες τοποθετήσεις τῶν μητροπολιτῶν Πειραιῶς καὶ Κυθήρων, θέλει νὰ ἀποφύγει προφανῶς τὸ διαιρετικὸ κλῖμα καὶ τὶς ἐντάσεις ἀφήνοντας τὸ θέμα σὲ ἐκκρεμότητα, μετέωρο, προσδοκώντας ἴσως νὰ ξεκαθαρίσει περισσότερο ἡ κατάσταση ἢ κάτι ἄλλο ἐξαιρετικό.

Ἐκκλησιαστικὰ πάντως ἡ κατάσταση εἶναι ἀπολύτως ξεκάθαρη· οὐδεμία τοπικὴ αὐτοκέφαλη ἐκκλησία ἀποδέχεται τὸ νέο ψευδοαυτοκέφαλο τῆς Οὐκρανίας καὶ τὴν μνημόνευση στὰ Δίπτυχα τοῦ σχισματικοῦ προκαθημένου Ἐπιφανίου.

Στὴν πράξη τὸ ἀρνεῖται καὶ ὁ ἀρχιεπίσκοπος Ἱερώνυμος, ἀφοῦ οὔτε αὐτὸς μνημονεύει τὸν σχισματικὸ Ἐπιφάνιο. Θὰ ἦταν λοιπὸν ἀπολύτως λογικό, συνοδικό, κανονικό, νὰ συνταχθεῖ καὶ ἡ Ἐκκλησία τῆς Ἑλλάδος μὲ τὴν πανορθόδοξη ἀπόρριψη τοῦ αὐτοκεφάλου καὶ νὰ μὴν ἀφήσει ἀνοικτὴ τὴν πύλη στὸν οἰκουμενικὸ πατριάρχη νὰ προχωρήσει στὴν δημιουργία νέου σχίσματος, ὅπως ἔπραξε στὸ παρελθὸν μὲ τὴν ἡμερολογιακὴ μεταρρύθμιση.

Ἐδημιούργησε τότε τὸ Φανάρι τὸ ἡμερολογιακὸ σχίσμα μὲ τὴν σύμπραξη τῆς Ἐκκλησίας τῆς Ἑλλάδος καὶ προχωρεῖ τώρα στὴ δημιουργία τοῦ Οὐκρανικοῦ σχίσματος, ἀναμένοντας πάλιν, ὡς φαίνεται, τὴν σύμπραξη τῆς Ἐκκλησίας τῆς Ἑλλάδος.

Ὁ ἀρχιεπίσκοπος Ἱερώνυμος ἀφήνει τὸ θέμα ἀνοικτὸ καὶ δὲν τὸ κλείνει, διότι προφανῶς δέχεται πιέσεις ἀπὸ ὅσα πολιτικά, πολιτειακά, γεωπολιτικὰ καὶ ἐκκλησιαστικὰ κέντρα καλλιεργοῦν τὴν ρωσοφοβία καὶ ἐνισχύουν, γιὰ τὰ δικά τους συμφέροντα, τὸν ἑλλαδικὸ ἐθνοφυλετισμό.

Καὶ ἐπειδὴ στοὺς θεολογικοὺς καὶ ἐκκλησιαστικοὺς κύκλους, ἰδιαίτερα μεταξὺ τῶν ἱεραρχῶν, δύσκολα θὰ βρισκόταν καταρτισμένος θεολογικὰ ἱεράρχης μὲ κῦρος καὶ ἀποδοχή, γιὰ νὰ προπαρασκευάσει τὴν σχεδιασμένη καὶ σχεδὸν σίγουρη ἀποδοχὴ τῆς ψευδοαυτοκεφαλίας τῶν σχισματικῶν Οὐκρανῶν, ἀνέλαβε τὸ ἐπαχθὲς αὐτό, ἀντικανονικὸ καὶ ἀντισυνοδικὸ ἔργο, ἐν ἐπιγνώσει ἢ ἀνεπιγνώστως, ὁ μέχρι τώρα εὐφήμως γνωστὸς γιὰ τὸ ἀντιοικουμενιστικό, ἀντιαιρετικό, εὐρύτατο συγγραφικό του ἔργο, μητροπολίτης Ναυπάκτου κ. Ἱερόθεος. Γνωρίζουν πολὺ καλὰ οἱ ἀντίχριστες δυνάμεις νὰ ἀχρηστεύουν τοὺς ἀντιπάλους, νὰ παραπλανοῦν καὶ τοὺς ἐκλεκτούς.

