Δεκεμβριανά 1944: Μέρος 2ο, οι επιχειρήσεις σε Αθήνα και Πειραιά

Τις πρώτες ώρες της Δευτέρας 4 Δεκεμβρίου συνέβη ένα πολύ σημαντικό γεγονός, τη σημασία του οποίου σαφέστατα δεν κατάλαβε η ηγεσία του ΕΑΜ-ΕΛΑΣ. Το 2ο Σύνταγμα του ΕΛΑΣ, που είχε έλθει – πεζοπορώντας φυσικά – από τη Χασιά, είχε στρατοπεδεύσει στο Ν. Ψυχικό. Η κούραση, το κρύο και η αλόγιστη σιγουριά συνετέλεσαν ώστε να υπάρχει πλημμελής φύλαξη της περιοχής. Έτσι οι άντρες του βρέθηκαν – χωρίς να το πάρουν είδηση – κάτω από τις κάνες των Βρετανών αλεξιπτωτιστών. Παραδόθηκαν, αφοπλίστηκαν και αφέθηκαν ελεύθεροι. Ο ΕΛΑΣ είχε χάσει 800 περίπου μαχητές χωρίς να «ανοίξει μύτη»!ΤΟΥ ΗΛΙΑ ΝΤΑΛΟΥΜΗ

Όταν ξημέρωσε έγιναν οι κηδείες των θυμάτων της προηγουμένης, χωρίς συμπλοκές ή άλλα μεγάλα επεισόδια. Το σκηνικό όμως ανατράπηκε το βράδυ, όταν άρχισαν οι επιθέσεις του ΕΛΑΣ, σχεδόν σε όλα τα κτίρια όπου υπήρχαν δυνάμεις της Αστυνομίας και της Χωροφυλακής. Οι περισσότερες ήσαν πετυχημένες όμως στην ουσία δεν ήταν τίποτε περισσότερο από κατασπατάληση δυνάμεων, πυρομαχικών και – ίσως το σημαντικότερο – πράξεις εκδίκησης. Οι περισσότεροι από τους αστυνομικούς που παραδόθηκαν εκτελέστηκαν εν ψυχρώ, και σ’ αρκετές περιπτώσεις, ύστερα από βασανισμό.

Η ίδια κατάσταση συνεχίζεται και την επομένη. Πρακτικά η κυβέρνηση δε ελέγχει παρά μόνο μερικά οικοδομικά τετράγωνα περί το Σύνταγμα. Από τον από τα Παραπήγματα (Μέγαρο Μουσικής) έως το Σύνταγμα και το Ζάππειο. Προς την Ομόνοια η κυριαρχία της περιοριζόταν ανάμεσα στην Σταδίου και την Ακαδημίας. Η οδός Σόλωνος ήταν νεκρή ζώνη. Αυτή ήταν όλη κι όλη η «Σκομπία», όπως αποκαλούσε την περιοχή το ΕΑΜ.

Ο Winston Churchill στέλνει τηλεγράφημα στον αντιστράτηγο Scobie, με το οποίο του δίνει το ελεύθερο να δράσει κατά του ΕΑΜ-ΕΛΑΣ. Μεταξύ των άλλων θα του λέει: «…Δεν πρέπει όμως να διστάσετε να ενεργήσετε σαν να βρισκόσαστε σε κατακτημένη πόλη όπου έχει επαναστατήσει…». Μια φράση που δείχνει την αποφασιστικότητα της βρετανικής κυβέρνησης και που η αριστερή ιστοριογραφία θα χρησιμοποιήσει ως «σημαία» στην εξιστόρηση των Δεκεμβριανών. Κατά τα άλλα η ουσιαστική διαφορά της ημέρας είναι ότι μπήκε στη μάχη η 3η ΕΟΤ.

Αν έως τώρα οι συγκρούσεις μπορούσαν να χαρακτηριστούν ως μεμονωμένα επεισόδια και αψιμαχίες. Από τις 6 του μήνα γίνονται κανονικές πολεμικές επιχειρήσεις. Ο ΕΛΑΣ αρχίζει την επίθεση κατά των στρατώνων της Χωροφυλακής στου Μακρυγιάννη (δίπλα στο σημερινό Μουσείο της Ακρόπολης). Βρετανοί εισβάλουν στα γραφεία του ΕΑΜ στην οδό Κοραή και η 3η ΕΟΤ ξεκινά επιχειρήσεις προς του Ζωγράφου και την Καισαριανή, που ολοκληρώνει με επιτυχία. Οι Βρετανοί κάνουν εκκαθαριστική επιχείρηση στην Πλάκα και αποκτούν τον έλεγχο της Ακρόπολης και του Λυκαβηττού.