Δὲν πιστεύαμε πραγματικὰ στὰ μάτια μας καὶ ὁ νοῦς μας ἀποροῦσε καὶ ἐξί-στατο, ὅταν διαβάσαμε τὴν ἐπίσημη ἐπιστολὴ ποὺ ἔστειλε ὁ μητροπολίτης στὶς 30 Μαρτίου, τρέχοντος ἔτους, πρὸς τὴν Ἱερὰ Σύνοδο τῆς Ἐκκλησίας τῆς Ἑλλάδος, μὲ τὴν ὁποία, ὡς μέλος τῆς Ἱεραρχίας τῆς Ἐκκλησίας τῆς Ἑλλάδος, καταθέτει τὴν γνώμη του γιὰ τὸ ἐκκλησιολογικὸ θέμα τῆς Οὐκρανίας.

Σὲ τρεῖς πρῶτες ἑνότητες ἀναπτύσσει:

α) Σύντομο ἱστορικὸ τῶν Αὐτοκεφαλιῶν καὶ τῶν Πατριαρχικῶν ἀξιῶν.

β) Οἱ Πατριαρχικοὶ καὶ Συνοδικοὶ Τόμοι γιὰ τὴν χορηγία Αὐτοκεφαλίας καὶ Πατριαρχικῆς ἀξίας.

γ) Ἡ συζήτηση γιὰ τὸν τρόπο ἀνακηρύξεως μιᾶς Ἐκκλησίας σὲ Αὐτοκέφαλη. Μὲ αὐτὲς τὶς ἑνότητες νομίζει ὅτι ἔθεσε τὶς θεωρητικές, θεολογικές, ἱστορικὲς καὶ ἱεροκανονικὲς βάσεις γιὰ νὰ φθάσει συμπερασματικὰ στὴν ἑνότητα.

δ) Ἡ ἀντιμετώπιση τοῦ θέματος τῆς Οὐκρανίας. Εἰς αὐτήν, ταυτιζόμενος ἀπολύτως πρὸς τὶς θέσεις καὶ ἐπιδιώξεις τοῦ Οἰκουμενικοῦ Πατριαρχείου, πιθανὸν καὶ τοῦ ἀρχιεπισκόπου Ἱερωνύμου, καὶ ὅλων τῶν λοιπῶν ρωσοφοβικῶν πολιτικῶν καὶ γεωπολιτικῶν δυνάμεων, καταλήγει στὸ παντελῶς ἀθεμελίωτο καὶ ἀπαράδεκτο συμπέρασμα, τὸ ὁποῖο ἐπὶ λέξει ἔχει ὡς ἑξῆς: «Ἡ Ἐκκλησία τῆς Ἑλλάδος δὲν μπορεῖ νὰ ἀρνηθῆ τὴν ἀπόφαση τοῦ Οἰκουμενικοῦ Πατριαρχείου γιὰ τὴν πράξη του νὰ ἐκδώση Πατριαρχικὴ Πράξη χορηγήσεως Αὐτοκεφαλίας στὴν Ἐκκλησία τῆς Οὐκρανίας, ἀλλὰ νὰ ἀποδεχθῆ πρὸς τὸ παρὸν τὴν ἀπόφαση αὐτὴ καὶ νὰ ἀναμείνη νὰ ἐκφράση τὴν συνολικὴ ἄποψη καὶ κρίση της, μὲ τὴν ψῆφο της, ὅταν θὰ συνέλθη ἡ Οἰκουμενικὴ Σύνοδος. Ἐκεῖ θὰ κριθῆ καὶ ὁ τρόπος ποὺ δόθηκε ἡ Αὐτοκεφαλία, ὄχι μόνον στὴν Οὐκρανία, ἀλλὰ καὶ στὶς ἄλλες Ἐκκλησίες. Ἡ μὴ ἀποδοχὴ τοῦ τρόπου ἐκδόσεως τοῦ Πατριαρχικοῦ Τόμου γιὰ τὴν Αὐτοκεφαλία τῆς Οὐκρανίας, θὰ θέση σὲ ἀμφισβήτηση τὶς Αὐτοκεφαλίες τῶν ὀκτὼ ἄλλων ὑφισταμένων Αὐτοκεφάλων Ἐκκλησιῶν, συμπεριλαμβανομένης καὶ τῆς Αὐτοκεφαλίας τῆς Ἐκκλησίας τῆς Ἑλλάδος. Διότι αὐτὲς οἱ Αὐτοκεφαλίες χορηγήθηκαν μόνον ἀπὸ τὸ Οἰκουμενικὸ Πατριαρχεῖο».

Δὲν θὰ ἀσχοληθοῦμε τώρα μὲ τὴν κριτικὴ τῶν θέσεων τοῦ μητροπολίτου. Τὸ ἔχουν πράξει ἐπιτυχῶς ἀρκετοὶ ἐρευνηταί. Δικαιολογημένα πολλοὶ ἔχουν ἐκφράσει τὴν πικρία, τὴν ὀργή, τὴν ἀπογοήτευση, τὴν ἀγανάκτηση, γιὰ τὴν ἔνταξή του στὸ πολιτικὸ καὶ ἐκκλησιαστικὸ κατεστημένο, ἰδιαίτερα γιὰ τὸ ὅτι δίνει θεολογικὴ γραμμὴ στὴν Ἐκκλησία τῆς Ἑλλάδος νὰ ἀποδεχθεῖ τὴν πατριαρχικὴ αὐθαιρεσία τῆς χορηγήσεως αὐτοκεφάλου στοὺς σχισματικοὺς τῆς Οὐκρανίας.

Τὸ πόσο πρόχειρα κατέληξε σὲ συμπεράσματα, μὴ κατανοώντας τὶς πηγὲς καὶ τὴν βιβλιο-γραφία, τὸ ἐπεσήμανε ὁ κατὰ τὰ ἄλλα συνόμιλος καὶ ὁμόφρων ὡς πρὸς τὴν στήριξη τῶν σχισματικῶν ἐνεργειῶν τοῦ Οἰκουμενικοῦ Πατριαρχείου νομοκανονολόγος Ἀναστ. Βαβοῦσκος.

Θὰ ἐπισημάνουμε μόνον ὅτι ὁ μητροπολίτης Ναυπάκτου στρουθοκαμηλίζει, κλείνει τὰ μάτια καὶ τὸν νοῦ του μπροστὰ στὸ τεραστίας σημασίας γεγονὸς ὅτι ἡ αὐτοκεφαλία δὲν δίδεται στὴν κανονικὴ Ἐκκλησία τῆς Οὐκρανίας, ἀλλὰ σὲ δύο ὁμάδες σχισματικῶν, χωρὶς αὐτοὶ νὰ δηλώσουν μετάνοια καὶ τὴν ἐπιθυμία τους νὰ ἐπιστρέψουν στὴν κανονικὴ Ἐκκλησία ὑπὸ τὸν μητροπολίτη Ὀνούφριο.

Ὅλες οἱ ἄλλες αὐτοκέφαλες Ἐκκλησίες ἐμφαντικὰ ἐπισημαίνουν τὴν σχισματικὴ κατάσταση τῆς νέας ψευδοαυτοκέφαλης ἐκκλησίας ὡς τὸ κύριο ἐμπόδιο, γιὰ νὰ προχωρήσουν στὴν ἀποδοχή της, καὶ θεωροῦν ὅτι τὸ σχίσμα παραμένει στὴν Οὐκρανία, ἀφοῦ δὲν τὸ ἦρε ἡ Ἐκκλησία ποὺ ἐπέβαλε τὴν καθαίρεση καὶ τὸν ἀφορισμὸ μετὰ τὴν ἐπιδειχθεῖσα μετάνοια, ἐνῶ ἀντίθετα ὁ μητροπολίτης κ. Ἱερόθεος πουθενὰ στὴν ἐπιστολή του δὲν ἀσχολεῖται μὲ τὸ ἐκκλησιολογικὸ πρόβλημα τοῦ σχίσματος. Δὲν ὑπάρχει στὰ κείμενά του ἡ λέξη σχίσμα, ἔχει ἐξαφανισθῆ.