Τις επόμενες τρεις ημέρες η κατάσταση παραμένει αμετάβλητη. Ο Churchill ανησυχεί και δίνει εντολή να μεταφερθούν δυνάμεις στην Αθήνα από την Ιταλία και τη Μ. Ανατολή. Επεμβαίνει η RAF. Spitfire από το Ελληνικό χτυπούν την περιοχή ανάμεσα στο λόφο του Αρδηττού και τον Άγιο Ιωάννη (στην αρχή της Βουλιαγμένης. Η 3η ΕΟΤ έχει φτάσει στο νεκροταφείο Ζωγράφου, τον Ερυθρό Σταυρό και στην αρχή της Μεσογείων.

Στις 10 κι 11 του μήνα οι σημαντικότερες επιχειρήσεις γίνονται περί τη Σχολή Ευελπίδων (τα σημερινά Δικαστήρια). Συμμετέχουν Spitfire και Beaufighter. Έτσι την προσεγγίζουν βρετανικά φορτηγά, που με συνοδεία αρμάτων παραλαμβάνουν τους πολιορκημένους. Σε σύσκεψη που γίνεται διαπιστώνεται η κρισιμότητα της κατάστασης και γίνεται πρόταση να εκκενωθεί η Αθήνα, προκείμενου να διατηρηθεί ένα προγεφύρωμα στον Πειραιά και το Φάληρο, απ’ όπου θα γίνει αντεπίθεση όταν φτάσουν ενισχύσεις.

Ο διοικητής της 3ης ΕΟΤ συνταγματάρχης Θρασύβουλος Τσακαλώτος (1897–1989) αρνείται κατηγορηματικά να κάνει κάτι τέτοιο. Την ίδια θέση παίρνει και ο στρατηγός (General) Sir Harold Alexander, Ανώτατος Συμμαχικός Διοικητής Μεσογείου, που έφτασε αεροπορικώς από την Ιταλία. Θα αναχωρήσει την επομένη έχοντας υποσχεθεί ενισχύσεις στον Scobie και προαχθεί σε στρατάρχη (Field Marshal).

Εν τω μεταξύ στον Πειραιά έχουν αποβιβαστεί τμήματα της 5ης Ινδικής Ταξιαρχίας με τάγματα Gurkhas και Baluchis, που προχωρούν στην κατάληψή του. Οι επιθέσεις του ΕΛΑΣ στο μέγαρο Βάτη δεν έχουν κανένα αποτέλεσμα. Ενισχύσεις όμως έχουν έλθει και για τον ΕΛΑΣ, που όμως δεν καταφέρνει να εκμεταλλευτεί την έως τώρα υπέρ του κατάσταση.

Η ανατροπή

Αφού ο ΕΛΑΣ δεν κατάφερε να κερδίσει έως τις 11 Δεκεμβρίου τη μάχη των Δεκεμβριανών, ήταν σίγουρο ότι θα την έχανε. Αυτό όμως δεν το είχε καταλάβει η ηγεσία του ΚΚΕ που αποτελούσε τον ιθύνοντα νου του ΕΑΜ. Μια από τις πρώτες ενέργειες των Βρετανών ήταν να στείλουν τον αντιστράτηγο Sir John Ledlie Inglis Hawkesworth επικεφαλής εμπειροπόλεμου επιτελείου. Δημιουργήθηκε η Military Command Athens (Στρατιωτική Διοίκηση Αθηνών), που ανέλαβε την ευθύνη των επιχειρήσεων.

Ο Scobie διατηρεί την θέση του αν και στην ουσία έχει παραμεριστεί. Η αδυναμία του να χειριστεί την υπόθεση και η πρότασή του για εκκένωση της Αθήνας, υπήρξαν καθοριστικές. Θα παραμείνει στην Ελλάδα έως το τέλος Αυγούστου του 1945, οπότε και θα αποστρατευθεί, χωρίς ποτέ να πάρει το βαθμό του στρατηγού.