Ὡσὰν νὰ πρόκειται γιὰ ἀπόδοση αὐτοκεφαλίας στὴν κανονικὴ Ἐκκλησία τῆς Οὐκρανίας καὶ συζητοῦμε μόνο περὶ τοῦ ἂν τὸ Οἰκουμενικὸ Πατριαρχεῖο δικαιοῦται νὰ χορηγεῖ αὐτοκέφαλο καὶ νὰ προσάγουμε ἱστορικὲς καὶ ἱεροκανονικὲς μαρτυρίες.

Σὲ καμμία ὅμως ἀπὸ τὶς περιπτώσεις χορηγήσεως αὐτοκεφάλου δὲν ὑπῆρχε στὴν ἐπικράτεια, στὸν ἐκκλησιαστικὸ χῶρο ποὺ δίδεται ἡ αὐτοκεφαλία, μία κανονικὴ καὶ μία σχισματικὴ Ἐκκλησία.

Τὴν αὐτοκεφαλία ζητοῦσε καὶ ἐλάμβανε μία μόνον ἐκκλησία ποὺ ἐκάλυπτε τὸ σύνολο τῶν πιστῶν τῆς χώρας, ἢ ἂν ἡ μία αὐτὴ Ἐκκλησία εἶχε περιπέσει σὲ κατάσταση σχίσματος, ἐδήλωνε μετάνοια, ἐπανήρχετο στὴν κανονικότητα καὶ ἐλάμβανε τὸ αὐτοκέφαλο.

Στὴν Οὐκρανία ὅμως ἡ μία καὶ μόνη κανονικὴ Ἐκκλησία, ἀναγνωριζόμενη ἐπὶ αἰῶνες ἀπὸ τὶς λοιπὲς αὐτοκέφαλες ἐκκλησίες, δὲν ἐζήτησε πρὸς τὸ παρὸν αὐτοκεφαλία.

Τὸ ἐζήτησαν σχισματικοί, τοὺς ὁποίους τὸ Οἰκουμενικὸ Πατριαρχεῖο ἔπρεπε νὰ συμβουλεύσει νὰ ἐπανενταχθοῦν ἐν μετανοίᾳ στὴν μία κανονικὴ ἐκκλησία, ἡ ὁποία βεβαίως αὐτὴ καὶ μόνη δικαιοῦται νὰ ζητήσει καὶ νὰ λάβει τὴν αὐτοκεφαλία.

Τώρα στὸν ἴδιο τόπο δημιουργήθηκε ἀπὸ τὸ Οἰκουμενικὸ Πατριαρχεῖο παράλληλη, δεύτερη τοπικὴ ἐκκλησία μὲ ξεχωριστὴ σύνοδο, μὴ ἀναγνωριζόμενη ἀπὸ τὴν κανονικὴ Ἐκκλησία, δημιουργήθηκε δηλαδὴ μὲ πατριαρχικὴ βούλα σχισματικὴ κατάσταση.

Πῶς θὰ συνυπάρξουν στὸν ἴδιο χῶρο δύο παράλληλες ἐκκλησιαστικὲς δικαιοδοσίες; Ἐπὶ ἔτη προσπαθοῦμε στὸ χῶρο τῆς Ὀρθόδοξης Διασπορᾶς νὰ ἐπιλύσουμε τὸ πρόβλημα τῶν πολῶν δικαιοδοσιῶν στὸν ἴδιο τόπο· τώρα τὸ εἰσάγουμε καὶ μέσα στὶς αὐτοκέφαλες ἐκκλησίες, χωρὶς νὰ ὑπάρχει κανένα θεολογικὸ καὶ ἱεροκανονικὸ ἔρεισμα.

Περὶ τοῦ ὅτι τὸ σχίσμα τῆς Οὐκρανίας, ποὺ νομιμοποιήθηκε ἀντικανονικὰ καὶ αὐθαίρετα εἶναι ἕνας ἀπὸ τοὺς βασικοὺς λόγους ποὺ ἀπορρίπτουν τὴν νέα αὐτοκεφαλία ὅλες οἱ αὐτοκέφαλες ἐκκλησίες, καὶ τὸ ὁποῖο παραβλέπει ἀδικαιολόγητα ὁ μητροπολίτης Ναυπάκτου, ἐνδεικτικὰ μόνο θὰ παραθέσουμε μερικὲς μαρτυρίες.

Ἡ ἴδια ἡ κανονικὴ Ἐκκλησία ὑπὸ τὸν μητροπολίτη Ὀνούφριο σὲ τελευταία της συνοδικὴ ἀπόφαση μεταξὺ ἄλλων λέγει ὅτι «τὸ αὐτοκέφαλο χορηγεῖται μόνο σὲ ἑνωμένη Ἐκκλησία ἐντὸς τῶν ὁρίων ἑνὸς συγκεκριμένου κράτους, καὶ οὐδόλως σὲ ἀποσχισθεῖσα τοῦ Σώματος τῆς Ἐκκλησίας μερίδα».

Ὁ ἀρχιεπίσκοπος Ἀλβανίας Ἀναστάσιος στὴν πρώτη του ἐπιστολὴ πρὸς τὸν πατριάρχη Βαρθολομαῖο ἐπιση-μαίνει ὅτι ἑκατομμύρια πιστῶν ὑπὸ τὸν μητροπολίτη Ὀνούφριο, ἀρνήθηκαν νὰ μετάσχουν εἰς τὴν διαδικασίαν χορηγήσεως τῆς αὐτοκεφαλίας, «ἐνῶ κατὰ τὸ πα-ρελθὸν τὸ ἐκκλησιαστικὸν πλήρωμα τῶν χωρῶν (Σερβίας, Ρουμανίας, Βουλγαρίας, Γεωργίας, Πολωνίας, Ἀλβανίας, Τσεχίας καὶ Σλοβακίας), εἰς τὰς ὁποίας ἐχορη-γήθη αὐτοκεφαλία, ὑπῆρξεν ἡνωμένον».

Σὲ αὐστηρότερους τόνους ἡ Ἐκκλησία τῆς Σερβίας σὲ ἐπιστολὴ ποὺ ἀποστέλλει πρὸς τὸν Οἰκουμενικὸ Πατριάρχη στὶς 6 Φεβρουαρίου τοῦ 2019, ἀφοῦ ἐν πρώτοις κατακρίνει τὴν ἀντικανονικὴ εἰσπήδηση τοῦ Φαναρίου εἰς τὸν κανονικὸ χῶρο τῆς Ἁγιωτάτης Ἐκκλησίας τῆς Ρωσίας προσθέτει: «Δὲν ἀναγνωρίζομεν ἅμα τὴν ὡς «Αὐτοκέφαλον Ἐκκλησίαν τῆς Οὐκρανίας» ἀνακηρυχθεῖσαν, κανονικῶς μὲν ἀνυπόστατον, ἐν τοῖς πράγμασι δὲ βιαίως ἐπιβεβλημένην, τεχνητήν «συνομοσπονδιοποίησιν» τῶν ἐν Οὐκρανίᾳ σχισματικῶν παραφυάδων (ἤδη καὶ πάλιν σφόδρα ἀντιμαχομένων ἀλλήλας καὶ πρὸς χωρισμὸν ἀσυγκρατήτως ὀδευουσῶν). Οἱ σχισματικοὶ παρέμειναν σχισματικοί. Ἅπαξ σχισματικός, ἀεὶ σχισματικός-πάρεξ τῶν περιπτώσεων τῆς εἰλικρινοῦς ἐπιστροφῆς καὶ εἰς βάθος μετανοίας. Ἡ μόνη ὑφ᾽ ἡμῶν γνωριζομένη καὶ ἀναγνω-ριζομένη Ἐκκλησία εἶναι ἡ κανονικὴ Οὐκρανικὴ Ὀρθόδοξος Ἐκκλησία, τὸν Μακαριώτατον Μητροπολίτην Κιέβου καὶ πάσης Οὐκρανίας κ. Ὀνούφριον ἐπὶ κεφαλῆς ἔχουσα».