Οι νέες βρετανικές δυνάμεις που φτάνουν συνεχώς δίνουν τη δυνατότητα στους κυβερνητικούς να διευρύνουν συνεχώς την περιοχή που ελέγχουν. Οι μάχες βεβαίως συνεχίζουν να είναι φονικές και τα θύματα να πληθαίνουν. Οι ενισχύσεις του ΕΛΑΣ από την επαρχία δεν καταφέρνουν τίποτα. Όχι μόνο δεν ανατρέπεται η κατάσταση αλλά ούτε καν εξισορροπείται. Οι ανατινάξεις κτιρίων από τον ΕΛΑΣ έχουν μεν εντυπωσιακά αποτελέσματα αλλά κανένα ουσιαστικό. Οι κυβερνητικοί συνεχώς προελαύνουν.


Τότε αρχίζει και η χρησιμοποίηση των ανδρών των διαβόητων Ταγμάτων Ασφαλείας. Έχοντας ανάγκη από δυνάμεις η ελληνική κυβέρνηση είχε ξεκινήσει τη συγκρότηση των Ταγμάτων Εθνοφυλακής. Εκ των πραγμάτων η επάνδρωσή τους ήταν προβληματική. Έτσι λοιπόν αποφασίζεται η χρησιμοποίηση όσων υπηρετούσαν στα Τάγματα Ασφαλείας. Από το Γουδί όπου ήσαν περιορισμένοι, μεταφέρονταν στα Παραπήγματα άλλαζαν στολή, έπαιρναν όπλο και αναλάμβαναν υπηρεσία. Όντας μικρής ή ανύπαρκτης μαχητικής ικανότητας δεν χρησιμοποιούνταν στην πρώτη γραμμή αλλά σε καθήκοντα αστυνόμευσης στις περιοχές που είχαν εκκαθαρίσει οι Βρετανοί ή 3η ΕΟΤ.

Το μεγάλο γεγονός είναι σίγουρα η άφιξη στην Αθήνα του Churchill την ημέρα των Χριστουγέννων. Μαζί του έρχεται ο υπουργός Εξωτερικών Antoni Eden (πρωθυπουργός 1955–1957) και ο Alexander. Σε σύσκεψη που γίνεται στο Ελληνικό συμμετέχουν, εκτός βέβαια από τους νεοφερμένους, ο υφυπουργός Εξωτερικών για τη Μεσόγειο Harold Macmillan (πρωθυπουργός 1957–1963) και ο Βρετανός πρεσβευτής στην Ελλάδα Sir Reginald Wilding Allen Leeper. Ο Alexander αναλύει την κατάσταση και διαβεβαιώνει τον Churchill ότι η κατάσταση είναι τώρα πια πολύ καλύτερη και δεν υπάρχει κίνδυνος ανατροπής. Όμως θα χρειαστεί αγώνας για την κατάπαυση του πυρός.

Την επομένη γίνεται σύσκεψη στη βρετανική πρεσβεία στην Αθήνα. Παρόντες όσοι προαναφέρθηκαν συν οι: Αρχιεπίσκοπος Δαμασκηνός (προήδρευσε), ο πρωθυπουργός (υπό παραίτηση) Γεώργιος Παπανδρέου, ο στρατηγός Νικόλαος Πλαστήρας (μόλις είχε φτάσει από τη Γαλλία), ο Θεμιστοκλής Σοφούλης, ο Δημήτριος Μάξιμος και ο Γεώργιος Καφαντάρης. Συμμετείχαν ακόμα ο Αμερικανός πρεσβευτής Lincoln Mac Veagh και ο εκπρόσωπος της Σοβιετικής Ένωσης αντισυνταγματάρχης Ποπόφ. Με καθυστέρηση έφτασαν οι εκπρόσωποι του ΕΑΜ. Ήσαν ο Γιώργης Σιάντος (Γ. Γραμματέας ΚΚΕ), Μήτσος Παρτσαλίδης (Γ. Γραμματέας ΕΑΜ) και Μανόλης Μάντακας (υποστράτηγος εα, μέλος της ΚΕ ΕΑΜ).