Δύο διακεκριμένοι ἐπίσης ἱεράρχες ὁ Κύκκου Νικηφόρος, τῆς Ἐκκλησίας τῆς Κύπρου, καὶ ὁ Μπάτσκας Εἰρηναῖος τῆς Ἐκκλησίας τῆς Σερβίας, γράφουν σχετικῶς.

Ὁ μητροπολίτης Κύκκου: «Ἡ τοιαύτη πράξη, κατὰ τὴν ταπεινή μου γνώμη, κρίνεται ἀντικανονική, ἀφοῦ, σύμφωνα μὲ τοὺς Ἱεροὺς Κανόνες, ἡ οἱαδήποτε ποινή, καὶ ἐπὶ τοῦ προκειμένου ἢ καθαίρεση καὶ ὁ ἀφορισμὸς τῶν ὡς ἄνω, αἴρεται ἀπὸ τὸ Σῶμα ἐκεῖνο, τὸ ὁποῖο καὶ τὴν ἐπέβαλε, ὑπὸ τὴν προϋπόθεση, βεβαίως, τῆς προηγούμενης ἔμπρακτης μετάνοιας τῶν καταδικασθέντων. Ὠς ἐκ τούτου, μόνο τὸ Ὀρθόδοξο Πατριαρχεῖο τῆς Μόσχας, τὸ ὁποῖο εἶχε ἐπιβάλει τὴν καθαίρεση καὶ τὸν ἀφορισμό, εἶχε τὴν νομοκανονικὴ δικαιοδοσία νὰ ἀποκαταστήσει καὶ νὰ ἐπαναφέρει στοὺς κόλπους τῆς Ὀρθοδόξου Ἐκκλησίας τοὺς πταίσαντας. Ἀλλὰ καὶ ἕτερον, σοβαρότατο, κατὰ τὴν ταπεινὴ ἄποψή μου, λάθος τοῦ Οἰκουμενικοῦ Πατριάρχου εἶναι καὶ ἡ περιφρονητικὴ παραγνώριση τοῦ κυρίου Ὀνουφρίου, Μητροπολίτου τῆς μόνης κοινῶς ἀναγνωρισμένης Ὀρθοδόξου Ἐκκλησίας τῆς Οὐκρανίας, ὅπως καὶ ἡ, ἀντ᾽ ἀυτοῦ, ἀναγνώριση, ὡς Μητροπολίτου Κιέβου καὶ πάσης Οὐκρανίας, ἑνὸς μὴ κανονικῶς χειροτονηθέντος, τοῦ ἀχειροτό-νητου Ἐπιφανίου, καὶ ἡ παράδοση σὲ αὐτὸν τοῦ Συνοδικοῦ Τόμου Αὐτοκεφαλίας, κατὰ τὴ διάρκεια συλλειτουργίας μαζί του».

Καὶ ἐπίσκοπος Μπάτσκας: «Ταυτοχρόνως ὅμως δὲν εἶναι δυνατὴ ἡ ἀθέτησις τῆς δι᾽ ὅλους ὑποχρεωτικῆς ἀρχῆς τῶν ἱερῶν κανόνων, ὅτι δὲν ἐπιτρέπεται ἡ κοινωνία μετὰ τῶν ἀκοινωνήτων, δηλαδὴ μετὰ τῶν οἰκειοθελῶς καὶ αὐθαιρέτως ἀποστερησάντων ἑαυτοὺς τῆς ἐν χάριτι κοινωνίας. Δὲν νοεῖται καὶ δὲν ἐπιτρέπεται ἡ διαγραφὴ τῆς οὐσιαστικῆς διαφορᾶς μεταξὺ Ἐκκλησίας καὶ σχίσματος, μεταξὺ τῶν νομίμων διαδόχων τῶν ἁγίων ἀποστόλων καὶ τῶν «αὐτοχειροτονήτων» ἢ αὐτοκλήτων».

Δυστυχῶς, ὁ μητροπολίτης Ναυπάκτου, ἐναντιούμενος πρὸς τοὺς Ἱεροὺς Κανόνες, προτείνει στὴν Ἐκκλησία τῆς Ἑλλάδος νὰ κοινωνήσουμε μὲ τοὺς ἀκοι-νωνήτους σχισματικοὺς τῆς Οὐκρανίας καὶ νὰ διαγράψουμε τὴν διαφορὰ μεταξὺ Ἐκκλησίας καὶ σχίσματος.