Αρχικά μίλησε ο Churchill που με έμφαση δήλωσε ότι τα βρετανικά στρατεύματα βρίσκονται στην Ελλάδα με τη σύμφωνη γνώμη του προέδρου Roosevelt και του στρατάρχη Στάλιν. Στη συνέχεια οι ξένοι αποσύρθηκαν κι άφησαν τους Έλληνες να συζητήσουν. Η συζήτηση δεν κατέληξε πουθενά καθώς οι εκπρόσωποι του ΚΚΕ/ΕΑΜ δεν έδειχναν την παραμικρή διάθεση να βρεθεί λύση. Ίσως το μόνο άξιο λόγου ιστορικό στοιχείο απ’ αυτήν να είναι η φράση του Πλαστήρα προς τον συμπατριώτη του Σιάντο «κατσ’ κατ’ ζαγάρ»… Η σύσκεψη επαναλαμβάνεται την επομένη με τα ίδια ακριβώς …μη αποτελέσματα.

Οι κυβερνητικές δυνάμεις – βρετανικές κι ελληνικές – προχωρούν αργά αλλά σταθερά. Όλες οι αντεπιθέσεις του ΕΛΑΣ σημειώνουν αποτυχία. Στις 30 Δεκεμβρίου ανακοινώνεται ότι ο αρχιεπίσκοπος Δαμασκηνός αναλαμβάνει Αντιβασιλέας. Ο Churchill αν κι ένθερμος υποστηρικτής της βασιλείας είχε διαπιστώσει ότι ο Γεώργιος Β΄ αποτελούσε μέρος του προβλήματος και δεν ήταν αποδεκτός από τον μη ΕΑΜικό πολιτικό κόσμο.

Μικρή ανάπαυλα των μαχών έχουμε την Πρωτοχρονιά. Στις 3 Ιανουαρίου ορκίζεται πρωθυπουργός ο Νικόλαος Πλαστήρας. Στις 5 ο ΕΛΑΣ έχει πια εγκαταλείψει Αθήνα και Πειραιά και προσπαθεί να κρατηθεί στη γραμμή Ελευσίνα – Ασπρόπυργος – Μενίδι – Τατόι – Αγ. Στέφανος. Τα αεροπλάνα της RAF κυριολεκτικά θερίζουν τις δυνάμεις του ΕΛΑΣ στο ανοιχτό πεδίο.

Το απόγεμα της Κυριακής 7 Ιανουαρίου θα εμφανιστεί στις βρετανικές γραμμές – κρατώντας λευκή σημαία – εκπρόσωπος του ΕΛΑΣ. Οδηγείται στον Scobie, στον οποίο παραδίδει σημείωμα του Γιάννη Ζέβγου (μέλος του ΠΓ ΚΚΕ και της ΚΕ ΕΑΜ. Το πραγματικό του όνομα ήταν Γιάννης Ταλαγάνης). Με το οποίο ζητούσε «κατάπαυση των εχθροπραξιών». Ο Scobie απαντά ότι είναι έτοιμος να συζητήσει με την προϋπόθεση ότι οι αντιπρόσωποι του ΕΑΜ θα έχουν πλήρη εξουσιοδότηση.

Τις δύο επόμενες ημέρες συνεχίζεται η υποχώρηση του ΕΛΑΣ, ενώ φτάνουν στο στρατηγείο του Scobie οι εκπρόσωποι της ΚΕ του ΕΑΜ. Στις 11 Ιανουαρίου, υπογράφεται ανακωχή. Για τις κυβερνητικές δυνάμεις υπέγραψε ο Scobie. Για το ΕΑΜ οι Γιάννης Ζεύγος, Μήτσος Παρτσαλίδης, Θόδωρος Μακρίδης και Θανάσης Αθηνέλης (οι δύο τελευταίοι είχαν τον βαθμό του ταγματάρχη στον Ελληνικό Στρατό έως το 1941). Τα Δεκεμβριανά είχαν ουσιαστικά τελειώσει. Το τυπικό τέλος θα σημειωθεί με την υπογραφή της Συμφωνίας της Βάρκιζας. Ένα μήνα αργότερα.

ΣΥΝΕΧΊΖΕΤΑΙ

https://www.history-point.gr/dekemvriana-1944-meros-2o-oi-epicheiriseis-se-athina-kai-peiraia