Δηλαδή, μέχρι νὰ συνέλθει ἡ Οἰκουμενικὴ Σύνοδος, ἡ ὁποία κατὰ τὴν γνώμη του θὰ κρίνει ἐὰν καλῶς ἢ κακῶς ἐδόθη ἡ αὐτοκεφαλία εἰς τοὺς σχισματικούς, νὰ γίνουμε καὶ ἐμεῖς σχισματικοί, διακινδυνεύοντες τὴν σωτηρία, καὶ τὴν δική μας καὶ τῶν ἑκασταχοῦ ποιμαινομένων.

Ὡραῖο πράγματι ποιμαντικὸ καὶ σωτηριολογικὸ ἐνδιαφέρον; Δὲν εἶναι δικαιολογημένες ἡ πικρία, ἡ ἀπογοήτευση, ἡ ἀνησυχία γιὰ τὴν ἀνεξήγητη ἢ ἐξηγούμενη αὐτὴ ἔκπτωση τοῦ μητροπολίτου Ναυπάκτου;

. Κολ. 3, 11. Βλ. καὶ Γαλ. 3, 28: «Οὐκ ἔνι Ἰουδαῖος οὐδὲ Ἕλλην, οὐκ ἔνι δοῦλος οὐδὲ ἐλεύθερος, οὐκ ἔνι ἄρσεν καὶ θῆλυ· πάντες γὰρ ὑμεῖς εἷς ἐστε ἐν Χριστῷ Ἰησοῦ».
. Τρεῖς ἰδικές μας μελέτες μὲ τίτλους: α) Ἡ Οὐκρανία εἶναι κανονικὸ ἔδαφος τῆς Ἐκκλησίας τῆς Ρωσίας, β) Τὸ Οὐκρανικὸ αὐτοκέφαλο. Ἀπόκρυψη καὶ παρερμηνεία ἐγγράφων καὶ γ) Ἡ Κωνσταντινούπολη τῶν Οἰκουμενιστῶν δημιουργεῖ σχίσματα. Μετὰ τὸ Ἡμερολογιακὸ ἔρχεται τὸ Οὐκρανικό, μετὰ τὴν κυκλοφόρησή τους στὸ Διαδίκτυο ἐδημοσιεύθησαν ἐνσωματωμένες σὲ βιβλίο μὲ τίτλο: Τὸ Οὐκρανικὸ Αὐτοκέφαλο. Ἀντικανονικὴ καὶ διαιρετικὴ εἰσπήδηση τῆς Κωνσταντινούπολης, Θεσσαλονίκη 2018, Ἐκδόσεις «Τὸ Παλίμψηστον». Τρεῖς ἐπίσης μελέτες ἐξεπόνησε ὁ πρωτο-πρεσβύτερος Ἀναστάσιος Γκοτσόπουλος ὑπὸ τὸν γενικὸ τίτλο: Μικρὴ Συμβολὴ γιὰ τὸ Οὐκρανικό «Αὐτοκέφαλο». Ἡ πρώτη ἔχει τίτλο: Ὑπάγεται ἡ Οὐκρανία στὴ δικαιοδοσία τοῦ Οἰκουμενικοῦ Θρόνου; Ἡ δεύτερη: Οὐκρανικὸ Αὐτοκέφαλο ἢ κακοκέφαλο. Καὶ ἡ τρίτη: Ὁ αὐτοχειροτόνητος Vincent Chekalin καὶ ἡ «Αὐτοκέφαλη» Ἐκκλησία τῆς Οὐκρανίας. Καὶ οἱ τρεῖς μελέτες δημοσιεύ-θηκαν στὸ Διαδίκτυο καὶ τώρα ἐκδίδονται σὲ βιβλίο ποὺ θὰ κυκλοφορηθεῖ σύντομα.
. ΙΩΑΝΝΗΣ ΤΑΤΣΗΣ, Φαναριώτικο Πρωτεῖο (29-3-19).
. Ἐπιστολὴ τοῦ ἀρχιεπισκόπου Ἀλβανίας Ἀναστασίου πρὸς τὸν Οἰκουμενικὸ Πατριάρχη Βαρθολομαῖο (Ἐν Τιράνοις, 14 Ἰανουαρίου 2019).
. Περὶ τοῦ Οὐκρανικοῦ ζητήματος 2α ἀπόκριση, ἀληθεύοντες ἐν ἀγάπῃ. (Ἐν Τιράνοις, 21 Μαρτίου 2019).
. Βλ. Πηδάλιον, Ἐκδοτ. Οἶκος «Ἀστήρ», σελ. 407: «Μὴ ἐξεῖναι δὲ κοινωνεῖν τοῖς ἀκοινωνήτοις, μηδὲ ἐν ἑτέρᾳ Ἐκκλησίᾳ ὑποδέχεσθαι τοὺς ἐν ἑτέρᾳ Ἐκκλησίᾳ μὴ συναγομένους. Εἰ δὲ φανείη τις τῶν Ἐπισκόπων ἢ Πρεσβυτέρων ἢ Διακόνων ἢ τις τοῦ κανόνος τοῖς ἀκοινωνήτοις κοινωνῶν καὶ τοῦτον ἀκοινώνητον εἶναι, ὡς ἂν συγχέοντα τὸν Κανόνα τῆς Ἐκκλησίας».
. Εἰς Ἐφ. Ὁμ. 14, 4, PG 62, 85-87.
. Ἐπιστολὴ μητροπολίτου Ναυπάκτου, Πρὸς τὴν Ἱερὰν Σύνοδον τῆς Ἐκκλησίας τῆς Ἑλλάδος (30 Μαρτίου 2019).
. ΑΝΑΣΤΑΣΙΟΣ ΒΑΒΟΥΣΚΟΣ, «Ὁ ἀτελὴς χαρακτήρας τῶν ὑφισταμένων αὐτοκεφάλων καθεστώτων. Ἕνα θεμελιῶδες κανονικὸ λάθος» (Romfea, 5 Ἀπριλίου 2019), Τοῦ αὐτοῦ, «Ἀπάντηση στὸν Σεβασμιώτατο Μητροπολίτη Ναυπάκτου καὶ Ἁγίου Βλασίου» (Romfea, 7 Ἀπριλίου 2019). Τοῦ αὐτοῦ, «Τελική (ἐπίσης) ἀπάντηση στὸν Σεβασμιώτατο Ἅγιο Ναυπάκτου» (Romfea, 8 Ἀπριλίου 2019).
. Δήλωση τῆς Ἱερᾶς Συνόδου τῆς Ἐκκλησίας τῆς Οὐκρανίας γιὰ τὴν κατάσταση στὴν Οὐκρανία, (Romfea, 3. Ἀπριλίου 2019).
. Ἔνθ᾽ ἀνωτ.
. Ἐπιστολὴ τῆς Ἱερᾶς Συνόδου τῆς Σερβικῆς Ὀρθοδόξου Ἐκκλησίας, Πρὸς τὸν Οἰκουμενικὸ Πατριάρχη Βαρθολομαῖο (6 Φεβρουαρίου 2019).
. Ὑπόμνημα τοῦ Πανιερωτάτου Μητροπολίτου Κύκκου καὶ Τηλλυρίας κ. Νικηφόρου, Πρὸς τὴν Ἱερὰν Σύνοδον τῆς Ἐκκλησίας τῆς Κύπρου γιὰ τὸ Οὐκρανικὸ Ζήτημα (7 Φεβρουαρίου 2019).
. Ἐπίσκοπος Μπάτσκας ΕΙΡΗΝΑΙΟΣ, Προσωπικὴ θέση ὡς πρὸς τὴν Θέση τῆς Σερβικῆς Ἐκκλησίας γιὰ τὸ Οὐκρανικό (Romfea, 15 Μαρτίου 2019).

Γράφει ο Πρωτοπρεσβύτερος Θεόδωρος Ζήσης
Ὁμότιμος Καθηγητής Θεολογικῆς Σχολῆς Α.Π.Θ

ΟΡΘΟΔΟΞΟΣ ΤΥΠΟΣ